Μία ομάδα διαταραχών που προκαλούν προοδευτική επιδείνωση σε οποιοδήποτε τμήμα του νευρικού σας συστήματος (νευροεκφυλιστικές νόσοι) προκαλούν σημεία και συμπτώματα (σύνδρομο) που αναφέρονται ως άνοια.
Η άνοια χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση στις διανοητικές και κοινωνικές ικανότητες σε βαθμό που επηρεάζεται η καθημερινή λειτουργικότητα.
Συμπτώματα
Τα σημεία και τα συμπτώματα ποικίλλουν από άτομο σε άτομο ανάλογα με τη γενετική προδιάθεση του ατόμου, τον τρόπο ζωής του, το πολιτισμικό του υπόβαθρο και τις προσωπικές εμπειρίες του στη ζωή. Κάποια από τα πιο γενικά χαρακτηριστικά της άνοιας είναι έκπτωση της μνήμης, της λογικής, της κριτικής ικανότητας και της γλώσσας. Μπορεί, καθώς εξελίσσεται η άνοια, να υπάρχουν επιπλέον αλλαγές στην προσωπικότητα και μη φυσιολογική συμπεριφορά. Τελικά, οι άνθρωποι με άνοια μπορεί να χάσουν την ικανότητα τους να διεκπεραιώνουν ακόμα και τις πιο εύκολες δραστηριότητες, όπως την ομιλία ή τη σίτιση.
Τέτοια σημεία και συμπτώματα μπορεί να είναι ενδεικτικά της νόσου Αλτσχάιμερ (Alzheimer), της αγγειακής άνοιας ή άλλων εγκεφαλικών διαταραχών, γνωστών ότι προκαλούν άνοια. Κατά το παρελθόν οι άνθρωποι αναφέρονταν στην άνοια ως γεροντική άνοια και τη θεωρούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της γήρανσης. Σήμερα ξέρουμε πως η άνοια δεν αποτελεί φυσιολογικό μέρος της διαδικασίας γήρανσης, αλλά προκαλείται από μία υποκείμενη κατάσταση που επηρεάζει τον εγκέφαλο.
Αν προσέξετε τέτοιες εκδηλώσεις στον εαυτό σας ή σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο, είναι σημαντικό να μην τις αγνοήσετε και να τις θεωρήσετε απλά ως «γεράματα». Η έγκαιρη διάγνωση είναι σημαντική, διότι η έγκαιρη θεραπεία μπορεί να επηρεάσει την πορεία της νόσου.
Αιτίες
Οι νόσοι του εγκεφάλου που μπορεί να προκαλέσουν άνοια είναι:
Νόσος Alzheimer. Η νόσος Alzheimer είναι η πιο συχνή αιτία άνοιας. Οι αλλαγές στον εγκέφαλο των ανθρώπων με νόσο Alzheimer είναι απώλεια νευρικών κυττάρων σε περιοχές ζωτικές για τη μνήμη και τις άλλες νοητικές λειτουργίες. Τα άτομα με νόσο Alzheimer έχουν επίσης στον εγκέφαλο χαμηλά επίπεδα των χημικών ουσιών που μεταφέρουν μηνύματα μεταξύ των κυττάρων. Το πρώτο σημάδι της νόσου Alzheimer μπορεί να είναι η έκπτωση της μνήμης. Καθώς η νόσος προοδεύει, επηρεάζει την ομιλία, τη λογική, την κατανόηση, την ανάγνωση και τη γραφή σας. Τελικά μπορεί να γίνετε ανήσυχοι ή επιθετικοί.
Αγγειακή άνοια. Η αγγειακή άνοια προκύπτει είτε από τη στένωση και την απόφραξη των αρτηριών που προμηθεύουν αίμα στον εγκέφαλο είτε από διακοπή της αιματικής ροής εντός του εγκεφάλου. Η έναρξη των σημείων και συμπτωμάτων είναι συχνά απότομη, αλλά ορισμένες φορές εξελίσσεται αργά καθιστώντας δύσκολη τη διάκριση της από τη νόσο Alzheimer. Είναι συνήθης η αντιμετώπιση προβλημάτων με τη σκέψη, το λόγο, τη βάδιση, τον έλεγχο της ουροδόχου κύστεως και την όραση.
Νόσος Parkinson. Μέχρι και 30 ως 40% των ανθρώπων με νόσο Parkinson αναπτύσσουν άνοια στα τελικά στάδια της νόσου. Αντίθετα, ορισμένοι άνθρωποι με νόσο Alzheimer αναπτύσσουν σωματικά σημεία και συμπτώματα παρόμοια με αυτά της νόσου Parkinson, όπως δυσκαμψία στα άκρα, τρόμο κατά την ηρεμία, διαταραχή του λόγου και άτακτη βάδιση.
Άνοια των σωματίων του Lewy. Τα σωμάτια του Lewy αποτελούν εναποθέσεις πρωτεϊνών που ανευρίσκονται σε εκφυλιζόμενα νευρικά κύτταρα. Εμφανίζονται συχνά σε περιοχές που έχουν υποστεί βλάβη βαθιά μέσα στον εγκέφαλο των ανθρώπων με νόσο Parkinson. Όταν εξαπλώνονται στον εγκέφαλο τα σωμάτια του Lewy, προκαλούν σημεία και συμπτώματα παρόμοια με αυτά της νόσου Αλτσχάιμερ. Η άνοια των σωματίων του Lewy μπορεί να επηρεάσει τα όνειρα σας, την ταχύτητα της σκέψης σας, τη μνήμη σας, τη γλώσσα, την κριτική ικανότητα και τη λογική σας. Μπορεί επιπλέον να σας προκαλέσει ψευδαισθήσεις και απώλεια της αίσθησης προσανατολισμού με κίνδυνο να χαθείτε.
Νόσος Huntigton. Η νόσος Huntigton προέρχεται από μία κληρονομούμενη διαταραχή του εγκεφάλου, που προκαλεί απώλεια συγκεκριμένων νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο. Καθώς η διαταραχή εξελίσσεται, εμφανίζετε αλλαγές της προσωπικότητας και έκπτωση της νόησης, της μνήμης, του λόγου και της κριτικής ικανότητας. Η άνοια μπορεί να εμφανιστεί στα τελικά στάδια της νόσου.
Νόσος Creutzfeldt-Jakob. Άνοια που εμφανίζεται ορισμένες φορές σε νέους ή μέσης ηλικίας ανθρώπους μπορεί να προκληθεί από τη νόσο Creutzfeldt-Jakob. Αυτή η σπάνια και θανατηφόρα διαταραχή θεωρείται πως προκαλείται από τα prions, λοιμώδεις παράγοντες που μπορούν να μετατρέψουν φυσιολογικά πρωτεϊνικά μόρια σε μεταδιδόμενα θανατηφόρα. Τα πρώιμα σημεία και συμπτώματα της ασθένειας μπορεί να είναι διαταραχή της μνήμης και αλλαγές στη συμπεριφορά. Η νόσος εξελίσσεται ραγδαία με επιδείνωση της νοητικής ικανότητας, μυοκλονίες (ακούσιες κινήσεις), αδυναμία των άκρων, τύφλωση και τελικά κώμα. Η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών, κοινώς γνωστή ως νόσος των τρελών αγελάδων, θεωρείται μία από τις παθήσεις που οφείλονται στα prions.
Μετωποκροταφική άνοια. Η μετωποκροταφική άνοια είναι μία ασυνήθης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από διαταραχές στη συμπεριφορά, στην προσωπικότητα και τελικά στη μνήμη. Η ασθένεια είναι αδυσώπητη στην εξέλιξη της και μπορεί τελικά να περιλαμβάνει διαταραχές του λόγου, της συμπεριφοράς και άνοια. Η νόσος του Pick είναι μία μορφή μετωποκροταφικής άνοιας.
Διαταραχές που μιμούνται την άνοια
Ορισμένες καταστάσεις προκαλούν σημεία και συμπτώματα παρόμοια με αυτά της άνοιας, ιδιαίτερα σε μεγαλύτερους ενήλικες. Δύο καταστάσεις που ορισμένες φορές συγχέονται με άνοια είναι η κατάθλιψη και η σύγχυση (delirium).
Η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στη μνήμη, στη σκέψη και στη συγκέντρωση. Ορισμένες φορές η κατάθλιψη συμβαίνει σε συνδυασμό με την άνοια. Στις περιπτώσεις αυτές η επιδείνωση των συναισθημάτων και της νόησης μπορεί να είναι πιο έντονη.
Η σύγχυση (delirium) είναι μία οξεία κατάσταση προσωρινής διανοητικής διαταραχής. Τείνει να είναι συχνότερη σε μεγαλύτερους ενήλικες που έχουν πνευμονική ή καρδιακή νόσο, λοιμώξεις, ελλιπή θρέψη, αλληλεπιδράσεις φαρμάκων ή ορμονικές διαταραχές. Ένα άτομο που εκδηλώνει ξαφνικό αποπροσανατολισμό, απώλεια των νοητικών δεξιοτήτων ή απώλεια συνείδησης είναι πιθανότερο να έχει σύγχυση παρά άνοια.
Πρόληψη: Χρησιμοποιήστε το μυαλό σας, για να μη το χάσετε
Οι έρευνες δείχνουν πως η διατήρηση της νοητικής λειτουργίας σε καλή κατάσταση μπορεί να καθυστερήσει την έναρξη της άνοιας.
Μία μελέτη σε μία μεγάλη ομάδα καλογριών ανέφερε πως έχουν χαμηλά ποσοστά της νόσου Αλτσχάιμερ, παρόλο που ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 85 ετών και πολλές ήταν στα 90. Πολλές από τις καλόγριες είχαν προχωρημένα ακαδημαϊκά πτυχία και διήγαν δραστήρια ζωή στην τρίτη ηλικία τους.
Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν πως η εφόρου ζωής άσκηση της νοητικής λειτουργίας και η μάθηση μπορεί να προωθούν την ανάπτυξη επιπρόσθετων συνδέσεων μεταξύ των νευρώνων (συνάψεις) και να καθυστερούν την έναρξη της άνοιας. Άλλοι ερευνητές ισχυρίζονται πως η προχωρημένη μόρφωση προσφέρει σε ένα άτομο περισσότερη εμπειρία με τους τύπους της μνήμης και τις δεξιότητες της σκέψης που χρησιμοποιούνται στις εξετάσεις για τη μέτρηση της άνοιας. Αυτό το προχωρημένο επίπεδο μόρφωσης μπορεί απλά να βοηθήσει ορισμένους ανθρώπους να «συγκαλύψουν» την κατάσταση τους για μακρύτερο χρονικό διάστημα.
Ανοια και επικοινωνία
Οι άνθρωποι με άνοια έχουν συχνά προβλήματα με τη χρήση της γλώσσας και την κατανόηση των άλλων. Συνήθεις αλλαγές στην ικανότητα της επικοινωνίας είναι επαναληψιμότητα και χρήση ανακριβών και κοινωνικά μη αποδεκτών λέξεων, που μπορεί να αντανακλούν ζήλεια, παράνοια ή παρορμητικότητα. Εδώ είναι ορισμένες συμβουλές για τη βοήθεια επικοινωνίας με κάποιον που έχει άνοια:
• Προσεγγίστε το άτομο από μπροστά, συστηθείτε και απευθυνθείτε στο άτομο με το όνομα του.
• Μιλάτε αργά, καθαρά και με ευγενικό, χαλαρό τόνο.
• Χρησιμοποιείτε μικρές, απλές και οικείες λέξεις. Επαναλαμβάνετε την πρόταση, αν είναι απαραίτητο, χρησιμοποιώντας τις ίδιες λέξεις.
• Χρησιμοποιείτε απλές εκφράσεις και αιτήσεις.
• Κάνετε μία ερώτηση τη φορά, κατά προτίμηση αυτές που μπορούν να απαντηθούν με ένα ναι ή ένα όχι. Δίνετε στο άτομο επιπλέον χρόνο, για να απαντήσει. Ενθαρρύνετε, όταν το άτομο δυσκολεύεται στην έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων.
• Μη διακόπτετε, κατακρίνετε, διορθώνετε ή διαφωνείτε. Να είστε υπομονετικοί και ευέλικτοι.
• Αποφεύγετε τα επίθετα. Συστήνετε τα άτομα με το όνομα τους.
• Αποφεύγετε τις αρνητικές δηλώσεις και ερωτήσεις, όπως: «Ξέρεις ποιος είναι αυτός, δεν ξέρεις;».
• Δώστε στο άτομο να καταλάβει πως ακούτε και προσπαθείτε να καταλάβετε.
• Διατηρείτε επαφή με τα μάτια, για να δείξετε ενδιαφέρον.
• Μη μιλάτε σε άλλους σχετικά με το άτομο σαν να μην είναι το άτομο παρόν.
• Χρησιμοποιείτε μη λεκτική επικοινωνία, όπως να δείχνετε ή να αγγίζετε, όταν είναι απαραίτητο.
• Προσφέρετε την απαραίτητη επαφή. Αυτό είναι ίσως η μεγαλύτερη μορφή επικοινωνίας στα τελευταία στάδια της άνοιας. Το να αγκαλιάζετε, να βάζετε κρέμα χεριών, να τρίβετε την πλάτη μπορεί να αποτελέσουν εξαίσιους τρόπους επικοινωνιακής φροντίδας και αποδοχής.
