Τα τελευταία χρόνια μια κατάσταση που ονομάζεται Σύνδρομο Διαρρέοντος Εντέρου (Leaky Gut) έχει κερδίσει την προσοχή ορισμένων επαγγελματιών υγείας, και ιδιαίτερα όσων ακολουθούν την ολιστική προσέγγιση.
Είναι μια κατάσταση κατά την οποία ενδοτοξίνες (τοξίνες του εντέρου) και βακτήρια που βρίσκονται στο έντερο μπορούν να εισβάλουν στα τοιχώματα του εντέρου και να διαρρεύσουν ακόμα και στην κυκλοφορία του αίματος προκαλώντας διάφορες παθήσεις.
Η επίσημη ιατρική δεν αναγνωρίζει το Σύνδρομο Διαρρέοντος Εντέρου ως μια κατάσταση που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής θεωρώντας πως, αν υπάρχει, αποτελεί αποτέλεσμα ορισμένων παθήσεων και όχι αιτία τους.
Διαπερατότητα εντέρου και φλεγμονή
Το τοίχωμα του εντέρου που περικλείει τις τροφές καλύπτεται από ένα στρώμα κυττάρων που ονομάζεται βλεννογόνιος φραγμό (mucosal barrier) και απομονώνει το έντερο από τον υπόλοιπο οργανισμό. Αυτός ο φραγμός είναι υπεύθυνος για την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. Παράλληλα ο βλεννογόνιος φραγμός εμποδίζει τα μεγάλα διατροφικά μόρια και μικρόβια να περάσουν στο εσωτερικό του εντέρου και τελικά στο αίμα. Η βλεννώδης επένδυση του εντέρου αποτελεί ζωτικό μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος.
Το τοίχωμα του λεπτού και του παχέος εντέρου όπως και του υπολοίπου γαστρεντερικού σωλήνα αποτελείται από τέσσερις χιτώνες οι οποίοι είναι (από τα μέσα προς τα έξω): ο ορογόνος, ο μυϊκός, ο υποβλεννογόνιος και ο βλεννογόνος. Μέρος του βλενογόνου είναι το επιθήλιο, μια εξωτερική κυτταρική κάλυψη στην οποια υπάρχει μια επίστρωση βλέννας και λειτουργεί ως προστατευτική ασπίδα.
Τα επιθηλιακά κύτταρα έχουν μικρά κενά μεταξύ τους, που ονομάζονται ενδοκυτταρικές στεγανές συνδέσεις (intercellular tight junctions). Αυτοί οι πόροι είναι ουσιώδεις για την εντερική λειτουργία διότι είναι διαπερατές από τα θρεπτικά συστατικά και το νερό. Η εντερική διαπερατότητα είναι μια φυσιολογική λειτουργία του εντέρου που επιτρέπει στα θρεπτικά συστατικά και το νερό να περνούν από το έντερο στο αίμα ενώ διατηρούνται μακριά οι δυνητικά επιβλαβείς ουσίες. Αν όμως οι πόροι χαλαρώσουν, μπορεί να εισχωρήσουν στα τοιχώματα του εντέρου απόβλητα και παθογόνοι μικροοργανισμοί. Υπό ορισμένες συνθήκες (π.χ. λόγω χρόνιας κατάχρησης αλκοόλ ή φλεγμονώδους νόσου του εντέρου), ο βλεννογόνιος φραγμός αποδυναμώνεται και το επιθήλιο μπορεί να γίνει πορώδες.
Τυχόν εισβολή βακτηρίων στο έντερο μπορεί είναι αιτία φλεγμονής και να σχετίζεται με διάφορες ασθένειες. Όταν τα βακτήρια ή οι ενδοτοξίνες βρεθούν στο επιθήλιο το ανοσοποιητικό αντιδρά για να αποφευχθεί η παραβίαση. Δεν είναι τυχαίο ότι η μεγάλη πλειονότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού -περίπου το 80%- βρίσκεται στα κύτταρα του εντέρου καθώς εκεί συμβαίνουν οι μεγάλες μάχες που δίνει το σώμα. Το ανοσοποιητικό δημιουργεί αντισώματα, τα οποία λειτουργούν ως ένα είδος μνήμης για την επόμενη φορά που το ίδιο ξένο σώμα βρεθεί επικίνδυνα κοντά στο τοίχωμα του εντέρου και αυτός ο μηχανισμός βρίσκεται πίσω από τις τροφικές δυσανεξίες.
Μελέτες σε τρωκτικά δείχνουν ότι τα βακτήρια του εντέρου είναι ικανά να προσβάλλουν το επιθήλιο και να προωθήσουν φλεγμονές που οδηγούν σε μεταβολικές ασθένειες, όπως ο διαβήτης. Μια μελέτη του 2016 σε ποντίκια βρήκε ότι τα βακτήρια του παχέος εντέρου, όταν δεν βρίσκουν τη τροφή τους -κι αυτό συμβαίνει όταν λείπουν οι φυτικές ίνες από τη διατροφή- “τρώνε” το προστατευτικό στρώμα της βλέννας και τελικά διαβρώνουν το επιθήλιο.
Σύμφωνα με μια άλλη μελέτη, ακόμα και η υπερβολική κατανάλωση φαγητού μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για το έντερο. Όταν τρώμε, προσλαμβάνουμε όχι μόνο θρεπτικά συστατικά αλλά και μια ποσότητα βακτηρίων ή ξένων ουσιών π.χ. φθαλάτες. Κάθε γεύμα προκαλεί μια μικρή φλεγμονώδη αντίδραση ενεργοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα. Η μελέτη βρήκε ότι ο αριθμός των μακροφάγων (είδος κυττάρων του ανοσοποιητικού) αυξάνεται μετά τα γεύματα στο έντερο. Με τη σειρά τους, τα μακροφάγα παράγουν ένα μόριο που ονομάζεται ιντερλευκίνη-1 βήτα και εμπλέκεται στη διαδικασία της φλεγμονής.
Μια ακόμα ενδιαφέρουσα μελέτη βρήκε ότι η έντονη και μακράς διάρκειας άσκηση (πάνω από 2 ώρες) μπορεί να οδηγήσει στο επονομαζόμενο Ασκησιογενές Γαστρεντερικό Σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από καούρες, ναυτία, διάρροια και οξύ πόνο στην μία πλευρά της κοιλιάς. Τα συμπτώματα αυτά συμβαίνουν επειδή μειώνεται η ροή του αίματος προς το πεπτικό σύστημα ακόμη και 80% μετά από μία ώρα έντονης άσκησης. Η ισχαιμία προς τα σπλαχνικά όργανα προκαλεί βλάβες στο επιθήλιο του λεπτού εντέρου και αυξάνει τη διαπερατότητά του. Το έντερο αντιδρά με διάρροια η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα τρόπο τα αντιμετωπιστούν τα παθογόνα μικρόβια και οι ενδοτοξίνες, με “ξέπλυμα” της περιοχής.
Τελικά, το “διαρρέον έντερο” είναι το αποτέλεσμα επανειλημμένων επιθέσεων από τα βακτήρια και τις ενδοτοξίνες. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του συνδρόμου, οι συνέπειες στην συνολική υγεία είναι υπό διερεύνηση αλλά τα πιο συχνά συμπτώματα περιλαμβάνουν φούσκωμα, ευαισθησίες και δυσανεξίες σε τρόφιμα, χρόνια κόπωση, πεπτικά προβλήματα, μεταβολές της ψυχολογικής διάθεσης, ημικρανίες, δερματικά προβλήματα και αυτοάνοσα νοσήματα.
Αιτία ή σύμπτωμα;
Υπάρχουν βέβαια πολλά άγνωστα θέματα γύρω από τους μηχανισμούς που προκαλούν το Σύνδρομο Διαρρέοντος Εντέρου. Μια πρωτεΐνη που ονομάζεται ζονουλίνη είναι ο μόνος γνωστός σήμερα ρυθμιστής της εντερικής διαπερατότητας. Όταν ενεργοποιείται σε γενετικά ευαίσθητους ανθρώπους, μπορεί να οδηγήσει σε διαρροή του εντέρου. Δύο παράγοντες που πυροδοτούν την απελευθέρωση της ζονουλίνης είναι τα βακτήρια του εντέρου και σε μερικούς ανθρώπους η γλουτένη.
Υπάρχουν πιθανόν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν στο σύνδρομο διαρροής του εντέρου και παρακάτω είναι μερικοί που πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο:
- Αλκοόλ (ερεθίζει το έντερο)
- Καφεΐνη (ερεθίζει το έντερο)
- Παράσιτα (εισάγονται στο σώμα από μολυσμένα τρόφιμα και νερό)
- Παθογόνα βακτήρια (εισάγονται στο σώμα από το μολυσμένα τρόφιμα και νερό)
- Παθογενής λοίμωξη από Candida (λόγω υπερανάπτυξης)
- Χημικά πρόσθετα τροφίμων (χρωστικές, συντηρητικά, αρώματα, κ.λπ.)
- Τροφές με πολλά φυτοφάρμακα
- Έλλειψη ενζύμου (όπως στην κοιλιοκάκη και στη δυσανεξία στη λακτόζη)
- Η πολλή ζάχαρη
- Μυκοτοξίνες μούχλας και μυκήτων (σε αποθηκευμένους κόκκους, φρούτα και εξευγενισμένους υδατάνθρακες)
- Αυξημένη έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξίνες όπως είναι οι φθαλάτες
- Κατανάλωση γλουτένης
- Κατάχρηση αντιβιοτικών
- Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ)
- Άγχος
- Ανεπάρκεια θρεπτικών ουσιών: Οι ανεπάρκειες στη βιταμίνη Α, στη βιταμίνη D και στον ψευδάργυρο έχουν εμπλακεί στην αύξηση της διαπερατότητας των εντέρων
Ο ισχυρισμός ότι το έντερο είναι η ρίζα πολλών προβλημάτων υγείας είναι παλιά αλλά δεν έχει ακόμη αποδειχθεί από την επιστήμη. Η ιδέα ότι το “διαρρέον έντερο” συνδέεται με πολλές χρόνιες ασθένειες είναι μια σύγχρονη επαναφορά του παλιού ισχυρισμού. Οι μελέτες του μέλλοντος θα δείξουν σε ποιο βαθμό η θεωρία αυτή έχει πραγματική βάση.
Για την ώρα μία μελέτη διαπίστωσε ότι το 42% των ατόμων με διαβήτη τύπου 1 είχαν σημαντικά αυξημένα επίπεδα ζονουλίνης. Επίσης, μια μελέτη σε αρουραίους βρήκε ότι τα ζώα που εμφάνισαν διαβήτη προηγουμένως είχαν εμφανίσει ανώμαλη διαπερατότητα του εντέρου. Η αυξημένη εντερική διαπερατότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη νόσο του Crohn. Τέλος, μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα με τροφικές αλλεργίες συχνά έχουν μειωμένη λειτουργία του εντερικού φραγμού.
Προς το παρόν είναι άγνωστο αν το Σύνδρομο Διαρρέοντος Εντέρου είναι απλώς ένα σύμπτωμα διαφόρων ασθενειών ή αποτελεί αιτία χρόνιων παθήσεων.
