Το βακτήρια που ονομάζονται γαλακτοβάκιλλοι (γένος Ladobacillus) περιλαμβάνει πάνω από 125 είδη. Είναι αναερόβια (πολλαπλασιάζονται σε αναερόβιες συνθήκες) Gram-θετικά βακτηρίδια. Είναι χρήσιμα μικρόβια και σπανιότατα προκαλούν λοιμώξεις στον άνθρωπο.
Το όνομά τους προέρχεται από το γεγονός ότι προκαλούν τη ζύμωση (αναερόβιος καταβολισμός) της γλυκόζης και άλλων σακχάρων τα οποία διασπώνται σε γαλακτικό οξύ.
Αποτελούν μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του ανθρώπου. Ειδικότερα αποτελούν μέρος της χλωρίδας του φάρυγγα, του γαστρεντερικού σωλήνα και της στοματικής κοιλότητας και στις γυναίκες του κόλπου. Επίσης βρίσκονται σε διάφορες τροφές και κυρίως στο γιαούρτι, το τυρί αλλά και στις ελιές, τα τουρσιά, τα σαλάμι κ.α.
Κολπικά βακτήρια
Οι γαλακτοβάκιλλοι είναι τα πιο άφθονα κολπικά βακτήρια στις γυναίκες. Αναστέλλουν τη σύνδεση άλλων βακτηρίων σε επιθηλιακά κύτταρα και παράγουν γαλακτικό οξύ που σκοτώνει ή αναστέλλει την ανάπτυξη πολλών άλλων βακτηρίων. Το συναισθηματικό στρες μπορεί να μειώσει την αφθονία των γαλακτοβακίλλων στο κολπικό μικροβίωμα και να ενισχύσει τη φλεγμονή. Η ικανότητα των γαλακτοβακίλλων να καταπολεμούν τις λοιμώξεις χωρίς να προκαλούν φλεγμονή μπορεί να μεγιστοποιήσει την γονιμότητα και την επιτυχία της εγκυμοσύνης μιας γυναίκες.
Τα κύρια είδη στη γυναίκα είναι: Lactobacillus crispatus, Lactobacillus iners, Lactobacillus gasseri και Lactobacillus jensenii. Αυτό διαφέρει από τα θηλυκά άλλων ειδών, συμπεριλαμβανομένων των πιθήκων. Η σχετική αφθονία των κολπικών γαλακτοβακίλλων στις γυναίκες αυξάνεται περαιτέρω κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά οι λόγοι για αυτόν τον μοναδικό αποικισμό δεν έχουν εξερευνηθεί.
Οφέλη
Σε γενικές γραμμές πρόκειται για πολύ χρήσιμα μικρόβια. Χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο στην παρασκευή γιαουρτιού, τυριών, μπύρας, κρασιού, σοκολάτας κ.α. Οι γαλακτοβάκιλλοι καλλιεργούνται σε γάλα. Μεταξύ των γαλακτοβακίλλων, ο Lactobacillus acidophilus ή αλλιώς βάκιλλος του Döderlein, αντιμετωπίζει τη διάρροια, αποκαθιστά την φυσιολογική χλωρίδα του εντέρου που έχει καταστραφεί από αντιβιοτικά, προλαμβάνει τις μυκητιάσεις του ουροποιητικού συστήματος, κυρίως στις γυναίκες, βελτιώνει την πέψη και ενισχύει την άμυνα του ανοσοποιητικού συστήματος.
Οι γαλακτοβάκιλλοι είναι μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του ουρογεννητικού συστήματος της γυναίκας και ο ρόλος τους είναι η αποτροπή της εγκατάστασης παθογόνων βακτηρίων, επειδή παράγουν γαλακτικό οξύ το οποίο σχηματίζει ένα προστατευτικό φιλμ στην επιφάνεια του κολπικού επιθηλίου. Μερικοί γαλακτοβάκιλλοι παράγουν υπεροξείδιο του υδρογόνου (το γνωστό οξυζενέ) και σ’ αυτές τις όξινες συνθήκες τα παθογόνα βακτήρια δεν μπορούν να αναπτυχθούν. Προστατεύουν επίσης από τις τριχομονάδες, ένα μαστιγοφόρο παράσιτο που προκαλεί ουρολοίμωξη και κολπίτιδα στις γυναίκες. Να σημειωθεί ότι μερικές σπερματοκτόνες και αντισυλληπτικές κρέμες μπορούν να σκοτώσουν την φυσιολογική χλωρίδα του κόλπου με αποτέλεσμα την πιθανή εμφάνιση βακτηριακής κολπικής μόλυνσης.
Υπό την επίδραση των οιστρογόνων, το γλυκογόνο εναποτίθεται στον γυναικείο κόλπο. Οι γαλακτοβάκιλλοι χρησιμοποιούν το γλυκογόνο για να παράγουν γαλακτικό οξύ και αυτό ρίχνει το pH σε επίπεδα 3,0-4,5. Αυτό το αρκετά όξινο περιβάλλον αναστέλλει την ανάπτυξη των παθογόνων στην περιοχή.
Πολλές γυναίκες δεν έχουν γαλακτοβάκιλλους στους κόλπους τους. Έχουν μικροβίωμα με πολύ περισσότερη ποικιλία και πολύ λιγότερη οξύτητα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα καλά κολπικά βακτήρια μπορούν να μεταδοθούν από μητέρα σε κόρη, όχι λόγω γονιδίων αλλά επειδή όταν ένα κοριτσάκι γεννιέται κολπικά, εκτίθεται στα κολπικά βακτήρια της μητέρας της. Εάν η μαμά έχει καλά βακτήρια, μπορεί να προετοιμάσει το μωρό να αναπτύξει καλά βακτήρια αργότερα.Οι γυναίκες που δεν έχουν γαλακτοβάκιλλους διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων, και όταν μείνουν έγκυες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο πρόωρων γεννήσεων και περιγεννητικών λοιμώξεων.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι πάνω από το 25% των γυναικών δεν έχουν γαλακτοβάκιλλους (ή έχουν χαμηλά επίπεδα). Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι κόλποι αυτών των γυναικών είναι ανθυγιεινοί, απλώς διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο από όλα αυτά που προστατεύει ο γαλακτοβάκιλλος.
Οι γαλακτοβάκιλλοι χρησιμοποιούνται και για την αποκατάσταση της φυσιολογικής χλωρίδας μετά από λήψη αντιβιοτικών, καθώς και σε διάφορες φλεγμονές του εντέρου, του στόματος και του κόλπου (αποτελούν τη φυσική προστασία του σώματος κατά της κολπίτιδας). Με αυτή την έννοια ορίζονται ως προβιοτικά (probiotics) δηλαδή χρήσιμα βακτήρια. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι οι γαλακτοβάκιλλοι μπορεί να έχουν ευεργετική δράση στην αναστολή ανάπτυξης καρκίνων.
Μολύνσεις
Οι γαλακτοβάκιλλοι σπανιότατα προκαλούν λοιμώξεις (σε συνδυασμό όμως με άλλα μικρόβια) σε ανοσοκατασταλμένα άτομα και όταν υπάρχουν ορισμένες ασθένειες (πχ. HIV, καρκίνος, μεταμόσχευση, σακχαρώδης διαβήτης). Οι συχνότερες λοιμώξεις από γαλακτοβακίλλους είναι η βακτηριαιμία και η ενδοκαρδίτιδα.
Ορισμένα είδη γαλακτοβακίλλων έχουν συσχετιστεί με τερηδόνα των δοντιών (το γαλακτικό οξύ που παράγουν αφαιρεί το ασβέστιο από το σμάλτο των δοντιών) όταν υπάρχει κακή στοματική υγιεινή και συγχρόνως γίνεται μεγάλη χρήση σακχαρωδών σκευασμάτων ή ζάχαρης. Από τη δράση αυτή δικαιολογείται η χρησιμοποίηση του φθορίου (αντιμικροβιακό στοιχείο) σε οδοντόκρεμες και παστίλιες.
Όταν προκαλούν λοιμώξεις χορηγούνται αντιβιοτικά (σε σπανιότατες περιπτώσεις). Όταν πρέπει να γίνει διάγνωση, αυτή βασίζεται στη χαρακτηριστική μορφολογία, στη μικροσκόπηση και στο αποτέλεσμα της καλλιέργειας (γίνεται σε αναερόβιες συνθήκες). Στη συνέχεια γίνεται έλεγχος ευαισθησίας στα αντιβιοτικά (αντιβιόγραμμα).
Σχετικά με την πρόληψη, λαμβάνονται μέτρα για καλή στοματική υγιεινή (καθαρισμός δοντιών μετά από λήψη οποιασδήποτε τροφής) και χρήση φθοριούχων στις οδοντόκρεμες, καθώς και αποφυγή συσκευασμάτων που περιέχουν ζάχαρη.
