Με τον όρο άνοια περιγράφεται ένα σύνολο συμπτωμάτων που προκαλούνται από διαταραχές που επηρεάζουν τον εγκέφαλο. Δεν είναι μία συγκεκριμένη ασθένεια. Η άνοια επηρεάζει τη σκέψη, τη συμπεριφορά και την ικανότητα να εκτελεί το άτομο καθημερινές εργασίες.
Η λειτουργία του εγκεφάλου επηρεάζεται αρκετά και παρεμβαίνει στη φυσιολογική κοινωνική ή επαγγελματική ζωή του ατόμου. Το σήμα κατατεθέν της άνοιας είναι η αδυναμία εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων ως συνέπεια της μειωμένης γνωστικής ικανότητας.
Οι γιατροί κάνουν διάγνωση άνοιας εάν δύο ή περισσότερες γνωστικές λειτουργίες έχουν διαταραχθεί σημαντικά. Στις γνωστικές λειτουργίες που επηρεάζονται μπορεί να περιλαμβάνονται η μνήμη, οι δεξιότητες στον προφορικό λόγο, η κατανόηση πληροφοριών, οι δεξιότητες κατανόησης του χώρου, η κρίση και η προσοχή.
Οι άνθρωποι με άνοια μπορεί να έχουν δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων και στον έλεγχο των συναισθημάτων τους. Μπορεί επίσης να παρουσιάσουν αλλαγές στην προσωπικότητα. Τα ακριβή συμπτώματα που βιώνει ένα άτομο με άνοια εξαρτώνται από τις περιοχές του εγκεφάλου που έχουν πάθει βλάβη από τη νόσο που προκαλεί την άνοια. Σε πολλές μορφές άνοιας, μερικά από τα νευρικά κύτταρα στον εγκέφαλο σταματούν να λειτουργούν, χάνουν τις συνδέσεις τους με άλλα κύτταρα και πεθαίνουν.
Η άνοια συνήθως είναι εκφυλιστική. Αυτό σημαίνει ότι η ασθένεια εξαπλώνεται σταδιακά μέσα στον εγκέφαλο και τα συμπτώματα του ατόμου χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου.
Ποια άτομα παθαίνουν με άνοια
Η άνοια μπορεί να συμβεί στον καθένα, αλλά ο κίνδυνος αυξάνεται με την ηλικία. Οι περισσότεροι άνθρωποι με άνοια είναι ηλικιωμένοι, αλλά είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι περισσότεροι ηλικιωμένοι δεν παθαίνουν άνοια. Δεν αποτελεί φυσιολογικό μέρος της γήρανσης, αλλά προκαλείται από ασθένεια του εγκεφάλου. Λιγότερο συχνά, άτομα ηλικίας κάτω των 65 ετών παρουσιάζουν άνοια και αυτή λέγεται ‘άνοια νεότερης ηλικίας’.
Υπάρχουν μερικές πολύ σπάνιες μορφές κληρονομικής άνοιας, όπου μια συγκεκριμένη γονιδιακή μετάλλαξη είναι γνωστό ότι προκαλεί τη νόσο. Στις περισσότερες περιπτώσεις άνοιας όμως δεν σχετίζονται αυτά τα γονίδια, αλλά οι άνθρωποι με οικογενειακό ιστορικό άνοιας έχουν αυξημένο κίνδυνο.
Ορισμένοι παράγοντες υγείας και τρόπου ζωής φαίνεται επίσης να παίζουν κάποιο ρόλο στον κίνδυνο ενός ατόμου να πάθει άνοια. Οι άνθρωποι με παράγοντες αγγειακού κινδύνου που δεν κάνουν θεραπεία όπως υψηλή αρτηριακή πίεση έχουν αυξημένο κίνδυνο, όπως και αυτοί που είναι λιγότερο σωματικά και πνευματικά δραστήριοι.
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές ασθένειες που προκαλούν άνοια. Στις περισσότερες περιπτώσεις η αιτία που οι άνθρωποι παρουσιάζουν αυτές τις ασθένειες είναι άγνωστη.
Μερικές από τις πιο συνηθισμένες μορφές άνοιας είναι:
Νόσος Αλτσχάιμερ
Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η συνηθέστερη μορφή άνοιας και αποτελεί περίπου τα δύο τρίτα όλων των περιπτώσεων. Προκαλεί μια σταδιακή μείωση των γνωστικών ικανοτήτων που συχνά αρχίζει με την απώλεια της μνήμης. Χαρακτηρίζεται από δύο ανωμαλίες στον εγκέφαλο – αμυλοειδείς πλάκες και νευροϊνιδιακές αλλοιώσεις. Οι πλάκες είναι μη φυσιολογικές μάζες μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται β-αμυλοειδές. Οι αλλοιώσεις είναι ‘κουβάρια από στριμμένα νήματα’ που αποτελούνται από μια πρωτεΐνη που ονομάζεται ταυ. Οι πλάκες και οι αλλοιώσεις σταματούν την επικοινωνία μεταξύ των νευρικών κυττάρων και ως συνέπεια πεθαίνουν.
Αγγειακή άνοια
Η αγγειακή άνοια είναι η γνωστική δυσλειτουργία που προκαλείται από βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου. Μπορεί να προκληθεί από ένα και μόνο εγκεφαλικό επεισόδιο, ή από πολλά εγκεφαλικά επεισόδια που συμβαίνουν με την πάροδο του χρόνου. Η διάγνωση της αγγειακής άνοιας γίνεται όταν υπάρχουν ενδείξεις της νόσου των αιμοφόρων αγγείων στον εγκέφαλο και μειωμένη νοητική λειτουργία που παρεμβαίνει στην καθημερινή ζωή.
Τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας μπορεί να αρχίσουν ξαφνικά μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, ή μπορεί να αρχίσουν σταδιακά καθώς η ασθένεια των αιμοφόρων αγγείων επιδεινώνεται.Μπορεί να επηρεάσει μόνο μία ή μερικές συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες. Η αγγειακή άνοια μπορεί να φαίνεται παρόμοια με τη νόσο Αλτσχάιμερ, κι ένας συνδυασμός της νόσου Αλτσχάιμερ και αγγειακής άνοιας είναι αρκετά συνηθισμένος.
Νόσος με Λιούη σώματα
Η νόσος με Λιούη σώματα χαρακτηρίζεται από την παρουσία σωμάτων Λιούη στον εγκέφαλο. Τα Λιούη σώματα είναι ανώμαλες μάζες πρωτεΐνης άλφα-συνουκλεΐνης που αναπτύσσονται μέσα στα νευρικά κύτταρα. Αυτές οι ανωμαλίες εμφανίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου προκαλώντας αλλαγές στην κίνηση, σκέψη και συμπεριφορά.
Τα άτομα με νόσο σώματα Λιούη μπορεί να εμφανίσουν μεγάλες διακυμάνσεις στην προσοχή και στη σκέψη. Μπορεί να αλλάξουν από σχεδόν φυσιολογική απόδοση σε σοβαρή σύγχυση μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι οπτικές ψευδαισθήσεις είναι επίσης ένα συνηθισμένο σύμπτωμα. Τρεις αλληλεπικαλυπτόμενες διαταραχές μπορούν να περιλαμβάνονται στη νόσο με Λιούη σώματα:
- Άνοια με Λιούη σώματα
- Νόσος Πάρκινσον
- Άνοια της νόσου Πάρκινσον
Όταν πρωτοεμφανιστούν τα συμπτώματα στις κινήσεις, συχνά γίνεται διάγνωση της νόσου Πάρκινσον. Καθώς εξελίσσεται η νόσος Πάρκινσον οι περισσότεροι άνθρωποι παρουσιάζουν άνοια. Όταν πρωτοεμφανιστούν γνωστικά συμπτώματα, τότε γίνεται διάγνωση ως άνοια με Λιούη σώματα.
Η νόσος με Λιούη σώματα μερικές φορές συνυπάρχει με τη νόσο Αλτσχάιμερ ή και την αγγειακή άνοια.
Άνοια Πρόσθιου Εγκεφαλικού Λοβού
Άνοια Πρόσθιου Εγκεφαλικού Λοβού σημαίνει προοδευτική βλάβη στο μετωπικό ή και κροταφικό λοβό του εγκεφάλου. Τα συμπτώματα συχνά αρχίζουν όταν τα άτομα είναι στα 50 ή 60 τους και μερικές φορές νωρίτερα.
Υπάρχουν δύο κύριες εκδηλώσεις της άνοιας πρόσθιου εγκεφαλικού λοβού – μετωπική (που εμφανίζεται με συμπτώματα συμπεριφοράς και αλλαγές στην προσωπικότητα) και κροταφική (που εμφανίζεται με διαταραχές στον προφορικό λόγο). Όμως αυτές οι δύο συχνά αλληλεπικαλύπτονται.
Επειδή οι μετωπιαίοι λοβοί του εγκεφάλου ελέγχουν την κρίση και την κοινωνική συμπεριφορά, οι άνθρωποι με άνοια πρόσθιου εγκεφαλικού λοβού συχνά έχουν προβλήματα διατήρησης μιας κοινωνικά κατάλληλης συμπεριφοράς. Μπορεί να είναι αγενείς, να παραμελούν συνηθισμένες υποχρεώσεις, να είναι ψυχαναγκαστικοί ή επαναληπτικοί, να είναι επιθετικοί, να δείχνουν έλλειψη αναστολής ή να ενεργούν αυθόρμητα.
Υπάρχουν δύο κύριες μορφές κροταφικής ή γλωσσικής παραλλαγής της άνοιας πρόσθιου εγκεφαλικού λοβού. Η σημασιολογική άνοια περιλαμβάνει μια σταδιακή απώλεια της έννοιας των λέξεων, προβλήματα στην εύρεση των λέξεων και να θυμούνται ονόματα ανθρώπων και έχουν δυσκολίες κατανόησης του προφορικού λόγου. Η εκφυλιστική είναι λιγότερο συχνή και επηρεάζει την ικανότητα να μιλάει το άτομο άπταιστα.
Η άνοια πρόσθιου εγκεφαλικού λοβού μερικές φορές ονομάζεται εκφύλιση πρόσθιου εγκεφαλικού λοβού (εκφύλιση FTLD) ή νόσος Pick.
Είναι άνοια;
Υπάρχει ένας αριθμός παθήσεων που παρουσιάζουν συμπτώματα παρόμοια της άνοιας. Αυτά μπορεί συχνά να αντιμετωπιστούν. Αυτά περιλαμβάνουν ορισμένες ελλείψεις βιταμινών και ορμονών, κατάθλιψη, επιδράσεις φαρμάκων, λοιμώξεις και όγκοι εγκεφάλου.
Είναι σημαντικό να γίνει ιατρική διάγνωση στο αρχικό στάδιο όταν πρωτοεμφανίζονται τα συμπτώματα για να εξασφαλιστεί ότι το άτομο που έχει μια θεραπεύσιμη πάθηση να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί σωστά.
Εάν τα συμπτώματα προκαλούνται από άνοια, η έγκαιρη διάγνωση θα σημαίνει έγκαιρη πρόσβαση σε υποστήριξη, πληροφορίες και φάρμακα όταν υπάρχουν.
Οι αρχικές ενδείξεις της άνοιας μπορεί να είναι ανεπαίσθητες, αόριστες και μπορεί να μην είναι άμεσα φανερές. Μερικά συνηθισμένα συμπτώματα μπορεί να είναι:
- Προοδευτική και συχνή απώλεια μνήμης
- Σύγχυση
- Αλλαγή προσωπικότητας
- Απάθεια και απόσυρση
- Απώλεια της ικανότητας να εκτελεί καθημερινά πράγματα
Τι μπορεί να γίνει για να βοηθήσει την κατάσταση; Προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία με την έννοια της ίασης. Όμως, έχει διαπιστωθεί ότι μερικά φάρμακα μειώνουν μερικά συμπτώματα. Η υποστήριξη είναι ζωτική για τα άτομα με άνοια και η βοήθεια από την οικογένεια, φίλους και φροντιστές μπορεί να κάνει μια θετική διαφορά στη διαχείριση της πάθησης.
