Aν ξαφνικά εμφανιστεί στο στόμα σας (συνήθως στη γλώσσα ή στα χείλη) μία μικρή πληγή, σαν κεφαλή καρφίτσας, που σας δυσκολεύει στο φαγητό, πιθανότατα πρόκειται για άφθα (thrush) ή αφθώδη στοματίτιδα.
Οι άφθες είναι σε ορισμένους ανθρώπους συχνές αλλά στην πλειοψηφία τους αθώες και φεύγουν μόνες τους. Ανάλογα με το μέγεθος τους μπορεί να προκαλέσουν έντονο πόνο και δυσκολεύουν την ομιλία και την μάσηση. Αν σας ταλαιπωρούν συχνά (4-5 φορές το χρόνο), καλό είναι να επισκεφτείτε έναν στοματολόγο.
Oι άφθες (λέγονται μερικές φορές και άφτρες) είναι μικρές ρηχές πληγές ερυθρού χρώματος με στρογγυλό ή οβάλ σχήμα) που καλύπτονται από μια άσπρη μεμβράνη, ενώ γύρω από αυτήν ο βλεννογόνος είναι ερεθισμένος και κόκκινος. Eμφανίζονται αποκλειστικά στο εσωτερικό του στόματος και συχνότερα στα χείλη, στη γλώσσα, κάτω από τη γλώσσα στο εσωτερικό των παρειών (μάγουλα), στα ούλα, ακόμη και στον ουρανίσκο. Συνήθως παρουσιάζονται περισσότερες από μία άφθες μαζί.
Οι άφθες εμφανίζονται περισσότερο στα παιδιά, ενώ μετά τα 20 έτη η εμφάνισή τους περιορίζεται. Μετά την πρώτη τους εμφάνιση, συχνά υποτροπιάζουν, ταλαιπωρώντας τον ασθενή. Το μέγεθός τους είναι μικρό, 2-7 χιλιοστά, ενώ σπάνια μπορεί να είναι και μεγαλύτερες. Κλινικά, οι άφθες διακρίνονται στις κοινές (μικρές), στις μεγάλες και στις ερπητόμορφες.
Οι μικρές αφθες αποτελούν το 80% περίπου του συνόλου και υποχωρούν πιο σύντομα συγκριτικά με τις υπόλοιπες, συνήθως μέσα σε 7-14 ημέρες. Εμφανίζονται ως μία καλά περιγραμμένη πληγή που περιβάλλεται από ερυθρή άλω και καλύπτεται από κιτρινωπή ψευδομεμβράνη. Αναπτύσσεται συνηθέστερα στα χείλη και στις παρειές (μάγουλα).
Οι μεγάλες άφθες μπορεί να φτάσουν και τα 3 εκατοστά σε διάμετρο (μοιάζουν με κρατήρες) και απαιτούν 2-6 βδομάδες για να υποχωρήσουν. Κατόπιν συχνών προσβολών μπορούν να δημιουργήσουν ουλή στην αντίστοιχη περιοχή του στοματικού βλεννογόνου ή και να περιορίσουν ακόμη και τη διάνοιξη του στόματος.
Οι ερπητόμορφες αφθες είναι πολλαπλές μικρές άφθες (όσο η κεφαλή μιας καρφίτσας) που μπορεί να φτάσουν και τις 100 σε μία και μόνο προσβολή. Υποχωρούν σε 7-10 μέρες αλλά παρουσιάζουν το συχνότερο ποσοστό υποτροπών συγκριτικά με τις άλλες δύο μορφές αφθών.
Οι ερπητόμορφη άφθα δεν πρέπει να συγχέεται με τον επιχείλιο έρπη (αν και μοιάζει). Τα έλκη που οφείλονται στον ιό του έρπητα αναπτύσσονται πάντα έξω από το στόμα ενώ οι άφθες εμφανίζονται αποκλειστικά στο εσωτερικό του στόματος. Οι άφθες στο στόμα δεν μεταδίδονται από άτομο σε άτομο γιατί δεν έχουν ιογενή αιτιολογία. Εξάλλου ο επιχείλιος έρπης είναι πολύ μεταδοτικός ενώ η άφθα όχι.
Συμπτώματα
Οι άφθες, παρά το μικρό τους μέγεθος, είναι επώδυνες. Μπορεί να δυσκολεύουν την κατάποση, ακόμη και την ομιλία. H επούλωσή τους είναι γρήγορη (συνήθως διαρκεί 3-4 μέρες), αλλά στο μεταξύ εμφανίζονται νέα έλκη, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο, που μπορεί να διαρκέσει ακόμη και ένα μήνα (κατά μέσο όρο). Η δυσκολία στην κατάποση είναι πιο έντονη όταν η άφθα εμφανίζεται στο πίσω μέρος του στόματος, στο φάρυγγα ή στις αμυγδαλές.
Τά πρώτα συμπτώματα μιας άφθας είναι συνήθως ένα κάψιμο ή τσίμπημα στο σημείο όπου πρόκειται να παρουσιαστεί αργότερα η αφθα. Λίγες μέρες μετά εμφανίζεται ένα μικρό ερυθρωπό ελλειπτικό ή στρογγυλό εξόγκωμα, το οποίο σκάει την επόμενη μέρα δημιουργώντας ένα ανοικτό έλκος (πληγή).
Σε αυτή τη φάση η άφθα χαρακτηρίζεται από ένα κοκκινωπό περίγραμμα και στο κέντρο του καλύπτεται από μία λευκοκίτρινη μεμβράνη. Πρόκειται για την πιo επώδυνη φάση στην εξέλιξη της. Ο πόνος είναι ιδιαίτερα έντονος όταν η άφθα έλθει σε επαφή με αλάτι ή όξινες τροφές, λεμόνια, πορτοκάλια, καρυκεύματα κ.α.
Μετά από μερικές ημέρες η λευκή μεμβράνη απομακρύνεται, ο πόνος μετριάζεται, και αρχίζει η σταδιακή επούλωση της πληγής που ολοκληρώνεται σε 1-3 εβδομάδες ανάλογα με το μέγεθος της.
Οι αφθες είναι μιά πάθηση που αφού εμφανιστεί σε ένα άτομο για πρώτη φορά, μετά υποτροπιάζει και εμφανίζεται περιοδικά ξανά μετά από μερικούς μήνες ή και χρόνια. Η υποτροπιάζουσα αφθώδης στοματίτιδα είναι μια από τις πιο κοινές φλεγμονώδεις παθήσεις του στόματος.
Περίπου 10 με 20% του πληθυσμού ταλαιπωρείται από άφθες. Δημιουργούνται συχνότερα στις γυναίκες και περίπου ένας στους τρεις πάσχοντες έχει οικογενειακό ιστορικό αφθώδους στοματίτιδας. Προσβάλλουν άτομα κάθε ηλικίας, αλλά συνήθως πρωτοεμφανίζονται μεταξύ 10 και 40 ετών.
Αιτίες
Οι αιτίες που προκαλούν τις άφθες δεν είναι ξεκάθαρες αλλά η επικρατέστερη άποψη είναι ότι πρόκειται για ένα αυτοάνοσο νόσημα. Η άφθα αποδίδεται σε μια πιθανή διαταραχή του ανοσοποιητικού μας συστήματος, που μπορεί να οφείλεται στο αυξημένο άγχος (συχνά λέγεται “έβγαλα άφτρα στο στόμα από το άγχος μου”) σε κάποια ασθένεια (πχ. υψηλό πυρετό) ή αλλεργία. Ορισμένες φορές οι άφθες οφείλονται στην έλλειψη βιταμινών ή σιδήρου, σε κάποιο μικρόβιο της στοματικής μας κοιλότητας (πχ. στρεπτόκοκκος) ή σε μικροτραυματισμούς του στόματος μας.
Οι κυριότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες για την ανάπτυξη αφθών περιλαμβάνουν τις αλλεργίες, την κληρονομικότητα (ισχύει στο 40% των ασθενών με άφθες), αιματολογικές και ορμονικές διαταραχές (π.χ χαμηλά επίπεδα σιδήρου, ουδετεροπενία κ.ά), ανοσολογικούς και λοιμώδεις παράγοντες, έκθεση σε μικρόβια, διατροφικές ανεπάρκειες (π.χ μειωμένη πρόσληψη κρέατος, φρούτων και λαχανικών που μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπάρκεια βιταμινών συνηθέστερα του συμπλέγματος Β), διακοπή του καπνίσματος, στρες και τραυματισμός της περιοχής.
Επίσης, άτομα με σιδηροπενική αναιμία (π.χ χορτοφάγοι, σε περίοδο νηστείας κλπ) ή άτομα που διάγουν μία έντονη περίοδο στρες (π.χ μαθητές σε περίοδο εξετάσεων, φόρτος εργασίας, κόπωση κλπ) μπορεί να βγάλουν άφθες. Επίσης, η χρήση ορισμένων οδοντόκρεμων, διάφορα φάρμακα (π.χ μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, β-αναστολείς κλπ), ιοί (π.χ ερπητοϊοί) και ορισμένα τρόφιμα (π.χ τυρί, σοκολάτα, καφές, γλουτένη, φράουλες, τομάτες, συντηρητικά τροφίμων κ.α) έχουν συσχετισθεί με την ανάπτυξη αφθών.
Οι κυριότεροι παράγοντες που πιθανολογείται ότι μπορούν συμβάλλουν στην εμφάνιση αφθών είναι:
- διαταραχές του αίματος (π.χ. η έλλειψη σιδήρου)
- έλλειψη βιταμινών
- κάποιες ασθένειες του πεπτικού συστήματος (π.χ. ελκώδης κολίτιδα)
- έμμηνος ρύση και ορμονικές διαταραχές
- η κληρονομική προδιάθεση
- το stress και το άγχος. Σε πολλές περιπτώσεις οι έντονες συγκινήσεις και το στρες αποτελούν το έναυσμα για την εμφάνισή τους στο στόμα μας.
- κάποια μικρόβια της στοματικής κοιλότητας (στρεπτόκοκκος Sanguis)
- οι μικροτραυματισμοί του εσωτερικού του στόματος
- αλλεργίες σε τροφές και φάρμακα.
Να σημειωθεί ότι παρότι τα ακριβή αίτια παραμένουν άγνωστα, οι ειδικοί έχουν διαπιστώσει ότι η κληρονομικότητα είναι ένας βασικός παράγοντας για την εμφάνιση του προβλήματος. Eάν ο γονιός ενός παιδιού ταλαιπωρείται από άφθες, τότε το παιδί έχει 40-50% πιθανότητες να παρουσιάσει το ίδιο πρόβλημα.
Άφθες και καρκίνος του στόματος
Αντιμετώπιση
Η θεραπεία των αφθών είναι κυρίως συμπτωματική, και στοχεύει στην ανακούφιση του ασθενούς από τον πόνο. Για το σκοπό αυτό, συνήθως συνιστώνται τοπικά κορτικοστεροειδή σε μορφή gel, αλοιφές με αναλγητική ή/και αναισθητική δράση, ενώ οι πλύσεις με αντισηπτικά του στόματος ή αλατόνερο μειώνουν τον κίνδυνο επιμόλυνσης των βλαβών. Πολύ σημαντικό βέβαια, είναι και το να ανακαλυφθεί ο παράγοντας που πυροδοτεί την εμφάνιση των βλαβών, έτσι ώστε η αποφυγή του να ελαττώσει τις υποτροπές.
Όταν οι άφθες είναι μικρές τότε μια κορτιζονούχα αλοιφή μαζί με στοματικές πλύσεις με ήπιο αντισηπτικό μπορεί να βοηθήσει και να ανακουφίσει. Εάν οι άφθες είναι πολλές και μεγάλες και με έντονο πόνο ή ενόχληση, τότε συνίσταται η λήψη φαρμάκων. Στις μεγάλες άφτρες μπορεί να γίνει και ένεση κορτιζόντης επάνω στην πληγή.
Γενικά, η θεραπευτική αντιμετώπιση των αφθών είναι εξατομικευμένη και στηρίζεται στο μέγεθος, στον αριθμό και στην εντόπιση των αφθών, στη συχνότητα υποτροπής τους και στην πρόκληση οξέων συμπτωμάτων. Όλοι οι ασθενείς με άφθες δεν εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία και συνεπώς δεν ανταποκρίνονται ισότιμα σε μία συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή.
Πρέπει πάντως να τονιστεί η αναγκαιότητα αποκλεισμού άλλων νοσημάτων που εκδηλώνονται με τη μορφή αφθών, όπως είναι το σύνδρομο Αδαμαντιάδη-Behcet. Ένα έλκος (πληγή) που μοιάζει με άφθα αλλά δεν υποχωρεί μετά από 1-2 βδομάδες πρέπει να εξεταστεί υποχρεωτικά καθώς μπορεί να είναι ακόμα και καρκίνος του στόματος. Η ανάπτυξη ελκών όχι μόνο στο στόμα αλλά και σε άλλα μέρη του σώματος (οφθαλμοί, λαιμός, γεννητικά όργανα κλπ) και η επιμονή μιας πληγής στο στόμα για περισσότερο από 2 βδομάδες θα πρέπει να οδηγήσουν τον πάσχοντα στο στοματολόγο. Εκτός από την αγωγή που θα ακολουθήσει ο ασθενής, πρέπει να υποβληθεί και σε αιματολογικό έλεγχο.
