H υπόφυση (pituitary gland) είναι ο πιο σημαντικό ενδοκρινής αδένας (παράγει εννιά ορμόνες) ο οποίος βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, πίσω από τη μύτη και στο ύψος των ματιών, σε μία περιοχή που λέγεται τουρκικό εφίππιο (εφίππιο σημαίνει σέλλα αλόγου).
Η περιοχή αυτή βρίσκεται κάτω από τα οπτικά νεύρα, πράγμα που εξηγεί τις οπτικές διαταραχές που εμφανίζονται σε ορισμένους ασθενείς με αδένωμα υπόφυσης.
Η υπόφυση έχει διαστάσεις όσο ένα μπιζέλι και οι ορμόνες που εκκρίνει ελέγχουν λειτουργίες σε πολλά σημεία του σώματος όπως ο θυρεοειδής, τα γεννητικά όργανα κλπ.
Αδένωμα και τύποι
Το αδένωμα της υπόφυσης είναι ένας καλοήθης (συνήθως) όγκος που αναπτύσσεται μέσα στην περιοχή του τουρκικού εφιππίου. Τα κύτταρά του αναπαράγονται ανεξέλεγκτα, όπως συμβαίνει με τους όγκους σε άλλα σημεία του σώματος.
Δεν έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα μια σαφής αιτία δημιουργίας ενός αδενώματος. Πάντως α αδενώματα έχουν την τάση να εμφανίζονται σχετικά πιο συχνά σε κάποιες οικογένειες, αλλά δεν έχει βρεθεί κάποιο ειδικό γονίδιο. Ωστόσο, η πλειοψηφία των αδενωμάτων εμφανίζεται σποραδικά σε νέα σχετικά άτομα (πιο συχνά σε γυναίκες), χωρίς κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας.
Αν λάβουμε ως κριτήριο το ένα αδένωμα εκκρίνει κάποια ορμόνη, τότε μπορεί να είναι:
- Μη εκκριτικό (δηλαδή τα κύτταρά του δεν παράγουν κάποια ορμόνη της υπόφυσης)
- Εκκριτικό (παράγει κάποια ορμόνη της υπόφυσης).
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα έχουν σχέση κατ’ αρχήν με το αν το αδένωμα είναι εκκριτικό ή όχι. Ένα μη εκκριτικό αδένωμα υπόφυσης, στην αρχή δεν προκαλεί συμπτώματα, απλά αυξάνεται σε διαστάσεις με έναν, όχι πάντα σταθερό, ρυθμό. Όταν φτάσει σε κάποιο κρίσιμο μέγεθος (περίπου 10 χιλιοστά σε διάμετρο) τότε αρχίζει και πιέζει τους γύρω ιστούς. Έτσι αρχικά συμπιέζει την υπόφυση (και μπορεί να εκδηλωθεί υποφυσιακή ανεπάρκεια). Τέλος πιέζει τα οπτικά νεύρα (που βρίσκονται από πάνω του) και προκαλεί οπτικές διαταραχές. Αν το αδένωμα μεγαλώσει πολύ και δεν γίνει αντιληπτό, μπορεί να προκαλέσει γενικά συμπτώματα ενός όγκου εγκεφάλου π.χ. πονοκέφαλο, ζάλη, τάση προς εμετό, υπνηλία κλπ.
Ένα εκκριτικό αδένωμα υπόφυσης, προκαλεί συμπτώματα ανάλογα με το τι ορμόνη εκκρίνεται. Έτσι, ένα αδένωμα που παράγει κορτιζόλη, προκαλεί σύνδρομο Cushing, αν παράγεται προλακτίνη, έχουμε διαταραχές της περιόδου και γαλακτόρροια και αν παράγεται αυξητική ορμόνη σε ενηλίκους, έχουμε τη μεγαλακρία. Οι όγκοι που παράγουν φλοιοτρόπο ορμόνη προκαλούν σύνδρομο, οι όγκοι που παράγουν αυξητική ορμόνη παράγουν γιγαντισμό ή ακρομεγαλία, οι όγκοι που παράγουν θυρεοειδοτρόπο ορμόνη προκαλούν υπερθυρεοειδισμό. Όλες αυτές οι περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν oρμονικές διαταραχές.
Σημεία και συμπτώματα
• Απώλεια της περιφερικής όρασης.
• Διπλωπία.
• Πτώση του ενός βλεφάρου.
• Κεφαλαλγία.
• Υπερβολική δίψα και διούρηση.
• Εξάντληση και ζαλάδα.
• Δυσανεξία στο κρύο.
• Δυσκοιλιότητα.
Στις γυναίκες
• Ακανόνιστη ή απούσα εμμηνορρυσία.
• Στειρότητα.
• Έκκριση από τους μαστούς.
Στους άνδρες
• Ελαττωμένο σεξουαλικό ενδιαφέρον.
• Στυτική δυσλειτουργία.
• Ελάττωση των τριχών στο σώμα. Στα παιδιά
• Επιβράδυνση της ανάπτυξης και της σεξουαλικής ωρίμανσης.
Τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν εμφανίζονται σχεδόν πάντα αργά και προοδευτικά. Ωστόσο, υπάρχει και η σπάνια περίπτωση της αιφνίδιας εμφάνισης ενός αδενώματος της υπόφυσης. Ορισμένες φορές λοιπόν τα συμπτώματα είναι απότομα και αυτό οφείλεται συνήθως σε αιμορραγία του αδενώματος. Σ’ αυτή την περίπτωση, τα συμπτώματα είναι δυνατός πονοκέφαλος, οπτικές διαταραχές, ζάλη, ακόμα και σύγχυση ή λήθαργος. Πρόκειται για επείγουσα κατάσταση και απαιτείται άμεση εισαγωγή στο νοσοκομείο.
Διάγνωση
Η υποψία για την πιθανή παρουσία ενός όγκου της υπόφυσης μπαίνει λόγω συμπτωμάτων έλλειψης ή υπερβολικής παραγωγής κάποιας ορμόνης.
Η αξονική (CT) ή η μαγνητική (MRI) τομογραφία μπορούν να επιβεβαιώσουν την παρουσία ενός όγκου. Πολλοί τέτοιοι όγκοι ανευρίσκονται σε εξετάσεις που γίνονται για άσχετες καταστάσεις. Μπορεί να εξετασθούν το αίμα και τα ούρα σας για περίσσεια ή ανεπάρκεια συγκεκριμένων ορμονών.
Πριν αποφασιστεί η κατάλληλη θεραπεία ο γιατρός πρέπει να ξέρει τον τύπο του αδενώματος.
Θεραπεία
Αν χρειάζεται θεραπεία, συνήθως ο όγκος αφαιρείται χειρουργικά. Στη συνέχεια μπορεί να απαιτείται θεραπεία με ακτινοβολία, αν ο όγκος δεν εξαιρεθεί πλήρως. Οι ορμονικές ανεπάρκειες θεραπεύονται συνήθως με τις κατάλληλες ορμονικές υποκαταστάσεις.
Η απόφαση για το είδος της θεραπείας εξαρτάται από:
- Το μέγεθος του αδενώματος
- Το αν παράγει ορμόνες και ποιες
- Τα συμπτώματα που προκαλεί
- Την ηλικία του ατόμου
- Την κατάσταση της υγείας του
Διασφηνοειδικής προσπέλαση, μια ασφαλής μέθοδος αντιμετώπισης των αδενωμάτων υπόφυσης.
Η χειρουργική αφαίρεση ενός αδενώματος υπόφυσης επιλέγεται σε περιπτώσεις που η φαρμακευτική αγωγή δεν μπορεί να φέρει αποτέλεσμα. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, το αδένωμα αφαιρείται με την διασφηνοειδική προσπέλαση η οποία γίνεται μέσα από τη μύτη. Όταν το αδένωμα είναι μεγάλο, η αφαίρεσή του γίνεται με κρανιοτομία.
Η αφαίρεση του αδενώματος υπόφυσης είναι σε γενικές γραμμές ασφαλής και αποτελεσματική επέμβαση. Έχει πολύ μικρό ποσοστό επιπλοκών και βοηθάει ουσιαστικά τον ασθενή.
Πάντως, δεν χρειάζεται κάθε αδένωμα της υπόφυσης χειρουργείο. Το προλακτίνωμα, για παράδειγμα, είναι μια συχνή μορφή αδενώματος που μπορεί να αντιμετωπισθεί φαρμακευτικά με τους αγωνιστές ντοπαμίνης, όπως η βρωμοκρυπτίνη. Τα υπόλοιπα είδη αδενώματος δηλαδή αυτά που εκκρίνουν αυξητική ορμόνη (μεγαλακρία), αυτά που εκκρίνουν ACTH (νόσος Cushing) καθώς και τα μη εκκριτικά αδενώματα, αντιμετωπίζονται με χειρουργική επέμβαση.
