Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο προκαλεί βλάβη στο δέρμα, η οποία καθώς περνούν τα χρόνια μπορεί να οδηγήσει σε φωτογήρανση (εκδηλώνεται με ξηρότητα, καφέ και κόκκινες κηλίδες, «σακούλιασμα» και ρυτίδες) και καρκίνο. Το φως του ήλιου είναι μια ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία – ενέργεια με πολλά και διαφορετικά μήκη κύματος. Η ενέργεια αυτή μας παρέχει τη θερμότητα και το φως που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε, ενώ απελευθερώνει και την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή είναι τριών ειδών: η UVA, η UVB και η UVC.
Στην επιφάνεια της γης φτάνουν ουσιαστικά μόνο οι UVA και UVB ( η UVC απορροφάται από το όζον), με την μεν πρώτη να αποτελεί το σχεδόν 95% της ακτινοβολίας στην γη και τη δεύτερη το υπόλοιπο. Παρ’ όλα αυτά «και οι δύο τύποι υπεριώδους ακτινοβολίας έχουν την ικανότητα να προκαλούν βλάβες στο DNA των δερματικών κυττάρων, οδηγώντας έτσι μακροπρόθεσμα στον καρκίνο. Γι’ αυτό και πρέπει να διαλέγουμε ένα καλό αντηλιακό, που θα προστατεύει και από τις δύο, και θα είναι αδιάβροχο ώστε να αντέχει περισσότερο την εφίδρωση.
Η UVB ενοχοποιείται κυρίως για ερύθημα (κοκκίνισμα), ηλιακό έγκαυμα και δερματικό καρκίνο, ενώ η UVA έχει κυρίαρχο ρόλο στη φωτογήρανση, στο μαύρισμα και στον καρκίνο. Οι δυο τους, πάντως, ουσιαστικά δρουν συνεργικά στην εμφάνιση όλων των ηλιακών δερματικών προβλημάτων.
Τι επηρεάζει την UV
Η ένταση της υπεριώδους ακτινοβολίας και έτσι η ικανότητά της να προκαλεί έγκαυμα, φωτογήρανση και καρκίνο του δέρματος, επηρεάζονται από ορισμένους παράγοντες:
* Εποχή του χρόνου: ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος το καλοκαίρι, όταν ο ήλιος βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του στον ουρανό.
* Ώρα της ημέρας: ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος από τις 11 π.μ. έως τις 4 μ.μ.
* Γεωγραφικό πλάτος: ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος κοντά στον ισημερινό, όπου ο ήλιος πάντοτε φθάνει στο υψηλότερο σημείο του στον ουρανό.
* Υψόμετρο. Ο γενικός κανόνας είναι ότι κάθε αύξηση του υψομέτρου κατά 300 μέτρα αυξάνει κατά περίπου 4% την ικανότητα της UV να προκαλεί ηλιακό έγκαυμα (αυτό οφείλεται στο ότι η ακτινοβολία διανύει μικρότερη απόσταση στην ατμόσφαιρα μέχρι να φτάσει στην επιφάνεια της γης).
* Συννεφιά: ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος τις μέρες δίχως σύννεφα. Ωστόσο, τα λίγα σύννεφα τον ελαττώνουν ελάχιστα, ενώ ούτε τα πολλά και «βαριά» αποτελούν αποτελεσματική «ασπίδα» προστασίας, αφού επιτρέπουν να «περνάει» ποσοστό έως 50% της ηλιακής ακτινοβολίας.
* Αντανάκλαση: ορισμένες επιφάνειες αντανακλούν καλύτερα την UV από άλλες, επιτρέποντας να φθάνουν στο δέρμα μεγαλύτερες ποσότητες από αυτήν και αυξάνοντας τον κίνδυνο. Έτσι, το γρασίδι αντανακλά μόλις το 3% της UVΒ, ενώ η στεγνή, λευκή άμμος της παραλίας αντανακλά το 25% και η ελαφρώς κυματιστή και η «αγριεμένη» θάλασσα γύρω στο 20%. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υποστεί κάποιος έγκαυμα πολύ πιο γρήγορα στην παραλία (ακόμα κι αν κάθεται κάτω από μία ομπρέλα θαλάσσης) ή όταν κάνει ιστιοπλοΐα, παρά αν βρίσκεται στην αυλή του σπιτιού του.
Το φρέσκο χιόνι επίσης αντανακλά μεγάλες ποσότητες της UVΒ (έως το 85%) και, σε συνδυασμό με το υψόμετρο και το παραπλανητικό δρόσισμα από τον αέρα και τις καιρικές συνθήκες, ευθύνεται για τα σοβαρά ηλιακά εγκαύματα που συχνά υφίστανται οι σκιέρ.
* Άνεμος και νερό: δημιουργούν την ψευδαίσθηση της δροσιάς, με συνέπεια να νομίζει κανείς ότι δεν κινδυνεύει να αναπτύξει δερματικές βλάβες.
Η αντίδραση του δέρματος
Όταν το δέρμα εκτίθεται στην UV αντιδρά με δύο συγκεκριμένους τρόπους, που εκδηλώνονται ως επακόλουθο της βλάβης στο DNA και εξελίχθηκαν για να μειώνουν την ευαισθησία του δέρματος στην περαιτέρω έκθεση στην UV και για να περιορίζουν στο ελάχιστο τις πρόσθετες βλάβες. Οι τρόποι αυτοί είναι το μαύρισμα και η πάχυνση.
Το μαύρισμα είναι η παραγωγή της μελανίνης – μιας χρωστικής ουσίας που απορροφά την UV. Η παραγωγή αυτή εξαρτάται από τον τύπο του δέρματος – έτσι, το μαύρο δέρμα παράγε 10-15 φορές μεγαλύτερη ποσότητα (άρα είναι και πιο προστατευμένο από τον ήλιο) απ’ όση το λευκό, ενώ το καφέ δέρμα παράγει πενταπλάσια ποσότητα (και κατ’ επέκταση, προστασία).
Η πάχυνση, από την άλλη πλευρά, είναι η αύξηση του πάχος του δέρματος μέσα σε λίγες μέρες από την έκθεση στον ήλιο. Αυτή η υπερπλασία, όπως αποκαλείται, επίσης σχετίζεται με τις βλάβες του DNA και μπορεί να διαρκέσει από εβδομάδες έως μήνες.
Ο συνδυασμός του μαυρίσματος και της πάχυνσης μπορεί να αυξήσει την αντοχή του δέρματος στον ήλιο κατά 10 έως 40 φορές, αλλά το τίμημα είναι μόνιμες δερματικές βλάβες.
Το πόσο έντονες θα είναι αυτές οι αντιδράσεις και οι δερματικές βλάβες που σηματοδοτούν, εξαρτάται από τον τύπο του δέρματος και την διάρκεια της έκθεσης στον ήλιο. Γενικά, όσοι έχουν ανοικτόχρωμο δέρμα, φακίδες ή/και κόκκινα μαλλιά, έχουν και την μικρότερη δερματική αντοχή στον ήλιο, άρα παθαίνουν τις περισσότερες δερματικές βλάβες.
Η σωστή χρήση του αντηλιακού
* Απαιτούνται σε κάθε επάλειψη 2 κουταλιές της σούπας (10 ml) για όλα τα εκτεθειμένα τμήματα του σώματος στον ήλιο (ποσότητα για τον μέσο ενήλικα, βάρους 70 κιλών)
* Να βάζετε αντηλιακό 30 λεπτά πριν από την έκθεση στον ήλιο
* Να επαναλαμβάνετε την επάλειψη ανά 2 ώρες ή αμέσως μετά το μπάνιο ή την έντονη εφίδρωση (π.χ. λόγω άσκησης ή πεζοπορίας)
* Να χρησιμοποιείτε αντηλιακό καθημερινά και όχι μόνο στην παραλία
* Μόνο τις μέρες που βρέχει, χιονίζει ή έχει μαύρα, πυκνά σύννεφα μπορεί κάποιος να μην βάλει αντηλιακό.
Μύθοι και αλήθειες για το δέρμα και το καλοκαίρι
* Η θάλασσα «ψήνει» το δέρμα και το κάνει ανθεκτικό. Μύθος. Δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά πως αν βάλουμε το δέρμα σε νερό με αλάτι, θα γίνει ανθεκτικό.
* Το αλάτι κάνει καλό στο δέρμα και δεν πρέπει να ξεβγαζόμαστε μόλις βγούμε από τη θάλασσα. Μύθος. Πρέπει να ξεβγαζόμαστε, διότι το αλάτι κάνει τραχεία την επιφάνεια του δέρματος και με την τριβή στα ρούχα θα μπορούσε να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα ή και επιδείνωση κάποιας δερματοπάθειας.
* Το ιώδιο της θάλασσας κάνει καλό στο δέρμα. Μύθος. Η ποσότητά του στη θάλασσα είναι πολύ μικρή και δεν απορροφάται καν από το δέρμα.
* Δεν πρέπει να καθόμαστε στην άμμο γιατί θα κολλήσουμε μύκητες. Αλήθεια. Από την άμμο, όμως, κινδυνεύουμε να κολλήσουμε και διάφορα βακτήρια και μικρόβια.
* Μην κάθεσαι με βρεγμένο μαγιό στην άμμο. Αλήθεια. Η υγρασία ευνοεί την μετάδοση μυκήτων και βακτηρίων, ενώ το νοτισμένο δέρμα είναι ευάλωτο στις λοιμώξεις.
* Δεν πρέπει να περπατάμε ξυπόλητοι στην άμμο ή γύρω από την πισίνα. Αλήθεια για την πισίνα διότι υπάρχει κίνδυνος μυκητίασης ή «μυρμηγκιάς» στα πόδια, αλλά όχι και τόσο για την άμμο (εκτός πια κι αν υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού ή αντένδειξη, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης).
* Το νερό στις πισίνες είναι μολυσμένο. Μύθος, εφ’ όσον το νερό της πισίνας χλωριώνεται σωστά ή χρησιμοποιούνται μέθοδοι απολύμανσης όπως το όζον, και εφόσον γίνεται σωστή συντήρηση.
* Το κοκκίνισμα είναι απαραίτητο για να μαυρίσει το δέρμα. Μύθος. Το κοκκίνισμα αποτελεί την πρώτη συνέπεια από την υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου και όχι προϋπόθεση για να μαυρίσει κανείς.
* Το μαύρισμα αποτελεί ένδειξη υγείας. Μύθος. Μπορεί το μαύρισμα να κρύβει κάποιες ατέλειες (από τα σπυράκια της ακμής έως το πάχος), αλλά αποτελεί ένδειξη δερματικής βλάβης και όχι υγείας.
* Αν σε τσιμπήσει τσούχτρα, ούρησε στο τσίμπημα για να σου περάσει. Πιθανώς αλήθεια, επειδή η αμμωνία εξουδετερώνει το δηλητήριο που έχει η τσούχτρα.
* Αν πατήσεις αχινό, βάλε λάδι για να αποβάλλει το δέρμα μόνο του τα αγκάθια. Μύθος και αλήθεια. Το λάδι ενυδατώνει καλά το δέρμα και διευκολύνει την ώθηση των αγκαθιών προς τα έξω, αλλά ο καλύτερος τρόπος εξακολουθεί να παραμένει η αφαίρεση των αγκαθιών ένα προς ένα, με το τσιμπιδάκι.
* Αν σου μπει αγκίστρι, μην το τραβήξεις προς τα πίσω. Αλήθεια. Τα αγκίστρια έχουν ένα άγκιστρο στην άκρη τους και εάν τα τραβήξει κανείς προς τα πίσω σφηνώνουν και δεν βγαίνουν με τίποτα.
* Το χλώριο της πισίνας χαλάει τα μαλλιά. Αλήθεια. Το χλώριο κάνει τα μαλλιά σκληρά, θαμπά και ξερά, γι’ αυτό και πρέπει να τα ξεβγάζουμε αμέσως μόλις βγούμε από την πισίνα και να βάζουμε μαλακτική κρέμα.
