Η ηπατίτιδα Β (hepatitis Β) είναι μια δυνητικά επικίνδυνη ασθένεια που προκαλείται από τον ιό Β της ηπατίτιδας (HBV) ο οποίος προσβάλλει το ήπαρ (συκώτι). Η ηπατίτιδα Β παρουσιάζει διακυμάνσεις όσον αφορά τη σοβαρότητά της, από την ήπια μορφή που διαρκεί λίγες ημέρες (ονομάζεται οξεία φάση) έως τη σοβαρή μακρόχρονη μορφή (που ονομάζεται χρόνια φάση).
Οξεία και χρόνια ηπατίτιδα Β
Η οξεία ηπατίτιδα Β, είναι μια μικρής διάρκειας νόσος, που εκδηλώνεται εντός των πρώτων 6 μηνών μετά από τη μόλυνση του ασθενούς. Η οξεια μορφή, μπορεί να υποχωρήσει πλήρως, με τον ασθενή να εξολοθρεύει τον ιό και να απαλλάσσεται από αυτόν. Τα άτομα που μολύνθηκαν για πρώτη φορά από τον ιό και παρουσίασαν ηπατίτιδα Β, εφόσον αναπτύξουν αντισώματα και αναρρώσουν, είναι προστατευμένα εναντίον του ιού, για όλη τη ζωή τους. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 1 στους 3 Ελληνες έχουν περάσει οξεία ηπατιτιδα Β στο παρελθόν, οι περισσότεροι χωρίς να το γνωρίζουν.
Πιο αναλυτικά, όταν κάποιος μολυνθεί από τον ιό της ηπατίτιδας Β, ανιχνεύεται στο αίμα του ένα τμήμα του ιού, που λέγεται αυστραλιανό αντιγόνο (αντιγόνο επιφανείας). Στη συνέχεια μέσα στο επόμενο εξάμηνο περίπου, η μεγάλη πλειοψηφία, περίπου το 80%, αυτοϊάται (θεραπεύεται χωρίς ιατρική παρέμβαση). Σε αυτή την περίπτωση δεν ανιχνεύεται πλέον το αυστραλιανό αντιγόνο και ο ασθενής δεν μεταδίδει τη νόσο. Ωστόσο ανιχνεύονται αντισώματα στο αίμα, που εξασφαλίζουν ανοσία απέναντι στη νόσο (δηλαδή ο ασθενής πλέον είναι προστατευμένος και δεν υπάρχει περίπτωση να νοσήσει ξανά από ηπατίτιδα Β).
Όμως το δεν κατορθώνει το ανοσοποιητικό σύστημα πάντα την εξολόθρευση του ιού και η ηπατίτιδα Β μπορεί να λάβει χρονια μορφή. Σε ποσοστό περίπου 20% όσων έχουν μολυνθεί, το αυστραλιανό αντιγόνο παραμένει στο αίμα, ενώ τα αντισώματα δεν αναπτύσσονται και τότε ο ασθενής πάσχει από χρόνια ηπατίτιδα Β. Η χρόνια μορφή ηπατίτιδας Β, είναι μια μακροχρόνια νόσος. Αν δηλαδή ο ιός δεν αποβληθεί κατά τη φάση της οξείας ηπατίτιδας, τότε εγκαθίσταται χρόνια ηπατίτιδα Β και ο ιός είναι σπάνιο να αποβληθεί στο μέλλον. Αυτό οφείλεται στο ότι ο ασθενής δεν μπορεί να αποβάλει τον ιό, ο οποίος παραμένει στο σώμα του, προκαλώντας χρόνια μόλυνση και βλάβη στο συκώτι του. Η πιθανότητα ανάπτυξης χρόνιας ηπατίτιδας Β εξαρτάται από την ηλικία λοίμωξης του ασθενούς (μετάπτωση σε χρόνια ηπατίτιδα 95% στα μωρά, 60% στα παιδιά και μόλις 2-5% στους ενήλικες.
Οι ασθενείς που δεν κατορθώνουν να αποβάλουν τον ιό κατά τη φάση της οξείας ηπατιτιδας χαρακτηρίζονται ως χρόνιοι φορείς. Στην Ελλάδα, υπάρχουν περίπου 200.000 άτομα, τα οποία είναι χρόνιοι φορείς, ενώ τα περισσότερα άτομα έχουν μολυνθεί από τον ιό της ηπατίτιδας Β ενδοοικογενειακά. Σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες ο επιπολασμός των φορέων ξεπερνάει το 8% (π.χ. 22,5% σε οικονομικούς μετανάστες στην περιοχή των Ιωαννίνων, 15% σε μουσουλμάνους της Θράκης, 8% σε αθίγγανους).
Ένας χρόνιος φορέας του ιού μπορεί να μην παρουσιάζει συμπτώματα για δεκαετίες μέχρι να αναπτυχθεί προχωρημένη κίρρωση του ήπατος, ίκτερος, ασκίτης, ηπατική εγκεφαλοπάθεια και κιρσοί οισοφάγου, ακόμα και καρκίνος του ήπατος.
Συμπτώματα
Η ηπατίτιδα Β χαρακτηρίζεται ως σιωπηλή απειλή γιατί συχνά δεν παρουσιάζει συμπτώματα (η ηπατίτιδα C είναι ακόμα πιο ύπουλη). Οι άνθρωποι με χρόνια ηπατίτιδα Β μπορεί να αισθάνονται καλά για πολύ καιρό, ακόμα και όταν ο ιός HBV έχει αρχίσει να προκαλεί βλάβες στο συκώτι τους. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι μέχρι να αναπτύξει συμπτώματα ένας φορέας, το συκώτι του μπορεί να έχει υποστεί σοβαρές βλάβες. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να υποβληθεί κάποιος αμέσως σε εξετάσεις, εάν νομίζει ότι έχει εκτεθεί στον ιό. Το 70% των ενηλίκων, που προσβάλλονται παρουσιάζουν συμπτώματα αλλά πολλά μικρά παιδιά όχι. Η ηπατίτιδα Β αφορά κυρίως τους ενήλικες (σε αντίθεση με την ηπατίτιδα Α που αφορά κυρίως παιδιά).
Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται:
- Πυρετός
- Κούραση
- Ανορεξία
- Ναυτία
- Εμετοί
- Πόνος στην κοιλιά
- Τα ούρα έχουν πολύ σκούρο χρώμα
- Τα κόπρανα αποχρωματίζονται, δηλαδή παίρνουν ένα χρώμα πολύ ανοικτό, όπως τη λάσπη
- Πόνος στις αρθρώσεις
- Ίκτερος, δηλαδή ο ασθενής παίρνει ένα κίτρινο χρώμα, στο δέρμα και το άσπρο των ματιών του, κιτρινίζει
Τα συμπτωματα εκδηλώνονται κατά μέσο όρο 3 μήνες, μετά από την έκθεση και μόλυνση του ασθενούς από τον ιο της ηπατίτιδας Β. Όμως, είναι δυνατόν να εκδηλωθούν, σε οποιαδήποτε στιγμή από 6 εβδομάδες έως 6 μήνες, μετά τη μόλυνση.
Στη χρονια ηπατιτιδα Β, ο ασθενής μπορεί να έχει συνεχόμενα συμπτώματα, ανάλογα με αυτά που προκαλεί η οξεια μορφή. Αλλά ακόμη και όταν το συκώτι των ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β υποφέρει και επιδεινώνεται, οι περισσότεροι ασθενείς παραμένουν χωρίς συμπτώματα για 20 έως 30 χρόνια. Ενώ όμως οι ίδιοι δεν είναι άρρωστοι, μπορούν να μολύνουν τους άλλους. Τελικά, το 15-25% των ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β, θα παρουσιάσουν σοβαρά προβλήματα στο συκώτι τους θα οδηγηθούν στο θάνατο από ηπατοπάθεια (κίρρωση του ήπατος, καρκίνος του ήπατος, ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα).
Μετάδοση
Όπως ακριβώς συμβαίνει με ο ιός HIV (Aids) η ηπατίτιδα Β μεταδίδεται όταν μολυσμένο από τον ιό αίμα, σπέρμα ή άλλο υγρό του σώματος (π.χ. κολπικές εκκρίσεις), εισέρχεται στο σώμα ενός ατόμου,. Ωστόσο ο ιός της ηπατίτιδας Β είναι 50 – 100 φορές πιο μεταδοτικός από τον ιό του Aids.
Οι βασικοί τρόποι μετάδοσης του ιού HBV είναι:
- Από μολυσμένη έγκυο μητέρα στο μωρό κατά τον τοκετό. Επειδή, όμως, οι γιατροί γνωρίζουν εκ των προτέρων (χάρη στον προγεννητικό έλεγχο) ότι η μητέρα είναι φορέας, μπορούν να αρχίσουν αμέσως μετά τη γέννηση την κατάλληλη θεραπεία για το μωρό, η οποία θα αποτρέψει την ανάπτυξη ηπατίτιδας Β. Η θεραπεία αυτή συνίσταται σε μια σειρά εμβολιασμών και στη χορήγηση μιας ουσίας που λέγεται ανοσοσφαιρίνη της ηπατίτιδας Β (HBIG). Ο πρώτος εμβολιασμός και η χορήγηση της HBIG γίνονται μέσα σε 12 ώρες από την στιγμή της γέννησης, ενώ τους επόμενους 1 έως 15 μήνες, θα γίνουν στο παιδί δύο ή τρεις πρόσθετοι εμβολιασμοί. Υπολογίζεται πως αυτή η συνδυασμένη θεραπεία έχει περισσότερες από 90% πιθανότητες να προφυλάξει το μωρό από τη χρόνια ηπατίτιδα Β.
- Μέσω της σεξουαλικής επαφής. Χρησιμοποιήστε προφυλακτικά για να αποτρέψετε τη μεταδοση της Ηπατίτιδας Β μέσω του σεξ. Καθαρίστε τυχόν αίμα ή σωματικά υγρά αμέσως (το διάλυμα πρέπει να αποτελείται από οικιακή χλωρίνη και νερό σε αναλογία 1 προς 10 αντίστοιχα).
- Η μετάδοση μπορεί να γίνει και όταν χρησιμοποιείτε προσωπικά αντικείμενα άλλων (ξυραφάκια, οδοντόβουρτσα, νυχοκόπτες, σκουλαρίκια). Αν πηγαίνετε για ξύρισμα σε κουρέα, σιγουρευτείτε ότι χρησιμοποιεί καθαρά ξυράφια.
- Μια άλλη μορφή μετάδοσης είναι με τρύπημα από μολυσμένη βελόνα (κοινή χρήση συρίγγων για ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών). Σε περίπτωση που κάνετε τατουάζ ή piercing σώματος σιγουρευτείτε ότι χρησιμοποιούνται καθαρές βελόνες.
- Από μετάγγιση αίματος.
- Σε μερικές περιπτώσεις, άνθρωποι μολύνονται από τον ιό κατά τη διάρκεια παραμονής τους σε νοσοκομεία. Οι εργαζόμενοι στο χώρο της υγείας διατρέχουν επίσης κίνδυνο να κολλήσουν τον ιό της ηπατίτιδας Β.
Σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές, η ηπατίτιδας Β δεν μεταδίδεται με θηλασμό, αγκάλιασμα, φιλί, κράτημα χεριού, χειραψία, βήχα, φτάρνισμα ή τρώγοντας φαγητό που ετοίμασε κάποιος φορέας. Ωστόσο ο ιός είναι ικανός να επιβιώνει έξω από το ανθρώπινο σώμα για τουλάχιστον 7 ημέρες. Έχετε υπόψη ότι ο HBV είναι πολύ ανθεκτικός και μπορεί να επιβιώσει σε ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας εκτός του ξενιστή του (από -80 έως +50 βαθμούς Κελσίου).
Εμβόλιο και διατροφή
Ο καλύτερος τρόπος για να προστατευθεί κανείς από τον ιό της ηπατίτιδας Β είναι ο εμβολιασμός, ο οποίος γίνεται με 3-4 δόσεις που χορηγούνται σε χρονικό διάστημα έξι μηνών. Το εμβόλιο διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να προστατευθεί το άτομο εάν εκτεθεί στον ιό HBV. Η διέγερση αυτή σημαίνει ότι ο οργανισμός θα δημιουργήσει αντισώματα που θα επιτεθούν στον ιό όταν εισβάλει μελλοντικά στο σώμα. Με την ολοκλήρωση των τριών δόσεων του εμβολίου υπάρχει προστασία κατά 90% – 95% έναντι της ασθένειας.
Από το 1982, που κυκλοφόρησε το πρώτο αποτελεσματικό εμβόλιο για την ηπατίτιδα Β στις ΗΠΑ, έως σήμερα, έχει χορηγηθεί σε περισσότερα από 100 εκατομμύρια ανθρώπους μόνο στη χώρα αυτή, δίχως να έχουν αναφερθεί σοβαρές παρενέργειες. Το εμβόλιο αντενδείκνυται σε όσους έχουν παρουσιάσει σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις σε προηγούμενη δόση του. Δεν συνιστάται επίσης σε όσους έχουν αλλεργία στη μαγιά, διότι κατά την παρασκευή του χρησιμοποιείται μαγιά. Εάν πάσχετε από σοβαρές αλλεργίες, συζητήστε το με τον γιατρό σας πριν κάνετε το εμβόλιο.
Θα πρέπει να ξέρετε ότι ο ασθενής πρέπει να αποφεύγει το αλκοόλ, τα πολύ δύσπεπτα φαγητά και τη σωματική κόπωση. Για άτομα με χρόνια ηπατίτιδα Β απαγορεύεται αυστηρά και η παραμικρή χρήση αλκοόλ. Ερευνητές από το Εθνικό Ογκολογικό Ινστιτούτο της Ιταλίας διαπίστωσαν ότι τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα φρούτα και το άσπρο κρέας μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του ήπατος σε ανθρώπους που είναι μολυσμένοι με τους ιούς της ηπατίτιδας Β ή της ηπατίτιδας C. Στη μελέτη τους, όσοι έπιναν το περισσότερο γάλα και έτρωγαν το περισσότερο γιαούρτι είχαν 78% λιγότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν καρκίνο του ήπατος, ενώ όσοι έτρωγαν κυρίως άσπρο κρέας (πουλερικά και ψάρια) είχαν 56% λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο. Αντίστοιχα, σε όσους έτρωγαν άφθονα φρούτα ο κίνδυνος ήταν μειωμένος κατά 52%.
Θεραπεία
Η οξεία ηπατίτιδα Β κατά κανόνα δεν χρειάζεται θεραπεία παρά μόνο σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις. Σπάνια, η οξεία ηπατίτιδα έχει πολύ βαριά πορεία, οπότε χαρακτηρίζεται ως κεραυνοβόλος οξεία ηπατίτιδα, με θνητότητα που φτάνει το 70-90% (η κεραυνοβόλος ηπατίτιδα συμβαίνει περίπου 1 φορά στα 1.000 περιστατικά της ηπατίτιδας Α και λιγότερο από 1 φορά στα 100 περιστατικά της ηπατίτιδας Β και της ηπατίτιδας C). Μπορεί να αποβεί μοιραία, αν δεν μεσολαβήσει επείγουσα μεταμόσχευση ήπατος.
Η χρόνια ηπατίτιδα Β αντιμετωπίζεται με ειδική φαρμακευτική αγωγή. Επί του παρόντος υπάρχουν τρία φάρμακα για την θεραπευτική αντιμετώπιση της χρόνιας ηπατίτιδας Β, η ιντερφερόνη-α η οποία χορηγείται με την μορφή υποδορίων ενέσεων και η λαμιβουδίνη και αδεφοβίρη τα οποία χορηγούνται με την μορφή δισκίων (χάπια) και τα οποία φαίνεται να επιτυγχάνουν ύφεση της νόσου σε σημαντικό ποσοστό ασθενών.
Τα παραπάνω φάρμακα καθυστερούν την εξέλιξη της νόσου σε κίρρωση και καρκίνο του ήπατος (σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορούν ακόμα και να εκριζώσουν τον ιό της ηπατίτιδας Β). Ήδη βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο διάφορα άλλα σκευάσματα τα οποία είτε μόνα τους ή σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα θα βελτιώσουν ακόμα περισσότερο την προοπτική θεραπείας για τους ασθενείς με ηπατίτιδα Β.
