Η προλακτίνη (prolactin ή prl) είναι μία ορμόνη που παράγεται από την υπόφυση, έναν αδένα με πολύ μικρό μέγεθος (σαν μπιζέλι) και βρίσκεται στον εγκέφαλο. Η προλακτίνη, μετά την παραγωγή της, ταξιδεύει μέσω της κυκλοφορίας του αίματος στο σώμα και έχει τρεις βασικές δράσεις στις γυναίκες: πρώτον, προκαλεί την παραγωγή του μητρικού γάλακτος, δεύτερον, μειώνει την γονιμότητα αναστέλλοντας τη δράση δύο ορμονών, της FSH και της GnRH οι οποίες είναι υπεύθυνες για την πρόκληση της ωορρηξίας και την ωρίμανση των ωαρίων και τρίτον, μειώνει τη διάθεση για σεξ.
Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές έχουν βρει ότι η προλακτίνη παράγεται επίσης από ορισμένους ιστούς εκτός του εγκεφάλου (π.χ. από τους μαστούς), όμως ελάχιστα είναι γνωστά για τις λειτουργίες της προλακτίνης αυτής ή για τον τρόπο παραγωγής που ρυθμίζεται σε αυτούς τους ιστούς.
H υψηλή παραγωγή τις ορμόνης, πολύ πάνω από τις φυσιολογικές τιμές, η υπερπρολακτιναιμία, έχει ορισμένα συμπτώματα ή αρνητικές επιπτώσεις. Ο γυναικολόγος θα σας συστήσει τις κατάλληλες εξετάσεις και θεραπεία.
Η προλακτίνη παράγεται και στους άνδρες αλλά ο ρόλος της σ’ αυτούς δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως.
Η δράση της ορμόνης
Ο σκοπός της προλακτίνης είναι να αφοσιωθεί η μητέρα στο μωρό της. Η δράση της ορμόνης έγκειται στην αποτροπή μίας νέας εγκυμοσύνης από τη γυναίκα που βρίσκεται ήδη σε θηλασμό και άρα χρειάζεται να φροντίσει το βρέφος της. Έτσι η προλακτινη μειώνει τόσο τη διάθεση της γυναίκας για σεξ όσο και τη γονιμότητά της ενώ προκαλεί την παραγωγή του μητρικού γάλακτος διεγείροντας το μαστικό αδένα. (Μια άλλη ορμόνη, η προγεστερόνη, μειώνει την γονιμότητα με τον δικό της τρόπο. Μερικές γυναίκες πιθανόν να αποβάλλουν εξαιτίας χαμηλών επιπέδων της προγεστερόνης. Η προγεστερόνη παράγεται μετά την ωορρηξία και είναι απαραίτητη για την εγκυμοσύνη, γιατί βοηθάει στην εμφύτευση του εμβρύου. Όταν τα επίπεδα αυτής της ορμόνης είναι χαμηλά, τότε είναι δύσκολο για το έμβρυο να εμφυτευτεί στο ενδομήτριο).
Να σημειωθεί ότι προλακτίνη μειώνει τα επίπεδα των ορμονών του φύλου (οιστρογόνα στις γυναίκες – τεστοστερόνη στους άνδρες). Έτσι γυναίκες και άνδρες με υψηλά επίπεδα προλακτίνης μπορεί να έχουν διαταραχή στη σεξουαλική λειτουργία, στειρότητα και απώλεια οστικής μάζας (η οποία μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση). Κάτι που έχει ενδιαφέρον είναι ότι η ντοπαμίνη έχει ως κύρια λειτουργία -όταν δρα ως ορμόνη- να εμποδίσει την απελευθέρωση της προλακτίνης.
Η έκκριση της προλακτίνης αυξάνεται σταδιακά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και κορυφώνεται μετά τον τοκετό. Αφού γεννηθεί το μωρό, κάθε φορά που θηλάζει (με τις θηλαστικές κινήσεις) ερεθίζονται οι απολήξεις των νεύρων στη θηλή, οι οποίες με τη σειρά τους στέλνουν μήνυμα στον εγκέφαλο για την παραγωγή των δύο σημαντικών ορμονών του θηλασμού, της προλακτίνης και της ωκυτοκίνης. Με την προλακτίνη συνεχίζεται η παραγωγή του γάλακτος για πολλές εβδομάδες ή μήνες. Όσο πιο συχνά θηλάζει μια γυναίκα τόσο πιο υψηλά είναι τα επίπεδα προλακτίνης στο αίμα και τόσο πιο πολύ γάλα έχει. Αν η γυναίκα σταματήσει τον θηλασμό, η παραγωγή της προλακτίνης μειώνεται και τελικά παύει να «κατεβάζει» γάλα.
Μάλιστα, όταν παράγεται υπερβολικά μεγάλη ποσότητα προλακτίνης, μια κατάσταση που ονομάζεται υπερπρολακτιναιμία, προκαλείται στειρότητα στη γυναίκα. Εάν τα επίπεδα προλακτίνης είναι υψηλά, η ωορρηξία καταστέλλεται και έτσι εξηγείται το γεγονός ότι οι γυναίκες που θηλάζουν και συνεπώς έχουν υψηλά επίπεδα προλακτίνης, συνήθως, δεν μένουν έγκυες. Κατά τη διάρκεια της γαλουχίας, επομένως, συνήθως δεν παράγονται ωάρια και η γυναίκα δεν έχει περίοδο. Η περίοδος του θηλασμού ως εκ τούτου, αποτελεί μια εποχή φυσικής αντισύλληψης για τη γυναίκα. Επειδή η υπερπρολακτιναιμία είναι βασική αιτία στειρότητας, η προλακτίνη πρέπει πάντα να μετριέται κατά την εργαστηριακή διερεύνηση της γονιμότητας ενός ζευγαριού. Το τεστ αυτό μετρά τα επίπεδα της ορμόνης στο αίμα.
Φυσιολογικές τιμές, προλακτίνωμα και θεραπεία
Οι φυσιολογικές τιμές αίματος στις μη έγκυες γυναίκες είναι τα 4-23 ng/mL και στους άνδρες τα 3-15 ng/mL. Κατά την εγκυμοσύνη, η συγκέντρωση της ορμόνης στο αίμα είναι ανεβασμένη κατά 10-20 φορές φτάνοντας τα 200-300 ng/ml στο τρίτο τρίμηνο.
Τα επίπεδα της προλακτίνης διαφοροποιούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Είναι υψηλότερα κατά τη διάρκεια του ύπνου και αμέσως μετά το πρωινό ξύπνημα, για αυτό το τεστ συνήθως πραγματοποιείται περίπου 3 ώρες μετά. Τα ζώα που εμβολιάζονται με προλακτίνη εμφανίζουν σημάδια κούρασης αμέσως. Αυτό υποδεικνύει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ της προλακτίνης και του ύπνου, έτσι είναι πιθανό η απελευθέρωση της ορμόνης κατά τη διάρκεια του οργασμού να προκαλεί στους υπνηλία.
Η προλακτίνη μπορεί να εξηγεί γιατί οι άνδρες νυστάζουν περισσότερο μετά το σεξ. Για άγνωστους λόγους ο εκσπερμάτωση κατά τη συνουσία απελευθερώνει στους άνδρες τέσσερις φορές περισσότερη προλακτίνη από ότι η εκσπερμάτωση κατά τον αυνανισμό. Έτσι όταν το σεξ τελειώσει είναι φυσικό για έναν άντρα να αισθάνεται υπνηλία. Για τις γυναίκες υπάρχουν αντικρουόμενες πληροφορίες αν αισθάνονται υπνηλία μετά το σεξ.
Μεγάλη αύξηση πάνω από 5 φορές από τις ανώτερες φυσιολογικές τιμές αποτελεί ένδειξη ανησυχίας για όγκο στην υπόφυση. Τα υψηλά επίπεδα της προλακτίνης δεν οφείλονται μόνο στον θηλασμό του μωρού. Μερικές φορές, η προλακτίνη αυξάνεται στο αίμα των γυναικών εκτός εγκυμοσύνης και γαλουχίας. Τέτοιες περιπτώσεις περιλαμβάνουν καταστάσεις στρες ή καλοήθη όγκο της υπόφυσης (προλακτίνωμα) που οδηγεί στην υπερπαραγωγή της προλακτίνης. Ο όγκος αυτός είναι σχεδόν πάντα καλοήθης, δηλαδή δεν είναι καρκίνος. Είναι πιο συχνός στις γυναίκες απ’ ότι στους άνδρες ενώ σπάνια τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να αναπτύξουν προλακτινώματα. Άλλοι όγκοι του εγκεφάλου μπορεί επίσης να προκαλέσουν την υπόφυση να παράγει αυξημένη προλακτiνη.
Επίπεδα προλακτίνης πάνω από 250 μg/ml σχεδόν πάντα δείχνουν προλακτίνωμα. Το πρώτο βήμα στη θεραπεία αυτού του όγκου είναι ένα συνταγογραφούμενο φάρμακο που μειώνει τόσο την παραγωγή προλακτίνης όσο και το μέγεθος του όγκου. Το φάρμακα που χρησιμοποιούνται πιο συχνά είναι η καβεργολίνη και η βρωμοκρυπτίνη. Και τα δύο λειτουργούν καλά στους περισσότερους ασθενείς με προλακτινώματα. Η εγκυμοσύνη σ΄αυτή την περίπτωση είναι απίθανη.
Τιμές προλακτίνης κάτω από τα 250 μg/ml μπορεί να οφείλονται τόσο σε προλακτίνωμα όσο και σε άλλα αίτια που αφορούν παθολογικές καταστάσεις και αφορούν κίρρωση ήπατος, τα νεφρά, τις πολυκυστικές ωοθήκες, υποθυρεοειδισμό και συστηματικό ερυθηματώδη λύκο.
Η υπερβολική σωματική άσκηση, η έλλειψη ύπνου, ορισμένες τροφές και η φτωχή διατροφή καθώς και κάποια φάρμακα επίσης μπορούν να ανεβάσουν τα επίπεδα της προλακτίνης. Γι’ αυτό οι γυναίκες που κάνουν εντατική άσκηση μειώνουν τις πιθανότητες να μείνουν έγκυες. Αν λοιπόν έχετε υψηλά επίπεδα προλακτίνης στο αίμα σας, είναι σημαντικό να βρείτε τα αίτια που προκαλούν την άνοδο αυτή. Η αντιμετώπιση μπορεί να είναι απλή, όπως για παράδειγμα να σταματήσετε τη λήψη ορισμένων φαρμάκων, ή να ξεκινήσετε θεραπευτική αγωγή για τον υποθυρεοειδισμό. Ο γυναικολόγος σας θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε και να αντιμετωπίσετε τα αίτια του προβλήματος.
Όταν οι γυναίκες έχουν υψηλή προλακτίνη, μπορεί να έχουν τα παρακάτω συμπτώματα ή επιπτώσεις:
- Απώλεια εμμήνου ρύσεως ή ανώμαλη περίοδο.
- κολπική ξηρότητα με αποτέλεσμα δυσπαρεύνια (πόνο κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής).
- έκκριμα από το μαστό (γάλα) χωρίς να υπάρχει εγκυμοσύνη ή να θηλάζουν.
- Μειωμένη σεξουαλική διάθεση
Όταν οι άνδρες έχουν υψηλή προλακτίνη, μπορεί να έχουν τα παρακάτω συμπτώματα ή επιπτώσεις:
- Στυτική δυσλειτουργία (πρόβλημα στο να επιτευχθεί ή να διατηρηθεί μια στύση, ικανή να ολοκληρώσει μια σεξουαλική επαφή).
- Μειωμένη τριχοφυΐα στο σώμα και μυϊκή μάζα.
- Μειωμένη σεξουαλική διάθεση.
- Στα έφηβα αγόρια: καθυστέρηση της εφηβείας και χαμηλή τεστοστερόνη.
Αν η αυξημένη προλακτίνη οφείλεται σε προλακτίνωμα μπορεί να υπάρχουν και επιπλέον προβλήματα. Ένα μεγάλο προλακτίνωμα (πάνω από 1 εκατοστό) μπορεί να προκαλεί πονοκεφάλους και / ή προβλήματα όρασης. Αυτό συμβαίνει γιατί το οπτικό νεύρο, που συνδέει τα μάτια με τον εγκέφαλο, είναι κοντά στην υπόφυση και μπορεί να επηρεάζεται από ένα μεγάλο όγκο.
