Ο προστάτης είναι ένας αδένας (επιστημονικά λέγεται προστατικός αδένας) με μέγεθος ίσο με ένα καρύδι, ο οποίος παράγει το μεγαλύτερο ποσοστό του σπερματικού υγρού. Στη διάρκεια της εκσπερμάτωσης, το σπερματικό υγρό μεταφέρει τα σπερματοζωάρια έξω από το σώμα. Ο προστάτης βρίσκεται ακριβώς κάτω και μπροστά από την ουροδόχο κύστη, περιβάλλοντας το οπίσθιο τμήμα της ουρήθρας (η ουρήθρα είναι το «σωληνάκι» που ξεκινά από την ουροδόχο κύστη, μέσω του οποίου αποβάλλονται τα ούρα από το πέος). Γι’ αυτό η διόγκωσή του μπορεί να ασκήσει πίεση στην ουρήθρα και να προκαλέσει δυσκολίες στην ούρηση.
Καθώς αυξάνεται η ηλικία των ανδρών, αυξάνονται και οι πιθανότητες να εμφανιστούν τρεις διαταραχές που συχνά προσβάλλουν τον αδένα του προστάτη: η καλοήθης υπερπλασία (διόγκωση του προστάτη την οποία οι ασθενείς περιγράφουν ως «έχω προστάτη»), ο καρκίνος του προστάτη (ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων στο εσωτερικό του προστατικού αδένα) και οι φλεγμονές του αδένα (προστατίτιδα).
Σύμφωνα με τις στατιστικές, 1 στους 2 άντρες θα εκδηλώσει προστατίτιδα κάποια στιγμή στη ζωή του, 1 στους 3 άντρες θα εκδηλώσει καλοήθη υπερπλασία του προστάτη και 1 στους 5 άντρες θα εκδηλώσει καρκίνο του προστάτη. Τα νοσήματα του προστάτη προκαλούν πολλά και διαφορετικά συμπτώματα, αλλά τα πιο συχνά είναι: Ασταθής, διακοπτόμενη, αδύναμη ροή ούρων. Επιτακτική ανάγκη για ούρηση και διαφυγή ούρων. Πιο συχνή ούρηση, ιδίως τη νύχτα. Οποιαδήποτε αλλαγή στις φυσιολογικές συνήθειες ούρησης (στη συχνότητα, στην ποσότητα των αποβαλλόμενων ούρων, στην «ευχέρεια» ούρησης, στο χρώμα των ούρων), αλλά και ο πόνος και το αίσθημα καύσου (κάψιμο) κατά την ούρηση, πρέπει να ελέγχονται από τον ουρολόγο.
Κάθε πότε πρέπει να εξετάζει ένας άνδρας τον προστάτη;
* Ενας άνδρας που έχει συμπτώματα από το ουροποιητικό πρέπει να εξετασθεί από τον ουρολόγο ανεξαρτήτως ηλικίας: ο ιατρός του θα αποφασίσει πώς θα προσεγγίσει διαγνωστικά το πρόβλημά του.
* Ενας άντρας δίχως συμπτώματα (ασυμπτωματικός) καλό είναι μετά τα 50 του χρόνια να εξετάζεται μία φορά τον χρόνο από ουρολόγο. Εκείνος θα τον υποβάλει σε δακτυλική εξέταση του προστάτη και αιματολογική εξέταση PSA. Ο προληπτικός αυτός έλεγχος ίσως οδηγήσει σε έγκαιρη διάγνωση τυχόν καρκίνου στον προστάτη.
* Οι άνδρες με οικογενειακό ιστορικό άμεσου συγγενούς με καρκίνο του προστάτη είναι προτιμότερο να ξεκινήσουν αυτόν τον έλεγχο τουλάχιστον στα 45 τους χρόνια.
Το PSA τεστ
Η εξέταση του PSA μετρά τα επίπεδα μιας πρωτεΐνης που γενικά συνδέεται με την υγεία του προστάτη. Τα αυξημένα επίπεδα μπορεί να οφείλονται σε υπερπλασία του προστάτη, σε λοίμωξη, σε καλοήθεις ή μη απειλητικούς όγκους ή και σε επιθετικές μορφές καρκίνου του προστάτη.
Δεδομένου ότι το τεστ δεν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα σε αυτές τις επιμέρους περιπτώσεις, η χρησιμότητα του είναι περιορισμένη, κατέληξε πρόσφατα μια Ομάδα Εργασίας Προληπτικών Υπηρεσιών των ΗΠΑ, η οποία γνωμοδοτεί στην αμερικανική κυβέρνηση.
Η ομάδα αυτή τονίζει ότι οι υγιείς άνδρες, ανεξαρτήτως ηλικίας, μπορούν να υποβληθούν στην εξέταση εφόσον το επιθυμούν, θα πρέπει όμως πρώτα να συμβουλευτούν το γιατρό τους για τις αβεβαιότητες.
Το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA) αυξάνεται εκτός από τον καρκίνο και σε άλλες ασθένειες του προστάτη (προστατίτιδα, καλοήθης υπερπλασία), συνεπώς δεν αποτελεί έναν καρκινικό δείκτη που αυτομάτως θέτει τη διάγνωση του καρκίνου όταν είναι αυξημένο.
Για να αποφασίσει ο ουρολόγος εάν ένας ασθενής με αυξημένο PSA χρειάζεται βιοψία προστάτη, η οποία θα θέσει και την οριστική διάγνωση, θα εκτιμήσει και άλλους παράγοντες, άλλοι εκ των οποίων σχετίζονται με το PSA (λ.χ. προηγούμενες τιμές του, τυχόν αυξομειώσεις, ταχύτητα αύξησης κ.λπ.) και άλλοι όχι (λ.χ. πιθανά ευρήματα κατά τη δακτυλική εξέταση του προστάτη).
Περισσότερα για το PSA και τη διχογνωμία που έχει εμφανιστεί τελευταία δείτε εδώ.
Οι συνήθειες του τρόπου ζωής επηρεάζουν την υγεία του προστάτη;
Κάποιες έρευνες δείχνουν αυξημένα ποσοστά καλοήθους υπερπλασίας προστάτη και εντονοτέρων συμπτωμάτων από τον προστάτη σε άνδρες με συσσώρευση περιττών κιλών στην κοιλιά (κοιλιακή παχυσαρκία).
Σε ό,τι αφορά τον προστατικό καρκίνο, πιθανώς δρα προστατευτικά η αυξημένη σεξουαλική δραστηριότητα στις ηλικίες 20-50 ετών ενώ επιβαρυντικά η αυξημένη κατανάλωση κορεσμένων λιπών (υπάρχουν σε ζωικής προέλευσης τρόφιμα, όπως κρέατα και προϊόντα κρέατος, πλήρη γαλακτοκομικά) και η παχυσαρκία.
Υπό διερεύνηση τα τελευταία χρόνια βρίσκεται η τυχόν προφυλακτική επίδραση ορισμένων φαρμάκων και αντιοξειδωτικών ουσιών, όπως το λυκοπένιο, το σελήνιο και η βιταμίνη Ε, αλλά οριστικά αποτελέσματα δεν υπάρχουν. Προσφάτως, πάντως, διεκόπη κλινική μελέτη ελέγχου της βιταμίνης Ε λόγω εμφάνισης υψηλότερων ποσοστών καρκίνου στους ανθρώπους που την λάμβαναν σε αυξημένες ποσότητες – αποτέλεσμα, δηλαδή, αντίθετο από το προσδοκώμενο.
Υπερπλασία προστάτη
Στους περισσότερους άντρες, μετά από την ηλικία των 45 ετών, το μέγεθος του προστάτη αρχίζει να μεγαλώνει. Η αύξηση του μεγέθους μπορεί να συνεχίσει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ανδρός. Η αύξηση του μεγέθους του προστάτη, που είναι γνωστή με τον ιατρικό όρο καλοήθης υπερπλασία του προστάτη, δημιουργεί πρόβλημα διότι συσφίγγει την ουρήθρα την οποία περιβάλλει. Προκαλεί εμπόδιο στην ελεύθερη ροή των ούρων δια μέσου της ουρήθρας.
Η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη δεν είναι μια καρκινική κατάσταση. Επιπρόσθετα το γεγονός ότι υπάρχει, δεν σημαίνει ότι ο ασθενής θα δημιουργήσει καρκίνο του προστάτη. Όμως δεν αποκλείεται ένας άνδρας που έχει υπερπλασία να εκδηλώσει και παράλληλα καρκίνο του προστάτη. Η αύξηση του μεγέθους του προστάτη οφείλεται στη δράση μιας ορμόνης που ονομάζεται διυδροτεστοτερόνη (dihydrotestosterone, DHT).
Δεν είναι όλοι οι άνδρες με υπερπλασία του προστάτη που παρουσιάζουν συμπτώματα. Με την αύξηση της ηλικίας όμως, λόγω και της συνεχιζόμενης αύξησης του μεγέθους του προστάτη, η συχνότητα και σοβαρότητα των προβλημάτων αυξάνονται.
Η σοβαρότητα των προβλημάτων αυτών εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο η ουρήθρα αποφράσσεται από τον υπερτροφικό προστάτη. Υπάρχει επίσης η πιθανότητα ανάπτυξης ουρολοίμωξης με κάψιμο και πόνο κατά τη διάρκεια της ούρησης. Στα πρώτα στάδια της υπερτροφίας του προστάτη, η ουροδόχος κύστη, υποχρεώνεται να σπρώξει με μεγαλύτερη δύναμη τα ούρα για να εξέλθουν δια μέσου της ουρήθρας που συσφίγγεται από τον προστάτη. Σταδιακά η κύστης παθαίνει υπερτροφία και προκύπτουν προβλήματα δυσλειτουργίας χωρίς να μπορεί να αδειάζει εντελώς. Η κατάσταση αυτή οδηγεί στη συχνουρία και νυχτουρία.
Σε ένα ποσοστό ανδρών, η ανεπάρκεια κένωσης της ουρήθρας, δημιουργεί το υπόστρωμα για επαναλαμβανόμενες ουρολοιμώξεις με κίνδυνο βλάβης στην ουροδόχο κύστη και στα νεφρά. Σε σπάνιες περιπτώσεις ο υπερτροφικός προστάτης μπορεί να προκαλέσει ολική απόφραξη της ουρήθρας, που είναι μια πολύ σοβαρή και επείγουσα κατάσταση.
Σχετικά με τη χειρουργική αντιμετώπιση της υπερπλασίας του προστάτη δείτε εδώ.
Ο καρκίνος του προστάτη
Ο καρκίνος του προστάτη είναι καρκίνος της τρίτης ηλικίας, και αφορά σε ποσοστό περίπου 75% άνδρες ηλικίας 65 ετών και άνω, ενώ εμφανίζεται πιο σπάνια σε άτομα ηλικίας 50-60 ετών. Τα ακριβή αίτια της εμφάνισης του καρκίνου του προστάτη δεν είναι γνωστά, ενώ μεγάλη πρόοδος έχει γίνει στην κατανόηση του τρόπου προόδου της νόσου όπως και της αντιμετωπίσεως της. Δεν υπάρχει ειδική δίαιτα για τον καρκίνο του προστάτη. Κατά διαστήματα μελέτες έδειξαν ότι πχ. η κατανάλωση ντομάτας, το πράσινο τσάι, οι τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Ε, μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη όπως και το ότι η υπερβολική κατανάλωση λιπαρών τον αυξάνουν.
Ο καρκίνος του προστάτη είναι ένας ύπουλος καρκίνος και δεν παρουσιάζει ειδικά συμπτώματα. Τα συμπτώματα ενός ασθενούς με καρκίνο του προστάτη, ορισμένες φορές δεν διαφέρουν από ενός με καλοήθη υπερτροφία του προστάτη (δυσουρία, νυκτουρία, επιτακτική ούρηση), και μόνο ο ουρολόγος μπορεί να κάνει την διαφορετική διάγνωση. Στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη τεράστια σημασία έχει η δακτυλική εξέταση και το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA).
Η δακτυλική εξέταση είναι μια εξέταση γρήγορη, ανώδυνη, που δίνει πληροφορίες στον ουρολόγο σχετικά με το μέγεθος του προστάτη, και την υποψία καρκίνου ή όχι, και σε συνδυασμό με το PSA το ποσοστό διαγνώσεως ενός καρκίνου είναι πολύ υψηλό.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι μια αύξηση του PSA δεν σημαίνει υποχρεωτικά και καρκίνο του προστάτη. Το PSA αυξάνεται φυσιολογικά με την ηλικία, το μέγεθος του αδένα κλπ, και σε αρκετές καλοήθεις καταστάσεις, όπως η οξεία προστατίτιδα κλπ. Οπότε, μια αύξηση της τιμής του PSA θα εκτιμηθεί σωστά μόνο με τον ουρολόγο.
Εφόσον κριθεί αναγκαίο, προχωράμε σε διοορθικό υπέρηχο και βιοψία του προστάτη με βελόνα, από την ύποπτη περιοχή, οπότε η ιστολογική εξέταση θέτει τη διάγνωση. Καλό είναι μετά την ηλικία των 45 ετών να γίνεται ο έλεγχος του PSA και εφόσον είναι φυσιολογικό να επαναλαμβάνεται κάθε 2 χρόνια.
Μετά την ηλικία των 55 να γίνεται μια φορά τον χρόνο, δακτυλική εξέταση και PSA. Παίζει μεγάλο ρόλο η έγκαιρη διάγνωση της νόσου στην αντιμετώπισή της.
Έχει παρατηρηθεί ότι άτομα με συγγενή πρώτου βαθμού που παρουσίασαν καρκίνο του προστάτη έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου.
Σημασία έχει η ηλικία εμφάνισης του καρκίνου, η τιμή του PSA στη διάγνωση και ο βαθμός κακοήθειας. Τα άτομα που έχουν στο ιστορικό τους συγγενείς που νόσησαν από καρκίνο του προστάτη θα πρέπει να ξεκινούν νωρίτερα τον προληπτικό έλεγχο.
Η αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη γίνεται χειρουργικά και φαρμακευτικά.
Σήμερα μπορούμε να μιλάμε για μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης και άριστη ποιότητα ζωής των ασθενών με καρκίνο του προστάτη.
Στα αρχικά στάδια της νόσου, όταν ο καρκίνος είναι εντοπισμένος μέσα στον προστάτη, ο ασθενής μπορεί να επιλέξει μεταξύ της ριζικής προστατεκτομής, της ακτινοβολίας του αδένα, και την τοποθέτηση εμφυτευμάτων στον προστάτη.
Κάθε μέθοδος έχει τα υπέρ και τα κατά και η επιλογή της καταλληλότερης εξαρτάται από την ηλικία του αρρώστου, τη γενική του κατάσταση, την ακριβή σταδιοποίηση της νόσου κλπ.
Σε πιο προχωρημένα στάδια όπου υπάρχουν μεταστάσεις σε λεμφαδένες της περιοχής ή και οστικές μεταστάσεις ακολουθούμε ορμονοθεραπεία με αντιανδρογόνα, λόγω του ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι ορμονοευαίσθητος.
Περισσότερα για τον καρκίνο του προστάτη δείτε εδώ.
