Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το είχαν θεοποιήσει. Οι εργάτες που έχτισαν τις Πυραμίδες έπαιρναν κάθε πρωί μια σκελίδα σκόρδο για τονωτικό και αντισηπτικό. Για τονωτικό το έπαιρναν στην αρχαία Ελλάδα και οι αθλητές πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και οι Εβραίοι το θεωρούσαν πανάκεια.
Το σκόρδο (Allium sativum) είναι ένα δημοφιλές λαχανικό που χρησιµοποιείται ευρύτατα στη µαγειρική από πολλούς λαούς. Είναι επίσης ένα από τα πιο διαδεδομένα φυτικά συμπληρώματα που χρησιμοποιούνται για τη μείωση της χοληστερόλης και της αρτηριακής πίεσης. Θεωρείται πως έχει μια ποικιλία από ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία ενώ η πιο σημαντική παρενέργεια που μπορεί να έχει είναι η αυξημένη αιμορραγία.
Τα τελευταία 10 χρόνια διερευνώνται πιο έντονα οι θεραπευτικές ιδιότητες του σκόρδου. Θεωρείται ότι προάγει την υγεία αλλά οι μηχανισμοί είναι ελάχιστα κατανοητοί. Αυτό που έχει μελετηθεί περισσότερο είναι η επίδρασή του στις καρδιαγγειακές παθήσεις: στη χοληστερίνη, την υπέρταση, τη θρόμβωση και στο σάκχαρο του αίματος. Η πρόσληψη σκόρδου έχει επίσης ερευνηθεί ως προς τη μείωση του κινδύνου του καρκίνου, ειδικά της γαστρεντερικής οδού (εντέρου και στομαχιού). Άλλες βιολογικές δραστικότητες που περιγράφηκαν περιλαμβάνουν αντιμικροβιακή, αντιοξειδωτική και αντιασθματική δράση. Τέλος, μπορεί να έχει θετική επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα και πρεβιοτικά αποτελέσματα.
Το σκόρδο είναι πιο αποτελεσματικό όταν τρώγεται ωμό και σε ικανοποιητική ποσότητα -κάθε σκελίδα ζυγίζει περίπου 4 γραμμάρια. Τα 100 γραμμάρια ωμού σκόρδου περιέχουν 65% νερό, 24-33 γραμμάρια υδατάνθρακες, 3,6-6,1 γραμμάρια πρωτεΐνες και 1,5 γραμμάρια διατροφικές ίνες αποδίδοντας περί τις 150 θερμίδες. Τα κύρια ιχνοστοιχεία είναι το κάλιο (446 mg) και ο φώσφορος (136 mg).
Υπάρχουν περισσότερες από 200 χημικές ενώσεις στο σκόρδο και μερικές από αυτές περιέχουν θείο. Μια βασική ουσία είναι η αλλιίνη. Πρόκειται για ένα θειούχο αμινοξύ που υπάρχει και στο κρεμμύδι. Είναι άοσμη αλλά όταν οι σκελίδες διαταράσσονται μηχανικά (μάσημα, τεμαχισμός, σύνθλιψη), η αλλιίνη μετατρέπεται σε αλλίνη μέσω ενός ενζύμου που λέγεται αλλινάση και στη συνέχεια προκύπτει η αλισίνη η οποία αποτελεί το φυσικό προστάτη του σκόρδου κατά των επιθέσεων από έντομα και μικροοργανισμούς, και δίνει τη χαρακτηριστική μυρωδιά του σκόρδου.
Τα οφέλη του σκόρδου θεωρείται ότι προέρχονται από την αλισίνη η οποία ωστόσο είναι μια ασταθής χημική ένωση. Ακόμα και λίγα λεπτά μαγειρέματος μειώνουν σημαντικά τα επίπεδά της. Επίσης δεν ανιχνεύεται στο αίμα γιατί μετατρέπεται γρήγορα σε άλλες ουσίες. Αυτό κάνει πολλούς ερευνητές να πιστεύουν ότι δεν είναι η αλισίνη που παρέχει τα πιθανά οφέλη αλλά ουσίες που προκύπτουν από αυτή. Πάντως, όταν το σκόρδο βράζεται, απενεργοποιείται, εν μέρει τουλάχιστον, το ένζυμο αλλινάση και δεν παράγεται η αλισίνη.
Χοληστερίνη
Ορισμένες μελέτες βρήκαν ότι το σκόρδο µειώνει τη ολική χοληστερίνη. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτές οι μελέτες είναι αντιφατικές. Ενώ υπάρχουν μελέτες που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το σκόρδο λειτουργεί καλά για τη μείωση των επιπέδων χοληστερίνης, άλλες δεν βρήκαν το σκόρδο αποτελεσματικό.
Η πρώτη μετα-ανάλυση για το σκόρδο και τη χοληστερίνη (1993) έδειξε ότι οι χαμηλές δόσεις συμπληρωματικού σκόρδου, που αντιστοιχούν περίπου σε μισή ή μια σκελίδα την ημέρα συνδέονται με μείωση της χοληστερίνης σε άτομα με υψηλή συγκέντρωση στο αίμα, κατά 9%. Οι θετικές μελέτες δείχνουν ότι τα επίπεδα ολικής χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων μπορούν να μειωθούν έως και 20 mg/dL στους ανθρώπους.
Μια άλλη όμως, μεταγενέστερη μετα-ανάλυση έδειξε ότι η μείωση της κακής χοληστερίνης, της LDL, ήταν ελάχιστη. Τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης (της “κακής” χοληστερίνης) μειώθηκαν ελάχιστα ή καθόλου, ενώ η χοληστερόλη HDL (“καλή” χοληστερόλη) δεν επηρεάστηκε από τη χορήγηση σκόρδου.
Αθηροσκλήρωση
Υπάρχουν ενδείξεις ότι το σκόρδο μειώνει την εναπόθεση του ασβεστίου στις αρτηρίες και την αθηροσκλήρωση, αν και πολύ λίγες έρευνες έχουν γίνει γι’ αυτό το θέμα.
Το σκόρδο μπορεί να επιβραδύνει το σχηματισμό της αθηρωματικής πλάκας η οποία προκαλεί στένωση στις αρτηρίες της καρδιάς, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Nutrition το 2016. Επιστήμονες από το LA BioMed που υπάγεται στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια χορήγησαν εκχύλισμα σκόρδου σε 55 άτομα ηλικίας 40-75 ετών που είχαν μεταβολικό σύνδρομο. Οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε αξονική στεφανιαιογραφία για να καταγραφεί το μέγεθος της αθηρωματικής πλάκας των αρτηριών της καρδιάς. Στη συνέχεια, οι ερευνητές χώρισαν τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες, ζητώντας από τους μισούς να καταναλώνουν κάθε μέρα εκχύλισμα σκόρδου και από τους άλλους μισούς μία εικονική ουσία. Ένα χρόνο αργότερα, βρήκαν ότι σε όσους κατανάλωναν το εκχύλισμα σκόρδου υπήρξε επιβράδυνση της εξέλιξης της αθηρωματικής πλάκας και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και μείωση.
Κατά της υπέρτασης
Αντιφατικά είναι τα συμπεράσματα των κλινικών μελετών όσον αφορά την αρτηριακή πίεση. Πάντως, σύμφωνα με μια μελέτη που έγινε σε ποντίκια το 2007, η αλισίνη διασπάται εντός του οργανισμού σε θειούχα προϊόντα. Στη συνέχεια, τα συστατικά αυτά αντιδρούν με τα ερυθρά αιμοσφαίρια με αποτέλεσμα την παραγωγή σουλφιδίου του υδρογόνου, το οποίο χαλαρώνει τα αιμοφόρα αγγεία και μ’ αυτόν τον τρόπο μειώνεται η αρτηριακή πίεση.
Μια αυστραλιανή μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2010 και περιέλαβε 50 άτομα βρήκε ότι το σκόρδο μειώνει την υπέρταση. Οι εθελοντές κλήθηκαν να πάρουν τέσσερις κάψουλες από εκχύλισμα σκόρδου ημερησίως και διαπιστώθηκε ότι μετά από 12 εβδομάδες είχαν περίπου 10 mm Hg χαμηλότερη η συστολική πίεση σε σχέση με όσους είχαν πάρει εικονική κάψουλα.
Δεν έχουν δείξει όλες οι μελέτες ότι το σκόρδο είναι αποτελεσματικό στη μείωση της υπέρτασης.
Θρόμβωση
Τα ευρήματα δείχνουν ότι η ημερήσια πρόσληψη σκόρδου μπορεί να είναι μέρος μιας αντιθρομβωτικής διατροφής εμποδίζοντας τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων.
Η συγκόλληση τωμ αιμοπεταλίων είναι ένα από τα πρώτα βήματα στον σχηματισμό θρόμβων αίματος που μπορούν να αποφράξουν στεφανιαίες ή εγκεφαλικές αρτηρίες, οδηγώντας σε έμφραγμα του μυοκαρδίου ή ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Τα αποδεικτικά στοιχεία ότι το σκόρδο αναστέλλει τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων βασίζονται κυρίως σε πειράματα του δοκιμαστικού σωλήνα.
Καρκίνος
Πολυάριθμα εργαστηριακά πειράματα στο δοκιμαστικό σωλήνα και σε ζώα δείχνουν ότι το σκόρδο είναι ένας αναστολέας του καρκίνου. Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να δείχνουν ότι έχει τα ίδια αποτελέσματα και στους ανθρώπους.
Οι επιδημιολογικές έρευνες συσχετίζουν την αυξημένη κατανάλωση σκόρδου με το μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου. Η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία συμπεριλαμβάνει το σκόρδο στις τροφές με πιθανές αντικαρκινικές ιδιότητες.
Άλλα στοιχεία
- Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Nutrition (2001) παρατηρήθηκε ότι το σκόρδο παρουσίασε ισχυρή αντιμικροβιακή δράση κατά πολλών παθογόνων μικροοργανισμών, ακόμη και στελεχών μικροβίων που παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά.
- Μια μελέτη του 2013 βρήκε ότι μία από τις κύριες ουσίες του, το θειούχο διαλλύλιο, είναι ισχυρή εναντίον ενός επικίνδυνου μικροβίου, του καμπυλοβακτηρίου, περισσότερο ακόμη και από δύο ευρέως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά. Μια άλλη μελέτη βρήκε ότι καταπολεμά το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού το οποίο ενοχοποιείται για την πρόκληση έλκους του στομάχου.
- Το εκχύλισμα σκόρδου (28-84 mg/mL) έχει φανεί ότι αναστέλλει πάνω από 50% τη γλυκοζυλίωση στο δοκιμαστικό σωλήνα.
Παρενέργειες
Οι ειδικοί τονίζουν ότι τα συμπληρώματα σκόρδου πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο ύστερα από ιατρική συμβουλή, καθώς μπορούν να έχουν παρενέργειες, όπως να αραιώσουν το αίμα ή να αλληλεπιδράσουν με άλλα φάρμακα.
- Η πιο εμφανής παρενέργεια είναι η επίμονη οσμή στην αναπνοή και στο σώμα. Ορισμένα σκευάσµατα σκόρδου σε ταµπλέτες που κυκλοφορούν στην αγορά διαλύονται στο έντερο και οι κατασκευαστές ισχυρίζονται πως µειώνουν τη χαρακτηριστική οσµή στην αναπνοή.
- Έχουν αναφερθεί γαστρεντερικά συμπτώματα, όπως καούρα, κοιλιακό άλγος, πρήξιμο, ναυτία, έμετος, μετεωρισμός, δυσκοιλιότητα και διάρροια.
- Οι πιο σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες που σχετίζονται με τη χορήγηση συμπληρώματος από το στόμα σε σκόνη αφορούν την αιμορραγία. Το σκόρδο δεν συνιστάται να χρησιμοποιείται από όσους πρόκειται να κάνουν χειρουργική επέμβαση. Επειδή έχει ιδιότητες αραίωσης του αίματος, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται μαζί με αντιθρομβωτικά φάρμακα, όπως είναι η βαρφαρίνη.
- Δεν συνιστώνται τα συπληρώματα κατά την εγκυμοσύνη αν και δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες όταν το σκόρδο καταναλώνεται στη διατροφή.
- Η έκθεση στο σκόρδο μπορεί να οδηγήσει σε κρίση άσθματος ή αλλεργικές αντιδράσεις, αν και αυτό είναι σπάνιο.
- Επειδή θεωρείται ότι μειώνει την αρτηριακή πίεση δεν συνιστάται να καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες από άτομα με υπόταση.
- Μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι μια μεγάλη ποσότητα μπορεί να είναι επιβλαβής για το συκώτι. Μια μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δοσολογία άνω των 0,25 γραμμαρίων ανά κιλό σώματος ημερησίως μπορεί να βλάψει το συκώτι.
- Οι βολβοί σκόρδου είναι κάποιες φορές μολυσμένοι με το βακτήριο Clostridium botulinum το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί και να παράγει ισχυρές νευροτοξίνες.
