Η ελκώδης κολίτιδα (ulcerative colitis) είναι μια πάθηση κατά την οποία το παχύ έντερο παθαίνει φλεγμονή, διογκώνεται (πρήζεται) και δημιουργούνται στην επιφάνεια του μικρά ή μεγάλη έλκη (πληγές). Αποτέλεσμα, το “πληγωμένο έντερο” να μην μπορεί να απορροφήσει το νερό, τα κόπρανα γίνονται νερουλά (διάρροια), ενώ από τα έλκη βγαίνει κάποιες φορές αίμα. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν επίσης και πόνο στην κοιλιά. Η διάγνωση γίνεται κυρίως με την κολονοσκόπηση ενώ η θεραπεία περιλαμβάνει φάρμακα και χειρουργική επέμβαση.
Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση της ελκώδους κολίτιδας με τον όρο λοιμώδης κολίτιδα ή σπαστική κολίτιδα, οι οποίες αν και είναι και αυτές κολίτιδες (δηλαδή προσβάλλουν το παχύ έντερο ή κόλον) είναι εντελώς διαφορετικές παθήσεις.
Στην χώρα μας παλιότερα επικρατούσε η αντίληψη ότι ήταν σχετικά σπάνια ασθένεια, γεγονός που δεν ισχύει πλέον. Στην Αγγλία υπάρχουν 80.000 άνθρωποι που πάσχουν από ελκώδη κολίτιδα, ενώ κάθε χρόνο παρουσιάζονται 5.000 νέες περιπτώσεις. Είναι περισσότερο συχνή στις χώρες της βόρειας Ευρώπης.
Η ελκώδης κολίτιδα παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με μια άλλη πάθηση του εντέρου, που ονομάζεται νόσος του Κρον (Crohn’s disease) και παλιότερα πίστευαν ότι επρόκειτο για την ίδια πάθηση. Σήμερα γνωρίζουμε ότι είναι δύο ξεχωριστές παθήσεις. Η σπουδαιότερη διαφορά τους είναι ότι, ενώ στην ελκώδη κολίτιδα πάσχει αποκλειστικά και μόνο το παχύ έντερο, στη νόσο του Κρον μπορεί να υπάρχουν βλάβες και στο λεπτό έντερο, το στομάχι, ακόμα και το στόμα.
Αιτία
Η αιτία της ελκώδους κολίτιδα μέχρι στιγμής παραμένει άγνωστη. Παρόλο που δεν είναι μια καθαρά κληρονομική νόσος, δηλαδή δεν κληρονομείται από την μητέρα ή τον πατέρα στο παιδί, φαίνεται ότι έχει κληρονομική προδιάθεση, που σημαίνει ότι εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα της ίδιας οικογένειας και ειδικά σε δίδυμα αδέλφια. Επιστήμονες από όλο τον κόσμο συνεχίζουν να ερευνούν την περίεργη αυτή αρρώστια και υπάρχει αισιοδοξία ότι στο προσεχές μέλλον θα γίνει γνωστή η αιτία που την προκαλεί, με αποτέλεσμα να βρεθεί και η οριστική της θεραπεία.
Το σίγουρο είναι ότι η πάθηση δεν είναι μεταδοτική (κολλητική). Παρόλο που τα συμπτώματα της μπορεί να είναι τα ίδια με μια γαστρεντερίτιδα από ένα μικρόβιο, έχει σημασία να καταλάβουμε ότι πρόκειται για μια εντελώς διαφορετική πάθηση που χρειάζεται ειδική θεραπεία.
Ποια είναι τα συμπτώματα;
Οποιοσδήποτε μπορεί να πάθει ελκώδη κολίτιδα, άνδρας, γυναίκα, παιδί ή ακόμα και βρέφος, αλλά πιο συχνά εμφανίζεται σε ανθρώπους, ηλικίας 16-25.
Η ελκώδης κολίτιδα παρουσιάζεται με διάρροια, και πόνο στην κοιλιά. Τα κόπρανα περιέχουν βλέννα (μύξα), αίμα ή και πύον. Μερικές φορές ο ασθενής έχει έντονο σφίξιμο κατά την κένωση, δηλαδή πηγαίνει στην τουαλέτα πολλές φορές προσπαθώντας να αδειάσει το έντερο του. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να υπάρχει υψηλός πυρετός και τα κόπρανα να μην είναι καθόλου σχηματισμένα, αλλά σκέτο νερό γεμάτο αίμα και βλέννα.
Τα συμπτώματα της ελκώδους κολίτιδας συνήθως ξεκινούν ξαφνικά. Σε μερικά άτομα είναι δυνατόν να παρουσιαστεί για πρώτη φορά ή να υποτροπιάσει μετά από ένα διάστημα με έντονο άγχος ή μετά από μεγάλη στεναχώρια. Επίσης γαστρεντερίτιδα, γρίπη ή οποιαδήποτε άλλη κοινή λοίμωξη μπορεί να είναι η αφορμή για να εκδηλωθεί η ασθένεια. Έχει παρατηρηθεί ότι η ελκώδης κολίτιδα παρουσιάζεται πιο συχνά σε πρώην καπνιστές, δηλαδή σε άτομα που κάπνιζαν στο παρελθών και σταμάτησαν να καπνίζουν.
Επιπλοκές
Άτομα με ελκώδη κολίτιδα είναι δυνατόν να παρουσιάσουν πόνο στην μέση, στα χέρια, στα πόδια ή ακόμα και αρθρίτιδα, δηλαδή φλεγμονή (πρήξιμο) σε κάποια άρθρωση των χεριών ή τον ποδιών. Σε αρκετές περιπτώσεις εμφανίζονται άφθες στο στόμα και ερεθισμός στα μάτια (τα μάτια κοκκινίζουν και υπάρχει φαγούρα). Λιγότερο συχνά, είναι δυνατόν να παρουσιαστεί ερεθισμός στο δέρμα, με κοκκίνισμα, πόνο ή σπάνια έλκη. Τις περισσότερες φορές αυτά τα προβλήματα παρουσιάζονται όταν υπάρχει έξαρση ή υποτροπή της ελκώδους κολίτιδας και εξαφανίζονται με τη θεραπεία.
Υπάρχει κίνδυνος για καρκίνο;
H ελκώδης κολίτιδα δημιουργεί ένα συνεχή ερεθισμό του εντέρου, οπότε υπάρχει ένας μικρός κίνδυνος να αναπτυχθεί δυσπλασία (αρχικό στάδιο καρκίνου), ή καρκίνος. Ο κίνδυνος αυτός περιορίζεται στα άτομα εκείνα που υποφέρουν από ελκώδη κολίτιδα που πιάνει όλο το έντερο και που έχουν αυτήν την πάθηση για πολλά χρόνια (πάνω από 10).
Επειδή τα αρχικά στάδια του καρκίνου στην ελκώδη κολίτιδα μπορούν να βρεθούν εύκολα και να θεραπευτούν εντελώς, έχει μεγάλη σημασία η συχνή παρακολούθηση ειδικά όσων έχουν ελκώδη κολίτιδα πολλά χρόνια και η συχνή εξέταση του εντέρου με κολονοσκόπηση.
Είναι όλες οι μορφές της ελκώδους κολίτιδας ίδιες;
Όχι, δεν είναι ίδιες. Υπάρχουν διάφοροι τύποι, ανάλογα με το πόσο μεγάλο τμήμα του παχέος εντέρου έχει ελκώδη κολίτιδα. Ευτυχώς οι περισσότεροι άρρωστοι παρουσιάζουν περιορισμένη μορφή ελκώδους κολίτιδας, δηλαδή ορθίτιδα ή ορθοσιγμοειδήτιδα. Όσο πιο μικρό κομμάτι του εντέρου, τόσο πιο λίγα είναι τα συμπτώματα και πιο ελαφρά η μορφή της κολίτιδας.
Με την πάροδο του χρόνου, είναι δυνατόν η ελκώδης κολίτιδα να προχωρήσει από ένα μικρό τμήμα σε όλο το έντερο, η αντιθέτως να υποχωρήσει από όλο το έντερο σε ένα πολύ μικρότερο τμήμα. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό τόσο για σας, όσο και για το γιατρό σας να ξέρει ακριβώς πόσο έκταση έχει η ελκώδη κολίτιδα και να δώσει την κατάλληλη θεραπεία.
Θα την ασθένεια σε όλη μου τη ζωή;
Η ελκώδης κολίτιδα είναι μια χρόνια πάθηση που παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις. Αυτό σημαίνει ότι είναι μια κατάσταση που έρχεται και φεύγει, δηλαδή μπορεί ένας άρρωστος να είναι εντελώς καλά για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά σε κάποια στιγμή να παρουσιάσει υποτροπή και συμπτώματα της αρρώστιας.
Από την στιγμή που είχατε ένα επεισόδιο ελκώδους κολίτιδας, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα έχετε άλλο ένα στο μέλλον. Για πόσο καιρό θα είσαστε εντελώς καλά και πότε θα παρουσιάσετε ξανά υποτροπή δεν μπορεί κανείς να το προβλέψει. Υπάρχουν άτομα που παρουσιάζουν ελάχιστα επεισόδια σε όλη τους τη ζωή, ενώ κάποιοι άλλοι, ευτυχώς λίγοι, έχουν συνέχεια συμπτώματα.
Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι πρόκειται για μια κατάσταση με την οποία θα πρέπει να μάθετε να ζείτε μαζί, γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία να καταλάβετε τη φύση της και πώς μπορείτε να την αντιμετωπίσετε.
Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε την αιτία που προκαλεί μια νέα υποτροπή στην ελκώδη κολίτιδα. Όμως είναι γνωστό ότι η πάθηση είναι πιο πιθανόν να εμφανισθεί ξανά μετά από ένα επεισόδιο γαστρεντερίτιδας ή γρίπης, μετά από θεραπεία με αντιβιοτικά και αντιρρευματικά φάρμακα ή ύστερα από μια περίοδο με έντονο άγχος.
Φταίει η διατροφή;
Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο φαγητό ή ποτό που να ευθύνεται για τα επεισόδια ελκώδους κολίτιδας, αν και κάθε άτομο ξεχωριστά είναι καλό να βρει αν υπάρχει κάποιο είδος τροφής που του προκαλεί προβλήματα και να το αποφεύγει.
Μερικοί ασθενείς, ειδικά όταν έχουν διάρροια ή πόνο στην κοιλιά, είναι προτιμότερο να αποφεύγουν το γάλα, τις λιπαρές τροφές, τα όσπρια και τα κηπευτικά ή φρούτα με πολλούς σπόρους. Επίσης μερικά άτομα με ελκώδη κολίτιδα έχουν παρατηρήσει ότι το κρασί, η μπύρα και ορισμένα άλλα οινοπνευματώδη τους προκαλούν διάρροια και φούσκωμα. Το σίγουρο είναι ότι πρέπει να αποφεύγετε τα οινοπνευματώδη όταν παίρνετε φάρμακα για την ελκώδη κολίτιδα γιατί μπορεί να φέρει πολλές φορές ως αποτέλεσμα πολλές και επικίνδυνες παρενέργειες.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι θα πρέπει να κάνετε αυστηρή δίαιτα, ειδικά όταν δεν έχετε συμπτώματα. Αντιθέτως είναι βασικό να παίρνετε όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεστε και να ακολουθείτε ένα πλήρες διαιτολόγιο. Άλλωστε είναι γνωστό ότι η ελκώδης κολίτιδα είναι σπάνια σε μέρη όπως για παράδειγμα την Αφρική, όπου εξακολουθούν να τρέφονται με παραδοσιακά φαγητά πλούσια σε δημητριακά, λαχανικά και φρούτα.
Διάγνωση και εξετάσεις
Για να βγει η διάγνωση ότι έχετε ελκώδη κολίτιδα, θα πρέπει να γίνει εξέταση του παχέος εντέρου. Αυτό μπορεί να γίνει με βαριούχο υποκλυσμό, κολονοσκόπηση και ορθοσιγμοειδοσκόπηση.
Στον βαριούχο υποκλυσμό, μετά από μια συγκεκριμένη δίαιτα 3 ημερών και καθαρισμό του εντέρου με καθαρτικά, γίνεται κλύσμα με μια ουσία που λέγεται βάριο και στη συνέχεια παίρνονται μια σειρά από ακτινογραφίες. Με αυτόν τον τρόπο ο γιατρός μπορεί να σας πει ποιο κομμάτι του εντέρου έχει ελκώδη κολίτιδα, αλλά δεν μπορεί να πάρει βιοψίες και να βγάλει με απόλυτη σιγουριά τη διάγνωση.
Είναι μια καλή εξέταση που γίνεται από ακτινολόγο σχεδόν σε όλα τα νοσοκομεία και βοηθά στις περιπτώσεις που δεν μπορεί να γίνει κολονοσκόπηση. Στην κολονοσκόπηση, ο γαστρεντερολόγος, με ένα λεπτό και μαλακό σωλήνα που μπαίνει από τον πρωκτό, μπορεί να δει απ’ ευθείας όλο το παχύ έντερο στην τηλεόραση, να εξακριβώσει από τι πάσχει και πόσο τμήμα του εντέρου έχει πρόβλημα.
Πολύ σημαντικό στην κολονοσκόπηση είναι ότι μπορεί να πάρει μικρά κομμάτια εντέρου (βιοψίες) και να τα στείλει για εξέταση στον παθολογοανατόμο. Αυτός είναι ο μόνος σίγουρος τρόπος για να γίνει η διάγνωση της ελκώδους κολίτιδας. Η εξέταση διαρκεί περίπου 20-30 λεπτά και χρειάζεται να έχετε κάνει από πριν δίαιτα 3 ημερών και καλό καθαρισμό του εντέρου. Επειδή η διαδικασία μπορεί να προκαλέσει ελαφρύ πόνο, πριν από την εξέταση γίνεται μια ενδοφλέβια ένεση που θα σας ηρεμήσει και ίσως να σας φέρει και λίγο ύπνο.
Η ορθοσιγμοειδοσκόπηση είναι περίπου ίδια με την κολονοσκόπηση, μόνο που με αυτή την εξέταση ο γιατρός μπορεί να δει μόνο το τελευταίο τμήμα και όχι όλο το έντερο. Επειδή δεν χρειάζεται δίαιτα 3 ημερών ούτε ηρεμιστική ένεση, είναι μια εύκολη εξέταση που γίνεται πολύ συχνά ακόμα και στα εξωτερικά ιατρεία.
Οι παραπάνω εξετάσεις, μαζί με εξετάσεις αίματος, ούρων και κοπράνων, είναι οι απαραίτητες για τη διάγνωση και την παρακολούθηση των ασθενών με ελκώδη κολίτιδα. Ανάλογα με την πορεία της ελκώδους κολίτιδας, ίσως να χρειασθείτε μερικές συμπληρωματικές εξετάσεις όπως είναι το υπερηχογράφημα, η αξονική τομογραφία, η γαστροσκόπηση, η εντερόκλυση κ.α. τις οποίες μπορείτε να συζητήσετε με τον γιατρό σας.
Υπάρχει θεραπεία;
Παρόλο που δεν υπάρχει ριζική φαρμακευτική θεραπεία για την ελκώδη κολίτιδα, υπάρχουν πολλά φάρμακα που θα σας ανακουφίσουν από τα συμπτώματα, θα σας βοηθήσουν να ρυθμίσετε την ελκώδη κολίτιδα και να την διατηρείτε “κοιμισμένη”. Αυτά τα φάρμακα κυκλοφορούν σε χάπια, υπόθετα και κλύσματα. Σε ποια μορφή θα πάρετε τα φάρμακα, εξαρτάται από το τμήμα του εντέρου που έχει πρόβλημα. Έτσι αν η κολίτιδα είναι μόνο στο τελευταίο κομμάτι του εντέρου, είναι πολύ πιθανό να χρειασθείτε μόνο υπόθετα και κλύσματα, ενώ αν ολόκληρο το έντερο πάσχει, θα πρέπει να πάρετε και χάπια.
Ποιο είδος φαρμάκου θα πάρετε και για πόσο καιρό, εξαρτάται από το πόσο βαριά είναι η ελκώδης κολίτιδα και πόσο σοβαρή υποτροπή παρουσιάζει κάθε φορά. Αν πρόκειται για βαρύ επεισόδιο, με συμπτώματα που δεν περνάνε με τα συνηθισμένα φάρμακα, θα χρειαστεί να πάρετε κορτιζόνη για ένα μικρό διάστημα (συνήθως 1-2 μήνες) ή κάποια άλλα νεότερα φάρμακα που λέγονται ανοσοκατασταλτικά.
Σε μερικές περιπτώσεις ελκώδους κολίτιδας που η αιμορραγία συνεχίζεται, υπάρχει πυρετός ή άλλα σοβαρά προβλήματα, είναι αναγκαίο να κάνετε εισαγωγή στο νοσοκομείο και να πάρετε θεραπεία ενδοφλέβια.
Όπως συμβαίνει με όλα τα φάρμακα, έτσι και τα φάρμακα της ελκώδους κολίτιδας είναι δυνατόν να προκαλέσουν -ευτυχώς σπάνια- ορισμένες παρενέργειες, οπότε είναι σημαντικό να συμβουλεύεστε τον γιατρό σας κάθε φορά που παρατηρείτε κάτι καινούργιο στα συμπτώματα σας. Επίσης είναι βασικό να αποφεύγετε ορισμένα φάρμακα, όπως τα αντιρρευματικά και να μη σταματάτε την θεραπεία που σας έχει καθορίσει ο γιατρός σας ακόμα και αν αισθάνεστε εντελώς καλά.
Πότε χρειάζεται χειρουργική επέμβαση;
Με τα φάρμακα που αναφέραμε προηγουμένως, 70-80% των ασθενών, θα περάσουν σε ύφεση και δεν θα χρειαστεί να χειρουργηθούν. Χειρουργείο γίνεται μόνο στις εξής περιπτώσεις:
- Σε πολύ σοβαρό επεισόδιο ελκώδους κολίτιδας που δεν ανταποκρίνεται στην εντατική φαρμακευτική θεραπεία μέσα στο νοσοκομείο
- Σε ασθενείς που υποφέρουν από συνεχείς υποτροπές ελκώδους κολίτιδας παρά τη θεραπεία που παίρνουν, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή
- Στις περιπτώσεις που υπάρχουν σοβαρά προβλήματα που συνοδεύουν την ελκώδη κολίτιδα και σε άλλα όργανα του σώματος, όπως στα μάτια, το δέρμα, ή τις αρθρώσεις
- Σε ασθενείς που υπάρχει υποψία καρκίνου ή δυσπλασίας (καρκίνος σε αρχικό στάδιο).
Εγχείρηση πάουτς και “παρά φύση έδρα”
Με την εγχείρηση αφαιρείται ολόκληρο το παχύ έντερο και ουσιαστικά δεν έχετε πια ελκώδη κολίτιδα. Παλαιότερα, με την εγχείριση που γινόταν, ο ασθενής είχε απαραίτητα ειλεοστομία, δηλαδή “παρά φύση έδρα”. Όμως τα τελευταία χρόνια, βρέθηκε μια καινούργια τεχνική, που ονομάζεται εγχείριση πάουτς (pouch), με την οποία αφαιρείται όλο το παχύ έντερο χωρίς όμως να όμως να χρειάζεται “παρά φύση έδρα”. Με αυτό τον τρόπο ο ασθενής μπορεί να ζήσει μια φυσιολογική ζωή, χωρίς να αντιμετωπίζει πλέον τα προβλήματα της ελκώδους κολίτιδας, ή τα ψυχολογικά και άλλα προβλήματα της “παρά φύση έδρας”.
Επειδή όμως πρόκειται για μία δύσκολή εγχείρηση που αρκετές φορές έχει αρκετές επιπλοκές, είναι πολύ σημαντικό να γίνεται με μεγάλη προσοχή η επιλογή των ασθενών και μόνο από χειρούργους που έχουν εξειδικευτεί σε αυτή την τεχνική.
