Ο ήλιος εκπέμπει τρία είδη υπεριώδους ακτινοβολίας (UV): την UVA, την UVB και την UVC. Η UVC απορροφάται στο μεγαλύτερο μέρος της από την ατμόσφαιρα, αλλά οι άλλες δύο φθάνουν στην επιφάνεια της γης και μπορούν να διεισδύσουν στο απροστάτευτο δέρμα.
Η UVB διεισδύει στην επιφανειακή στοιβάδα του δέρματος (την επιδερμίδα) κατά 90% ενώ κατά 10% φτάνει πιο βαθιά στο χόριο, και είναι αυτή που ευθύνεται κυρίως για το ηλιακό έγκαυμα. Η UVA φτάνει και σε βαθύτερες στοιβάδες του δέρματος επιταχύνοντας τη γήρανση του δέρματος και προκαλώντας ρυτίδες. Αν και η ποσότητα της UVA ακτινοβολίας είναι 100 φορές μεγαλύτερη από εκείνη της UVB το μεσημέρι, η τελευταία είναι έως και 1000 φορές περισσότερο ερυθηματογόνος. Έτσι η UVA δεν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην πρόκληση ηλιακού εγκαύματος. Πάντως, και οι δύο τύποι ακτίνων αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος.
Το ηλιακό έγκαυμα μπορεί να κυμαίνεται από απλό κοκκίνισμα της περιοχής που εκτέθηκε, 2-3 ώρες στον ήλιο φτάνοντας έως το έντονο κοκκίνισμα με πρήξιμο του δέρματος, φυσαλίδες γεμάτες ορό και πόνο.
Όταν οι υπεριώδεις ακτίνες του ηλίου φτάνουν στο δέρμα μας το μεσημέρι, ύστερα από λίγα λεπτά, ενεργοποιούνται τα μελανοκύτταρα που βρίσκονται στην επιδερμίδα μας και περιέχουν την φυσική χρωστική ουσία μελανίνη.
Η μελανίνη εκκρίνεται για να προστατεύσει τις βαθύτερες στοιβάδες του δέρματος από τις υπεριώδεις ακτίνες και είναι υπεύθυνη για το μαύρισμα του δέρματος. Ο μηχανισμός αυτός είναι πολύ αποδοτικότερος στους ανθρώπους με σκουρόχρωμο δέρμα.
Όταν το δέρμα εκ φύσεως δεν παράγει πολλή μελανίνη ή η έκθεση στον ήλιο είναι απότομη και έντονη, η συνέπεια είναι το ηλιακό έγκαυμα, που οφείλεται στο ότι υπεριώδεις ακτίνες προκαλούν μεταλλάξεις στο DNA των κερατινοκυττάρων (της επιφανειακής στοιβάδας των δερματικών κυττάρων).
Το κοκκίνισμα
Τα κερατινοκύτταρα με το «τραυματισμένο» DNA αρχίζουν να παράγουν μόρια που προσελκύουν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού για να αρχίσει η αντιμετώπιση του προβλήματος. Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος φθάνουν στο σημείο της βλάβης μέσω του αίματος, που διαφεύγει από τα μικρά αγγεία στους χώρους ανάμεσα στα κύτταρα και στις διάφορες δομές του δέρματος, με συνέπεια να αρχίσει η περιοχή να διογκώνεται και να κοκκινίζει, προκαλώντας αίσθημα θερμότητας και πόνο.
Η εισβολή των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος στην περιοχή αρχίζει σύντομα μετά τη βλάβη, ενόσω κάποιος μπορεί να βρίσκεται ακόμα στην παραλία, αλλά αυξάνεται σημαντικά περίπου μία ώρα αφότου φύγει από τον ήλιο και κορυφώνεται 24 έως 48 ώρες αργότερα. Αυτό εξηγεί γιατί το κοκκίνισμα και ο πόνος του ηλιακού εγκαύματος μπορεί να γίνουν αισθητά το επόμενο πρωί ή βράδυ.
Η φαγούρα
Όταν τα ανοσοποιητικά κύτταρα φθάσουν στο σημείο της βλάβης, κάποια από αυτά αρχίζουν να επιδιορθώνουν τα δερματικά κύτταρα που επιδέχονται επιδιόρθωσης και άλλα εκκρίνουν χημικές ουσίες που οδηγούν τα κύτταρα με τις μεγαλύτερες βλάβες στην αυτοκαταστροφή. Αυτό είναι απαραίτητο γιατί οι αδιόρθωτες βλάβες στο DNA ανοίγουν τον δρόμο στην ανάπτυξη καρκίνου.
Η δράση των κυττάρων του ανοσοποιητικού μπορεί να προκαλέσει μια τοπική αντίδραση στο δέρμα που έχει ως συνέπεια την εμφάνιση κνησμού (φαγούρας).
Οι φουσκάλες και το ξεφλούδισμα
Αρκετές ώρες μετά μπορεί να αρχίσουν να δημιουργούνται φουσκάλες (φλύκταινες) στα σημεία όπου καταστρέφονται ολόκληρες στοιβάδες κερατινοκυττάρων, καθώς κάθε νεκρή στοιβάδα αρχίζει να απομακρύνεται από τις υποκείμενες και ο χώρος μεταξύ τους γεμίζει με υγρό.
Όταν η φλεγμονή υποχωρήσει, η βαθύτερη στοιβάδα των δερματικών κυττάρων αρχίζει να αναπτύσσεται γρήγορα, για να αντικατασταθούν τα νεκρά κύτταρα.
Το ξεφλούδισμα μετά το ηλιακό έγκαυμα είναι ουσιαστικά η απομάκρυνση στοιβάδων από νεκρά κύτταρα οι οποίες απορρίπτονται από την επιδερμίδα για να μείνει χώρος για το νέο δέρμα.
Το μαύρισμα μετά το έγκαυμα
Οι βλάβες στο DNA των κερατινοκυττάρων δίνουν επίσης μήνυμα στα μελανοκύτταρα να αρχίσουν την παραγωγή μελανίνης, γι’ αυτό και το δέρμα φαίνεται μαυρισμένο όταν υποχωρήσει το κοκκίνισμα του ηλιακού εγκαύματος.
Η μελανίνη διασκορπίζεται πάνω από τα κύτταρα της επιδερμίδας για να τα προστατεύσει από την επόμενη έκθεση στον ήλιο, αλλά στην πραγματικότητα η προστασία που παρέχει είναι όση και ενός αντηλιακού με SPF ίσο με 2.
Κίνδυνος μελανώματος
Όλες αυτές οι αντιδράσεις και τα συμπτώματα πρακτικά σημαίνουν ότι το δέρμα έχει υποστεί σοβαρή βλάβη από τον ήλιο.
Όταν αυτό συμβαίνει συχνά και κυρίως σε νεαρή ηλικία (κάτω από 18 ετών) αυξάνεται ο κίνδυνος για εμφάνιση δερματικού καρκίνου, επειδή τα κύτταρα του ανοσοποιητικού δεν κατορθώνουν να επιδιορθώσουν όλες τις βλάβες στο DNA και κάποιες αναπαράγονται στα νέα δερματικά κύτταρα. Με το πέρασμα του χρόνου, οι βλάβες αυτές αθροίζονται και μπορεί κάποια στιγμή τα δερματικά κύτταρα να αρχίσουν να αναπαράγονται ανεξέλεγκτα δίνοντας το έναυσμα για την εμφάνιση του καρκίνου.
Πρόληψη
Μελέτες έχουν δείξει πως ένα ηλιακό έγκαυμα κάθε δύο χρόνια τριπλασιάζει τον κίνδυνο για εμφάνιση κακοήθους μελανώματος.
Η καλύτερη λύση για το ηλιακό έγκαυμα είναι η πρόληψη, δηλαδή η τήρηση όλων των μέτρων ηλιοπροστασίας, με κυριότερο την αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο καθ’ όλη τη διάρκεια του μεσημεριού, τη χρήση αντηλιακού ή ακόμα και ρούχων όταν κάποιος κάνει μπάνιο το μεσημέρι.
Πηγή: Ελληνική Δερματολογική και Αφροδισιολογική Εταιρεία (ΕΔΑΕ).
