Άσθμα και παιδί

Το άσθμα αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους εισαγωγής των παιδιών στο νοσοκομείο και απουσίας από το σχολείο. Τα τελευταία 20 χρόνια, ο αριθμός των παιδιών με άσθμα έχει αυξηθεί σημαντικά.

Ως γονιός, θα πρέπει να γνωρίζετε τα συμπτώματα του άσθματος, καθώς και το πώς θα καταλάβετε αν το άσθμα του παιδιού σας χειροτερεύει. Ο παιδίατρος που παρακολουθεί το παιδί σας μπορεί να βοηθήσει εσάς και το παιδί σας να μάθετε τι είναι το άσθμα και πώς μπορείτε να προλάβετε και να θεραπεύσετε τα συμπτώματά του. Η πρόληψη και η όσο το δυνατόν ταχύτερη αντιμετώπισή του μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των απουσιών του παιδιού σας από το σχολείο ή της διάρκειας παραμονής του στο νοσοκομείο.

Το άσθμα είναι μια χρόνια νόσος των αγωγών που μεταφέρουν αέρα στους πνεύμονες. Οι “αεραγωγοί” αυτοί στενεύουν και το εσωτερικό τους φουσκώνει και ερεθίζεται. Τα άτομα που έχουν άσθμα μπορεί να παρουσιάζουν ευαισθησία σε παράγοντες ερεθισμού όπως το κρυολόγημα και άλλες ιογενείς λοιμώξεις, ο καπνός του τσιγάρου, ο κρύος αέρας και σωματίδια ή χημικές ουσίες που βρίσκονται στον αέρα. H αλλεργία στη σκόνη, τα ζώα, τη γύρη και το χώμα αποτελούν επίσης παράγοντες ερεθισμού.

Αναγνωρίζοντας το άσθμα

Είναι σημαντικό να μάθετε να αναγνωρίζετε τις πρώτες ενδείξεις ότι οι αεραγωγοί του παιδιού σας στενεύουν. Στα μικρότερα παιδιά, πρώτες ενδείξεις μπορεί να είναι:

• Νυχτερινός βήχας.
• Γρήγορη αναπνοή ή δύσπνοια, που αναγκάζουν το παιδί να επιστρατεύσει κι άλλους μυς, στον αυχένα, την κοιλιά και το στήθος, για να “σπρώξει” τον αέρα έξω.
• Θορυβώδης αναπνοή ή δυσκολία στην εκπνοή (συριγμός).
• Άρνηση του παιδιού να συμμετάσχει σε σωματικές δραστηριότητες με τους συνομηλίκους του.

Ο βήχας μπορεί να είναι το πρώτο και συχνά το μόνο σύμπτωμα του άσθματος. Τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο, να εμφανισθούν γρήγορα ή να αναπτυχθούν με τον καιρό. Μερικά παιδιά παρουσιάζουν συμπτώματα τόσο συχνά που πρέπει να ακολουθούν φαρμακευτική αγωγή σε καθημερινή βάση, ενώ άλλα χρειάζονται φαρμακευτική αγωγή σε αραιά διαστήματα.

Στα παιδιά άνω των 5 ή 6 ετών, μπορείτε να μετρήσετε την ποσότητα αέρα που μπορούν να εισπνεύσουν με μια απλή συσκευή που ονομάζεται μετρητής μέγιστης ροής (ροόμετρο).

Το ροόμετρο θα σας βοηθήσει να υπολογίσετε τη ροή του αέρα από τους πνεύμονες του παιδιού σας, ώστε να διαπιστώσετε αν οι αεραγωγοί έχουν στενέψει. Ο παιδίατρος μπορεί να δείξει σε σας και το παιδί σας τον τρόπο χρήσης του μετρητή, καθώς και το πώς θα ανακαλύψετε την “καλύτερη ατομική τιμή” ροής του παιδιού σας. Μπορείτε να χρησιμοποιείτε το μετρητή σε τακτά διαστήματα για να αντιλαμβάνεστε πότε το άσθμα χειροτερεύει και πόσο αποδίδει η θεραπεία. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ροόμετρο δίνονται παρακάτω.

Τι να κάνετε όταν το παιδί σας παρουσιάζει συμπτώματα άσθματος

Αν το παιδί σας παρουσιάζει συμπτώματα άσθματος, επικοινωνήστε με τον παιδίατρο που το παρακολουθεί για να σας εξηγήσει πώς μπορείτε να τα θέσετε υπό έλεγχο. Ο έλεγχος των συμπτωμάτων θα βοηθήσει το παιδί σας να αισθανθεί καλύτερα, να μπορεί να τρέχει και να παίζει φυσιολογικά και να συμμετέχει σε αθλητικές και άλλες σωματικές δραστηριότητες. Ο παιδίατρος θα σας βοηθήσει να καταλάβετε τι προκαλεί το άσθμα του παιδιού σας, ούτως ώστε να μειώσετε ή και να εξαλείψετε τις κρίσεις άσθματος στο σπίτι ή στο σχολείο.

Ζητήστε από τον παιδίατρο ένα γραπτό σχέδιο δράσης κατά του άσθματος, με οδηγίες για τα ακόλουθα:

• Πώς μπορείτε να προλάβετε ή να μειώσετε τα συμπτώματα.
• Πώς μπορείτε να αναγνωρίσετε τα συμπτώματα και να διαπιστώσετε αν χειροτερεύουν.
• Ποια θεραπεία πρέπει να ακολουθήσει πρώτα το παιδί.
• Τι πρέπει να κάνετε αν τα συμπτώματα χειροτερεύσουν.
• Τι πρέπει να κάνετε σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Το άσθμα σε παιδιά κάτω των 5 ετών

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι 80% των παιδιών με άσθμα αναπτύσσουν τα πρώτα συμπτώματα πριν από την ηλικία των 5 ετών. Παρόλα αυτά, μπορεί να είναι δύσκολο να διαγνωσθεί η ασθένεια σε αυτή την ηλικία, καθώς συχνά σε πολλά μικρά παιδιά κάποιες αναπνευστικές λοιμώξεις που προκαλούνται από ιούς παρουσιάζουν συμπτώματα που μοιάζουν με συμπτώματα άσθματος.

Εάν παρουσιασθεί κάποια ένδειξη ή σύμπτωμα άσθματος κατά τη βρεφική ή παιδική ηλικία, κρίνεται απαραίτητη η προσεκτική παρακολούθηση του παιδιού τόσο από εσάς όσο και από τον παιδίατρό του. Ο τύπος της θεραπευτικής αγωγής διαφοροποιείται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, την ανάπτυξή του και τα συμπτώματα. Όποια θεραπεία κι αν επιλέξετε μαζί με τον παιδίατρο, φροντίστε να ενημερώσετε όλους τους ενήλικες που ασχολούνται με το παιδί, δίνοντάς τους οδηγίες για το πώς και πότε πρέπει να δίνουν στο παιδί το φάρμακό του.

Παράγοντες ερεθισμού

Ορισμένες συνθήκες προκαλούν ή πυροδοτούν κρίσεις”άσθματος ή το επιδεινώνουν. Μερικές από αυτές είναι:

1. Λοιμώξεις των αεραγωγών
   • Ιογενείς λοιμώξεις στο ρινικό σύστημα και το λάρυγγα
   • Άλλες λοιμώξεις, όπως η πνευμονία ή λοιμώξεις της ρινικής κοιλότητας
2. Περιβαλλοντικοί παράγοντες ερεθισμού (στον αέρα που εισπνέετε εκτός ή εντός του σπιτιού)
   • Ο καπνός, του τσιγάρου ή άλλος
   • Η μόλυνση του αέρα
   • Ο ψυχρός και ο ξηρός αέρας
   • Οι απότομες μεταβολές του καιρού
3. Πράγματα στα οποία το παιδί σας μπορεί να είναι αλλεργικό (αλλεργιογόνα)
   • Το τρίχωμα των ζώων
   • Η γύρη
   • Το χώμα
   • Τα ακάρεα της σκόνης στο σπίτι
   • Οι κατσαρίδες
4. Άσκηση
5. Συναισθηματικό άγχος.

Ποια φάρμακα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του άσθματος;

Υπάρχουν διαφόρων ειδών φάρμακα. Ο παιδίατρός σας θα επιλέξει αυτά που θα θεωρήσει καλύτερα για το παιδί σας και θα σας εξηγήσει πότε πρέπει να του τα δίνετε. Ορισμένα από αυτά χορηγούνται σε καθημερινή βάση, ενώ άλλα χρησιμοποιούνται μόνο κατά τη διάρκεια κρίσης άσθματος. Υπάρχουν δύο ομάδες φαρμάκων για το άσθμα –για μακροχρόνιο έλεγχο και για άμεση ανακούφιση.

Μακροχρόνιος έλεγχος (Πρόληψη): Όταν ο αεραγωγός ερεθιστεί, μπορεί να προκαλέσει οίδημα και πόνο. Η χρήση φαρμάκων μακροπρόθεσμου ελέγχου ή πρόληψης αποτελεί έναν τρόπο ελάττωσης της έντασης ή πρόληψης των συμπτωμάτων αυτών.

Άμεση ανακούφιση (Απελευθέρωση): Τα βρογχοδιασταλτικά χαλαρώνουν τους μυς ώστε να ανοίγουν οι στενοί αεραγωγοί. Τα φάρμακα αυτά βοηθούν στην ανακούφιση της αίσθησης σφιξίματος στο στήθος, το συριγμό και τη δύσπνοια.

Τα φάρμακα αυτά είναι συνήθως εισπνεόμενα σε μορφή αερολύματος, αλλά μπορούν να χορηγηθούν και με ένεση. Το αερόλυμα ή η ξηρά σκόνη χορηγούνται με μια συσκευή εισπνοής κατευθείαν στο στόμα.

Η ξηρά σκόνη δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μικρά παιδιά, το αερόλυμα όμως μπορεί, αν και είναι πιθανό να χρειασθεί μια συσκευή spacer για να αυξήσει την αποτελεσματικότητά του. Τα μικρά παιδιά μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν μια μάσκα ή μια συσκευή που εκτοξεύει το φάρμακο σε ομίχλη ή με πίεση (νεφελοποιητής και συμπιεστής).

Αν έχετε δυσκολία στην πληρωμή των φαρμάκων, των συσκευών και της φροντίδας που χρειάζεται το παιδί σας, ρωτήστε τον παιδίατρο αν υπάρχουν κάποια προγράμματα που μπορούν να σας βοηθήσουν.

Συμβουλή:

Αν αποφασίσετε μαζί με τον παιδίατρο ότι είναι απαραίτητη η χρήση ενός ροόμετρου ή μιας συσκευής εισπνοής, δοκιμάστε το πρώτα στον εαυτό σας. Αυτό μπορεί να διώξει το φόβο τους, καθώς στα παιδιά αρέσει να αντιγράφουν τους γονείς τους.

Πώς μπορώ να καταλάβω αν το άσθμα του παιδιού μου είναι υπό έλεγχο ή όχι;

Τα ακόλουθα συμπτώματα αποτελούν ενδείξεις μη αποτελεσματικής θεραπείας. Επικοινωνήστε με τον παιδίατρο αν διαπιστώσετε κάτι από τα ακόλουθα:

• Τα συμπτώματα, όπως βήχας, συριγμός, σφίξιμο στο στήθος και δύσπνοια (ιδιαίτερα τη νύχτα, ακόμη και ξυπνώντας το παιδί), εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα.
• Παρουσιάζονται μεγάλες μεταβολές στις μετρήσεις του ροόμετρου (διαφορά πρωινής–βραδινής μέτρησης άνω του 20%).
• Τα φάρμακα δεν φαίνεται να βοηθούν στην ελάττωση του βήχα ή την ανακούφιση των αναπνευστικών προβλημάτων του παιδιού.
• Οι κρίσεις άσθματος του παιδιού διαρκούν περισσότερο και η θεραπεία δεν φαίνεται να βελτιώνει ιδιαίτερα την κατάσταση.
• Οι κρίσεις άσθματος του παιδιού γίνονται γρήγορα σοβαρές.
• Μεταφέρετε συχνά το παιδί στον παιδίατρο ή στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων για την αντιμετώπιση οξέος επεισοδίου άσθματος.

Μετρητές μέγιστης ροής ή ροόμετρα

Το ροόμετρο μετράει τη ροή του αέρα στους αεραγωγούς (αναπνευστικοί οδοί). Το ποσοστό μέγιστης ροής είναι η ταχύτητα με την οποία περνάει ο αέρας από τις αναπνευστικές οδούς όταν ένα άτομο εκπνέει αέρα στο ροόμετρο όσο το δυνατόν ταχύτερα και με μεγαλύτερη ένταση. Υπάρχουν διαφόρων ειδών ροόμετρα. Θα πρέπει βέβαια να χρησιμοποιείται πάντα το ίδιο ροόμετρο για να είμαστε σίγουροι ότι οι μεταβολές στις μετρήσεις είναι απόλυτα σωστές. Οι μετρήσεις των ροόμετρων μάς βοηθούν να διαπιστώσουμε αν οι αεραγωγοί είναι ανοιχτοί ή κλειστοί.

Οι τιμές του ροόμετρου ελαττώνονται (μικρότεροι αριθμοί στην κλίμακα) όταν το άσθμα του παιδιού επιδεινώνεται ή είναι εκτός ελέγχου. Οι τιμές του ροόμετρου αυξάνονται (μεγαλύτεροι αριθμοί στην κλίμακα) όταν η θεραπευτική αγωγή έχει καλά αποτελέσματα και οι αεραγωγοί ανοίγουν. Η χρήση των μετρήσεων του ροόμετρου θα σας βοηθήσει να καταλάβετε πότε ο αεραγωγός του παιδιού σας στενεύει, οπότε πρέπει να ξεκινήσει θεραπεία. Οι τιμές του ροόμετρου μπορεί επίσης να σας βοηθήσουν να ανακαλύψετε κάποιους από τους παράγοντες που προκαλούν ερεθισμό στο άσθμα του παιδιού σας, ώστε να προσπαθήσετε να τους αποφύγετε.

Κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι μετρήσεις του ροόμετρου παρουσιάζουν διαφορές. Δύο ή περισσότερες μετρήσεις την ημέρα σάς δείχνουν τις μεταβολές του ρυθμού ροής αέρα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι μετρήσεις διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία και την ανάπτυξη των παιδιών.

Πώς θα μετρήσετε το ποσοστό μέγιστης ροής αέρα

1. Πείτε στο παιδί να σταθεί όρθιο, να πάρει βαθιά εισπνοή και να γεμίσει τα πνευμόνια του με αέρα.
2. Βάλτε το να φυσήξει στο ροόμετρο όσο πιο γρήγορα και δυνατά μπορεί.
3. Διαβάστε τον αριθμό στην κλίμακα του ροόμετρου και γράψτε τον σε ένα χαρτί.
4. Επαναλάβετε τη διαδικασία και σημειώστε πάλι τους αριθμούς (συνολικά τρεις φορές).
5. Κάποια στιγμή που το άσθμα του παιδιού σας είναι σε καλή κατάσταση, βάλτε σε κύκλο την καλύτερη (υψηλότερη) από τις τρεις μετρήσεις. Είναι η καλύτερη ατομική μέτρηση του παιδιού σας. Η τιμή αυτή μπορεί να αλλάξει, καθώς το παιδί σας μεγαλώνει ή βελτιώνεται ή και τα δύο.

Το ποσοστό μέγιστης ροής αέρα του παιδιού σας

Συμπληρώστε τις ακόλουθες πληροφορίες και κρατήστε τις για μελλοντική αναφορά σε αυτές.

Ο παιδίατρος προτείνει μέτρηση με το ροόμετρο:

• δύο φορές την ημέρα, πρωί και απόγευμα ή
• τη στιγμή που εμφανίζονται συμπτώματα άσθματος

Ήπια, μέτρια και σοβαρά συμπτώματα άσθματος

Είναι σημαντικό να γνωρίζετε πότε τα συμπτώματα του παιδιού σας επιδεινώνονται ή γίνονται σοβαρά. Κατά διαστήματα, οι αεραγωγοί του παιδιού σας μπορεί να ερεθίζονται και να στενεύουν περισσότερο. Όταν συμβαίνει αυτό, το παιδί μπορεί να αρχίσει ξαφνικά να βήχει, να έχει δύσπνοια ή να αισθάνεται ότι τα συμπτώματά του σταδιακά επιδεινώνονται. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται συνήθως “κρίση” άσθματος. Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, οι αεραγωγοί φράζουν και η ροή αέρα ελαττώνεται. Η θεραπευτική αγωγή του παιδιού σας θα βασιστεί στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και στο βαθμό που έχουν φράξει οι αεραγωγοί.

Στη συνέχεια, αναφέρονται οι ενδείξεις ήπιας, μέτριας ή σοβαρής κρίσης άσθματος. Συζητήστε τα ιδιαίτερα συμπτώματα του παιδιού σας με τον παιδίατρο, προκειμένου να διαπιστώσετε σε ποια από τις ακόλουθες κατηγορίες ανήκει. Γνωρίζοντας το βαθμό σοβαρότητας των συμπτωμάτων του παιδιού σας, θα μπορέσετε να επιλέξετε το καλύτερο δυνατό θεραπευτικό σχήμα για το παιδί.

Συμπτώματα ήπιας κρίσης άσθματος:

• Ήπια δύσπνοια.
• Η αναπνοή είναι λίγο πιο γρήγορη απ’ ό,τι συνήθως.
• Η άρθρωση ολοκληρωμένων προτάσεων επιτυγχάνεται ακόμη εύκολα.
• Ήπιες ενοχλήσεις για συριγμό, βήχα, δύσπνοια ή σφίξιμο στο στήθος
• Η μέτρηση του ροόμετρου είναι ανάμεσα στο 80% με 100% της καλύτερης ατομικής μέτρησης.
• Δεν παρατηρείται “μάζεμα” των μυών ανάμεσα στα πλευρά του παιδιού.
• Η αντίληψη του περιβάλλοντος είναι φυσιολογική και το παιδί είναι σε ετοιμότητα.

Συμπτώματα μέτριας κρίσης άσθματος:

• Μέτρια δύσπνοια.
• Η αναπνοή είναι πιο γρήγορη απ’ ό,τι συνήθως.
• Η ομιλία έχει επηρεαστεί λόγω της δύσπνοιας (κόβει τις προτάσεις).
• Μέτριες ενοχλήσεις για συριγμό, βήχα, δύσπνοια ή σφίξιμο στο στήθος.
• Η μέτρηση του ροόμετρου είναι ανάμεσα στο 60% με 80% της καλύτερης ατομικής μέτρησης.
• Παρατηρείται ελαφρύ έως μέτριο “μάζεμα” των μυών ανάμεσα στα πλευρά του παιδιού στην προσπάθειά του να αναπνεύσει.
• Η αντίληψη του περιβάλλοντος είναι φυσιολογική και το παιδί είναι σε ετοιμότητα.

Συμπτώματα σοβαρής κρίσης άσθματος:

• Έντονη δύσπνοια.
• Η αναπνοή είναι πολύ γρήγορη ή πολύ αργή και πραγματοποιείται με κόπο.
• Η ομιλία έχει επηρεαστεί λόγω της δύσπνοιας (αρθρώνονται μόνο λέξεις ή σύντομες φράσεις).
• Σοβαρά παράπονα για συριγμό, βήχα, δύσπνοια ή σφίξιμο στο στήθος.
• Η μέτρηση του ροόμετρου είναι κάτω από το 60% της καλύτερης ατομικής μέτρησης.
• Παρατηρείται “μάζεμα” των μυών του λαιμού, της κοιλιάς και του στήθους στην προσπάθεια του παιδιού να αναπνεύσει.
• Η αντίληψη του περιβάλλοντος είναι μειωμένη (το παιδί μπορεί να παρουσιάζει υπνηλία, να είναι ανήσυχο ή ευερέθιστο).