Τα επιβραδυντικά φλόγας είναι εκατοντάδες χημικά που προστίθενται ή εφαρμόζονται σε υλικά για να επιβραδύνουν ή να αποτρέψουν την ανάφλεξή τους, από τσιγάρα ή άλλους τρόπους. Έχουν χρησιμοποιηθεί σε πολλά καταναλωτικά και βιομηχανικά προϊόντα από τη δεκαετία του 1970.
Τα χημικά αυτά υπάρχουν παντού: στα σπίτια, τα αυτοκίνητα, τα γραφεία, τους παιδικούς σταθμούς και τα σχολεία. Περιέχονται στα πλαστικά μέρη τηλεοράσεων, ηλεκτρονικών υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων, στις μονώσεις των κτιρίων, σε υφάσματα, σε παιδικά καθίσματα αυτοκινήτου, σε βρεφικά στρώματα, σε παιδικά παιχνίδια και έπιπλα. Επίσης οι ταπετσαρίες επιβράδυνσης φλόγας είναι υποχρεωτικές για μέρη όπου συγκεντρώνονται πολλοί άνθρωποι: αεροπλάνα, τρένα, λεωφορεία, ξενοδοχεία και εστιατόρια.
Τα επιβραδυντικά φλόγας μπορούν να εισέλθουν στον αέρα, στο νερό και στο έδαφος κατά τη διάρκεια της κατασκευής τους φτάνοντας σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Για παράδειγμα, μέσω θαλασσών και αερίων μαζών συσσωρεύονται στον Βόρειο και στον Νότιο Πόλο κι έτσι οι Εσκιμώοι εμφανίζουν μερικές από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις παγκοσμίως στον οργανισμό τους. Οι διάβολοι της Τασμανίας, οι πολικές αρκούδες και οι φάλαινες-δολοφόνοι έχουν σημαντικές συγκεντρώσεις τέτοιων χημικών στον οργανισμό τους, όπως έδειξε μια αμερικανική μελέτη.
Το πιο σύνηθες ωστόσο είναι να διαρρεύσουν από τα υλικά και βρεθούν στην παρακείμενη σκόνη την οποία εισπνέουμε. Επίσης, η σκόνη πάει στα χέρια μας, από εκεί στα τρόφιμα και στη συνέχεια στον οργανισμό μας. Οι οικιακές γάτες φέρουν συγκεντρώσεις επιβραδυντικών φλόγας 10-100 φορές μεγαλύτερες σε σύγκριση με έναν ενήλικα καθώς συνηθίζουν να γλείφουν το τρίχωμά τους και έτσι τα χημικά που έχουν επικαθίσει πάνω τους περνούν μέσα στο σώμα τους. Τα παιδιά και κυρίως τα μωρά αποτελούν μια ομάδα υψηλού κινδύνου καθώς έχουν 3-10 φορές μεγαλύτερες συγκεντρώσεις αυτών των χημικών στο σώμα τους σε σχέση με τις μητέρες τους. Αυτό συμβαίνει διότι καθώς τα μωρά μπουσουλάνε στα πατώματα και στη συνέχεια βάζουν τα χέρια στο στόμα εκτίθενται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τους ενήλικες.
Τρεις μελέτες στις ΗΠΑ, βρήκαν ότι η πρόσληψη των ανθρώπων είναι μεταξύ 0,28 έως 1,17 ng ανά κιλό βάρους την ημέρα. Οι μελέτες έχουν επίσης βρει ότι τα μωρά εκτίθεται σε σημαντικό βαθμό μέσω της διατροφής τους. Οι πυροσβέστες ενδέχεται να εκτεθούν σε επιβραδυντικά φλόγας σε μεγαλύτερο βαθμό και με διαφορετικούς τρόπους από αυτούς του γενικού πληθυσμού.
Τα ευρωπαϊκά πρωτεία στη συγκέντρωση αυτών των χημικών έχει η Βρετανία κι αυτό διότι υπάρχουν αυστηρότεροι κανόνες σε ό,τι αφορά τις πυρκαγιές, με αποτέλεσμα να γίνεται μεγαλύτερη χρήση επιβραδυντικών φλόγας. Παράλληλα στους περισσότερους εσωτερικούς χώρους στη Βρετανία υπάρχουν μοκέτες από τοίχο σε τοίχο ολόκληρο τον χρόνο, οι οποίες είναι και από τις μεγαλύτερες παγίδες της σκόνης και της έκθεσης των μικρών παιδιών. Σε ορισμένες περιοχές της Ασίας επίσης υπάρχει υψηλή συγκέντρωση τέτοιων χημικών σε περιοχές που βρίσκονται κοντά σε σημεία ανακύκλωσης ηλεκτρονικών συσκευών.
Απειλή για την υγεία
Μια νέα ανασκόπηση που έγινε από Έλληνες ερευνητές σχετικά με τα βρομιούχα επιβραδυντικά φλόγας και συγκεκριμένα τους αποκαλούμενους πολυβρομιούχους διφαινυλαιθέρες (PBDEs), δείχνει ότι απειλούν την υγεία μας και περισσότερο των μικρών παιδιών. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Environment International από ερευνητές του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Τα επιβραδυντικά φλόγας έχουν συνδεθεί με ενδοκρινικές διαταραχές και κυρίως διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα, αναπαραγωγικά προβλήματα, όπως μείωση της ποσότητας και της ποιότητας σπέρματος στους άνδρες και μείωση των ωοθυλακίων στις γυναίκες, διαβήτη, νευροσυμπεριφορικά προβλήματα, όπως υπερκινητικότητα στα παιδιά αλλά και μείωση του IQ τους, ακόμη και με καρκίνο.
Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη κάποια συγκεκριμένα χημικά των επιβραδυντικών φλόγας – όπως τα penta-BDEs και τα οcta-BDEs – έχουν καταργηθεί, καθώς αποδείχθηκε ότι συνδέονται με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία. Όμως δημιουργούνται συνεχώς παρεμφερείς νέες ουσίες που παρουσιάζονται ως ασφαλείς, χωρίς να υπάρχει απόδειξη γι’ αυτό.
Να σημειωθεί ότι έχει αμφισβητηθεί η αποτελεσματικότητα αυτών των χημικών. Ορισμένοι επιστήμονες αναφέρουν ότι η επιβράδυνση πυρκαγιάς για την οποία έχουν φτιαχτεί είναι μικρή, της τάξεως των 10 δευτερολέπτων. Από την άλλη πλευρά, όταν καίγεται ένα αντικείμενο με επιβραδυντικά φλόγας παράγεται διπλάσιος καπνός, εξαπλάσιες ποσότητες μονοξειδίου του άνθρακα και 90 φορές περισσότερη αιθάλη.
Ένα μέτρο προστασίας από τα επιβραδυντικά φλόγας είναι να σκουπίζουμε καλά τη σκόνη του σπιτιού, να καθαρίζουμε τις επιφάνειες με βρεγμένο πανί και να πλένουμε τα χέρια μας πριν φάμε.
