Ο σπλήνας (ή η σπλήνα) είναι ένα όργανο με σημαντικές λειτουργίες για την άμυνα του οργανισμού εναντίον των μικροβίων και για την κάθαρση του αίματος. Ωστόσο η ζωή είναι δυνατή και χωρίς τον σπλήνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι εάν αφαιρεθεί ένα μέρος του σπλήνα, έχει τη δυνατότητα να δημιουργηθεί ξανά.
Κανονικά ένας γιατρός δεν μπορεί να ψηλαφίσει το σπλήνα σας, επειδή βρίσκεται κάτω από τα πλευρά. Σε μερικές καταστάσεις όμως ο σπλήνας διογκώνεται (σπληνομεγαλία) και μπορεί να ψηλαφιστεί.
Ο σπλήνας σας βρίσκεται στο επάνω αριστερό μέρος της κοιλιάς σας, δίπλα από το στομάχι, όπου προστατεύεται από τα πλευρά. Φυσιολογικά, έχει το μέγεθος πορτοκαλιού ή μικρής γροθιάς. Ζυγίζει περίπου 150 γραμμάρια στους ενήλικες. Πρόκειται για ένα σκούρο κόκκινο ελλειψοειδές όργανο. Στο κάτω πλευρά του σπληνός η εντομή του, δηλαδή η ανατομική πύλη μέσω της οποίας εισέρχονται και εξέρχονται τα νεύρα του σπλήνα και τα αιμοφόρα αγγεία.
Ο σπλήνας εκτελεί τουλάχιστον τέσσερις μεγάλες λειτουργίες:
- Συμβάλλει στην άμυνα του οργανισμού διότι παράγει λεμφοκύτταρα, μια ομάδα λευκών αιμοσφαιρίων που παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία του οργανισμού από μικρόβια που εισβάλλουν και τον απειλούν. Ως μέρος του ανοσοποιητικού σας συστήματος, απομακρύνει τους ξένους μικροοργανισμούς και τα αντιγόνα από το αίμα σας. Δημιουργεί επίσης μέρος των αντισωμάτων κατά των ξένων εισβολέων.
- Βοηθάει στην απομάκρυνση των ανώμαλων αιμοσφαιρίων από το αίμα. Ο σπλήνας φιλτράρει, συγκεντρώνει και καταστρέφει τα γερασμένα και αλλοιωμένα ερυθρά αιμοσφαίρια του αίματος που διέρχεται από αυτόν. Επιτελεί έτσι ένα σημαντικό έργο κάθαρσης του αίματος.
- Βοηθάει στη ρύθμιση της ροής του αίματος στο συκώτι (ήπαρ).
- Κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορεί να γίνει η κύρια θέση παραγωγής των ερυθρών αιμοσφαιρίων.
- Ο σπλήνας μπορεί επίσης να περιέχει ποσοστό 30% των συνολικών αιμοπεταλίων του οργανισμού.
Αιτίες
Ο σπλήνας θα διογκωθεί, όταν αναγκασθεί να επιτελέσει περισσότερα από τα συνηθισμένα του καθήκοντα, π.χ. μεγαλύτερο φιλτράρισμα του αίματος ή παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων.
Οξεία διόγκωση του σπλήνα μπορεί να προκληθεί από αιμορραγία μέσα στο όργανο. Η αιμορραγία μπορεί να είναι αποτέλεσμα τραυματισμού στο αριστερό πλευρό ή στο επάνω μέρος της κοιλιάς.
Η σπληνομεγαλία προκαλείται επίσης από πολλές ασθένειες και η ύπαρξή της σε όλες τις ηλικίες -σε ενήλικες ή παιδιά- επιβάλλει την πλήρη διαγνωστική διερεύνηση του ασθενούς.
Η διάγνωση της αιτίας της σπληνομεγαλίας είναι ο μόνος τρόπος για να ακολουθηθεί η ορθή θεραπεία της.
Διόγκωση του σπλήνα μπορεί να εμφανιστεί στις ακόλουθες παθήσεις:
- Νοσήματα που είναι αποτέλεσμα δυσλειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η αυτοάνοση αιμολυτική αναιμία.
- Ασθένειες που εμποδίζουν τη ροή του αίματος στο συκώτι, όπως η κίρρωση του ήπατος, η απόφραξη της κύριας φλέβας προς το συκώτι (θρόμβωση της πυλαίας φλέβας) και η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια με αναστροφή της ροής του αίματος στο συκώτι.
- Νοσήματα που οφείλονται σε διαταραχές των ερυθρών αιμοσφαιρίων, όπως η θαλασσαιμία και η δρεπανοκυτταρική νόσος.
- Νοσήματα που προκαλούν τη διείσδυση παθολογικών κυττάρων στο σπλήνα, όπως καρκινικών κυττάρων στη λευχαιμία και στα λεμφώματα, και μη καρκινικών κυττάρων ή ουσιών, όπως στην αμυλοείδωση.
- Νοσήματα όπως η λοιμώδης μονοπυρήνωση, η φυματίωση, η ιστοπλάσμωση, η βακτηριακή ενδοκαρδίτιδα και η ελονοσία. Αυτά τα λοιμώδη νοσήματα εκδηλώνονται με διόγκωση του σπλήνα και συνοδεύονται τυπικά από πυρετό.
Όταν ο σπλήνας μεγαλώσει σε μέγεθος, οι λειτουργικές του ικανότητες επηρεάζονται. Ανάλογα με την αιτία που προκαλεί τη σπληνομεγαλία προκαλούνται παροδικές ή μόνιμες διαφοροποιήσεις των ιδιοτήτων του με επιπτώσεις στον ασθενή.
Συμπτώματα
Η διόγκωση του σπλήνα μπορεί να εμφανιστεί χωρίς συμπτώματα ή μπορεί να συνοδεύεται από πόνο. Λόγω της θέσης του, εάν εμφανίσει διόγκωση, ο σπληνας μπορεί να ερεθίσει το διάφραγμα και να προκαλέσει λόξυγκα, καθώς και ήπιο πόνο στο αριστερό πάνω μέρος της κοιλιάς που πιθανόν να αντανακλάται στον αριστερό ώμο.
Άλλα συμπτώματα είναι μια αίσθηση πληρότητας της κοιλιάς λόγω πίεσης που ασκείται στο στομάχι. Αυτό μπορεί να κάνει τον ασθενή να αισθάνεται ότι έχει χορτάσει και να περιορίζει την ποσότητα του γεύματος του. Μερικές φορές η αύξηση του μεγέθους του σπλήνα μπορεί να φαίνεται ακόμα και με γυμνό μάτι.
Τα υπόλοιπα συμπτώματα που εμφανίζονται δεν έχουν αιτία τόσο με την σπληνομεγαλία αλλά από την υποκείμενη νόσο που προκάλεσε την σπληνομεγαλία. Έτσι, μπορεί να εμφανισθεί αδυναμία, κόπωση και δύσπνοια, λόγω της αναιμίας. Λόγω της θρομβοπενίας (μειωμένος αριθμός αιμοπεταλίων), μπορεί να εμφανισθούν αιμορραγίες. Τέλος, λόγω της μειωμένης λειτουργικότητας των λευκών αιμοσφαιρίων, εμφανίζεται αύξηση της συχνότητας των λοιμώξεων. Σε ασθενή με λευχαιμία που προκαλεί σπληνομεγαλία είναι δυνατόν να υπάρχουν και λεμφαδένες αυξημένου μεγέθους. Σε ασθενή με κίρρωση του ήπατος δυνατόν να υπάρχει ίκτερος (κίτρινη χροιά του δέρματος).
Στις συχνότερες επιπλοκές της σπληνομεγαλίας περιλαμβάνονται η αναιμία, η θρομβοπενία και ο κίνδυνος μολύνσεων. Επιπρόσθετα σε ασθενείς με μεγάλο σπλήνα καραδοκεί ο κίνδυνος ρήξης του οργάνου που μπορεί να συμβεί σε διάφορα είδη ατυχημάτων, οδικά, πτώσης, πρόσκρουσης κατά τη διάρκεια σπορ επαφής και άλλα.
Ο σπλήνας είναι το πιο ευαίσθητο όργανο της κοιλιάς σε τραυματισμούς και ρήξεις διότι έχει λεπτό περίβλημα. Σε περίπτωση ρήξης εμφανίζεται δυνατός κοιλιακός πόνος, κάτι βέβαια που εξαρτάται από το μέγεθος της ρήξης και της ποσότητας του αίματος που αιμορραγεί. Σε ορισμένες περιπτώσεις ρήξης του σπλήνα, απειλείται η ζωή γι’ αυτό επιβάλλεται η σπληνεκτομή, δηλαδή η χειρουργική αφαίρεση της σπλήνας.
Θεραπεία
Για να αξιολογήσει περισσότερο τη σπληνομεγαλία, ο γιατρός μπορεί να συστήσει διάφορες εξετάσεις, όπως υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία, ενώ η θεραπεία θα στοχεύει στην υποκείμενη αιτία. Καμιά φορά, για να γίνει σωστή διάγνωση, ο σπλήνας πρέπει να αφαιρεθεί χειρουργικά. Η θεραπεία για τη σπληνομεγαλία εξαρτάται από την αιτία που την έχει προκαλέσει.
Αν υπάρξει σπληνεκτομή, αυξάνεται ο κίνδυνος των λοιμώξεων. Συνεπώς, οι ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε σπληνεκτομή, θα πρέπει να καλύπτονται συνεχώς με εμβολιασμούς έναντι πιθανών λοιμώξεων.
Οι ασθενείς με σπληνεκτομή που κινδυνεύουν περισσότερο από μολύνσεις, είναι τα μικρά παιδιά και τα άτομα άλλων ηλικιών κατά τα πρώτα 2 χρόνια, μετά την αφαίρεση της σπλήνας. Επιπλέον οι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε σπληνεκτομή, χρειάζεται να παίρνουν αντιβίωση. Τα παιδιά που δεν έχουν σπλήνα χρειάζεται να παίρνουν κάθε μέρα αντιβίωση.
