Τα αντιπυρηνικά αντισώματα (Anti-νuclear Antibodies ή ΑΝΑ) είναι εννιά κατηγορίες παθολογικών αντισωμάτων που παράγει ο οργανισμός έναντι στοιχείων του πυρήνα διαφόρων κυττάρων του. Ανιχνεύονται με τεστ αίματος το οποίο γίνεται συνήθως όταν υπάρχουν μυοσκελετικά και ρευματικά συμπτώματα.
Τα περισσότερα από αυτά τα αντισώματα είναι της κλάσης IgG, ωστόσο έχουν επίσης ανιχνευτεί IgM και IgA. Οι τύποι των αντιπυρηνικών αντισωμάτων είναι: ds-DNA, SSA, SSB, Sm, snRNP, Jo-1, Scl70, ACA και ιστόνες.
Ο επιπολασμός των ΑΝΑ στον γενικό πληθυσμό για ηλικίες άνω των 12 ετών κυμαίνεται μεταξύ 12-15% και αυξάνεται με την ηλικία. Οι γυναίκες παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά από τους άνδρες (17,8% έναντι 9,6%). Στα παιδιά ανευρίσκονται σε χαμηλότερο ποσοστό το οποίο όμως ανέρχεται σε 10-30% για άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών.
Τα ΑΝΑ είναι αυξημένα σε πολλές αυτοάνοσες ασθένειες (τα περισσότερα εξ αυτών σχετίζονται με το συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, το σύνδρομο Sjögren, την πολυμυοσίτιδα, το σκληρόδερμα κ.α.). Έτσι η μέτρησή τους στο αίμα χρησιμεύει για τη διάγνωση αυτών των ασθενειών. Βέβαια, η διάγνωση γίνεται σε συνδυασμό με τα συμπτώματα που εμφανίζονται και άλλα εργαστηριακά ευρήματα.
Το τεστ αίματος γίνεται με δύο μεθόδους, τον έμμεσο ανοσοφθορισμό (Indirect immunoFluorence Assay ή IFA) και την ELISA (enzyme-linked immunoabsorbant assay). Δεν χρειάζεται προηγουμένως να γίνει αποχή από το φαγητό. Οι τιμές αναφοράς είναι:
Τιμές Αναφοράς (IFA)
- Αρνητικό: Αραίωση < 1/80
- Οριακό: Αραίωση > 1/80 ή < 1/160
- Θετικό: Αραίωση > 1/320
Τιμές Αναφοράς (ELISA)
- Αρνητικό: < 1.0 U/ml)
- Ασθενώς Θετικό: 1.1 – 2.9 U/ml
- Θετικό: 3.0 – 5.9 U/ml
- Έντονα Θετικό: > 6.0 U/ml
Ασθένειες που παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα αντιπυρηνικών αντισωμάτων είναι:
- Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (σε ποσοστό περίπου 95%)
- Σκληρόδερμα (85%)
- Μικτή νόσος του συνδετικού ιστού (93%)
- Πολυμυοσίτιδα-Δερματομυοσίτιδα (61%)
- Ρευματοειδής αρθρίτιδα (33%)
- Σύνδρομο Sjogren (48%)
- Φαρμακευτικός λύκος (100%)
- Δισκοειδής λύκος (15%)
- Χρόνια αρθρίτιδα (71%)
- Θυροειδίτιδα Hashimoto (46%)
- Νοσος του Graves (50%)
- Αυτοάνοση ηπατίτιδα (63-91%)
- Πρωτοπαθής χολική κίρρωση (10-40%)
- Πρωτοπαθής αυτοάνοση χολαγγειίτιδα (100%)
- Ιδιοπαθής πνευμονική αρτηριακή υπέρταση (40%)
- Νόσος Raynaud,
- Νόσος Addison
- Ιδιοπαθής θρομβοκυττοπενική πορφύρα,
- Ελκώδης κολίτιδα,
- Νόσος του Crohn
Άλλες καταστάσεις που συνδέονται με αυξημένους τίτλους αντιπυρηνικών αντισωμάτων είναι οι χρόνιες λοιμώδεις νόσοι όπως η μονοκυττάρωση, η ηπατίτιδα C, η υποξία βακτηριακή ενδοκαρδίτιδα, η φυματίωση, το AIDS, κ.α. Σπάνια τα αντιπυρηνικά αντισώματα αυξάνονται σε περιπτώσεις καρκίνου.
Τα ΑΝΑ είναι ενδεικτικά ύπαρξης κάποιας ασθένειας και όχι αποδεικτικά, ενώ το ίδιο ισχύει και για την έλλειψη αυξημένων τίτλων. Εάν βρεθούν θετικά σε τίτλο πάνω από 1:160 τότε η πρώτη νόσος που θα πρέπει να αναζητηθεί είναι ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος. Γίνονται επίσης εξετάσεις για να αποκλειστούν διάφορες νόσοι. Τα ΑΝΑ αναζητώνται συνήθως σε παθήσεις που προκαλούν αρθρίτιδες ή χρόνιες πολυαρθραλγίες.
Σε ανοσοκαταστολή και λήψη στερεοειδών τα αντιπυρηνικά αντισώματα είναι ψευδώς αρνητικά. Ψευδώς θετικά ΑΝΑ ανευρίσκονται κυρίως σε γυναίκες και ηλικιωμένους ανθρώπους. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα ΑΝΑ είναι θετικά αλλά σε χαμηλούς τίτλους.
Τα αντιπυρηνικά αντισώματα είναι :
- Αντι – DNA αντισώματα. Διακρίνονται σε αντι – ss DNA (έναντι απλής έλικας DNA) και αντι – ds DNA (έναντι διπλής έλικας DNA). Τα αντισώματα αυτά θεωρούνται ότι παίζουν ενεργό ρόλο στην παθογένεια του συστηματικού ερυθηματώδους λύκου.
- Αντισώματα έναντι ιστονών. Υπάρχουν πέντε τάξεις ιστονών Η1, Η2Α, Η2Β, Η3 και Η4. Βρίσκονται κυρίως στο φαρμακευτικό λύκο σε ποσοστό 95-100%. Στον ιδιοπαθή ερυθηματώδη λύκο αναπτύσσονται αντισώματα έναντι των ιστονών Η1 και Η2Β και του συμπλέγματος Η2Α – Η2Β στο 35-80% των περιπτώσεων. Αντίθετα στον φαρμακευτικό λύκο αναπτύσσονται αντισώματα έναντι των ιστονών Η2Α – Η2Β ή έναντι των ιστονών Η2Α και Η3.
- Αντισώματα έναντι του αντιγόνου Sm. Αποτελεί δείκτη του συστηματικού ερυθηματώδους λύκου (ανιχνεύεται στο 20-30% των περιπτώσεων).
- Αντισώματα έναντι των μη ιστονικών πυρηνικών πρωτεϊνών nRNP. Αναπτύσσονται σε πολλά νοσήματα όπως ΣΕΛ, σκληρόδερμα, και σύνδρομο Sjögren.
- Αντισώματα έναντι των SSA/Ro ή SSA και SSB/La ή SSB. Τα SSA/Ro και SSB/La αναπτύσσονται μαζί και συσχετίζονται με πολλές νόσους του συνδετικού ιστού όπως ο ΣΕΛ και το σύνδρομο Sjögren.
- Αντισώματα έναντι του Scl-70. Η Scl-70 είναι μια βασική μη ιστονική πυρηνική πρωτεΐνη. Αναπτύσσονται στο διάχυτο σκληρόδερμα και στη νόσο Raynaud.
- Αντισώματα έναντι του κεντρομεριδίου – ACA. Χρησιμοποιούνται στη διάγνωση του συνδρόμου CREST, μιας μορφής σκληροδέρματος.
- Αντισώματα κατά του αντιγόνου Jo-1. Εμφανίζονται στην πολυμυοσίτιδα σε ποσοστό περίπου 30%.
