Ο χρόνιος θερμιδικός περιορισμός είναι ο μόνος αποδεδειγμένος τρόπος σήμερα που οδηγεί σε μακροζωία και μείωση των ασθενειών που συνδέονται με το γήρας. Η ωφέλιμη επίδρασή του έχει αποδειχτεί σε πολλά είδη που ζουν μικρό χρονικό διάστημα (σκουλήκια, μύγες, ποντίκια κ.α.) αλλά και σε πρωτεύοντα ζώα.
Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η μείωση των θερμίδων κατά 30% αυξάνει το προσδόκιμο ζωής κατά 50% σε ένα μικρόσωμο είδος λεμούριων που ζει μέχρι 12 χρόνια. Προηγούμενες έρευνες σε μακάκους (που έχουν μέσο όρο διάρκειας ζωής 40 ετών) έδειξαν επίσης την ευεργετική επίδραση του περιορισμού των θερμίδων. Πιστεύεται ότι και στον άνθρωπο ισχύει το ίδιο αλλά δεν υπάρχουν ακόμη αποδείξεις.
Τώρα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cell Metabolism βρήκε ότι βάζοντας κανείς απλώς λιγότερη ποσότητα φαγητού στο πιάτο του, μπορεί να εξασφαλίσει περισσότερα χρόνια ζωής.
Η Leanne Redman, επίκουρη καθηγήτρια Κλινικών Επιστημών στο Εργαστήριο Βιοϊατρικής Έρευνας Pennington, στο Λος Άντζελες, και οι συνεργάτες της αξιολόγησαν την υγεία 34 υγιών ατόμων, κατά μέσο όρο 40 ετών, που κλήθηκαν να ακολουθήσουν επί δύο χρόνια μια διατροφή με λίγες θερμίδες. Τα 34 άτομα συγκρίθηκαν με άλλα 19 άτομα που δεν ακολούθησαν θερμιδικό περιορισμό.
Οι επιστήμονες βοήθησαν τους συμμετέχοντες να μειώσουν για δύο χρόνια κατά περίπου 15% την ημερήσια κατανάλωση θερμίδων, μέσω τριών διατροφικών μοντέλων υγιεινής διατροφής. Οι εθελοντές ήταν ελεύθεροι να εφαρμόσουν τον θερμιδικό περιορισμό κατά όποιον τρόπο τους ταίριαζε.
Κατά μέσο όρο οι εθελοντές έχασαν 8,7 κιλά, κυρίως τους πρώτους 12 μήνες, αν και περίπου οι μισοί όταν ξεκίνησε η μελέτη είχαν φυσιολογικό βάρος και οι υπόλοιποι ήταν ελαφρώς υπέρβαροι. Η ομάδα ελέγχου κέρδισε 1,9 κιλά.
Οι εξετάσεις έδειξαν ότι είχαν επέλθει αλλαγές στον μεταβολισμό και σε σωματικές διαδικασίες που σχετίζονται με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής σε ανθρώπους και ζώα, όπως η χαμηλότερη θερμοκρασία σώματος, τα χαμηλότερα επίπεδα σακχάρου και ινσουλίνης στο αίμα και σημαντικές μειώσεις σε ορμόνες που ρυθμίζουν τον μεταβολισμό (π.χ. θυρεοειδικές ορμόνες). Ο συνολικός μεταβολισμός των 34 ατόμων που ακολούθησαν τον περιορισμό των θερμίδων μειώθηκε κατά 80-120 θερμίδες το 24άωρο. Οι συμμετέχοντες είχαν επίσης σημαντική μείωση ως προς το οξειδωτικό στρες, γεγονός που σχετιζόταν με την επιβράδυνση του μεταβολισμού.
Μεταβολική προσαρμογή
Σε απόκριση του μειωμένου σωματικού βάρους, παρατηρήθηκε μια συνολική μείωση κατά 10% του μεταβολισμού κατά τον ύπνο. Ο μεταβολισμός είχε μειωθεί κατά 7 ποσοστιαίες μονάδες παραπάνω από τη μείωση που δικαιολογούσε η απώλεια βάρους. Αυτό το φαινόμενο, που ονομάζεται «μεταβολική προσαρμογή», αναφέρεται στη μείωση του μεταβολισμού που είναι μεγαλύτερη από την αναμενόμενη μείωση λόγω απώλειας βάρους (Heilbronn and Ravussin, 2003). Θεωρείται ότι η μεταβολική προσαρμογή μπορεί να είναι μια από τις αιτίες της μακροζωίας γιατί οδηγεί σε μικρότερη οξειδωτική ζημιά στο σώμα.
Σύμφωνα με τη «θεωρία των ελεύθερων ριζών της γήρανσης» ο μεταβολικός ρυθμός ενός οργανισμού αποτελεί μείζον παράγοντα του ρυθμού γήρανσης. Το 1-3% του αναλωμένου οξυγόνου χρησιμοποιείται για την παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου όπως είναι το υπεροξείδιο και το υδροξύλιο (Alexeyev et al., 2004). Η παραγωγή τους θεωρείται ότι είναι ανάλογη τον μεταβολικό ρυθμό ενός οργανισμού.
Οι ερευνητές είπαν ότι τα ευρήματά τους ενισχύουν θεωρία των ελεύθερων ριζών της γήρανσης. «Όταν παράγουμε ενέργεια, παράγουμε και τα υποπροϊόντα του μεταβολισμού, τις λεγόμενες ελεύθερες ρίζες που προκαλούν βλάβες στα κύτταρα και τους ιστούς. Η βλάβη αυτού του είδους μπορεί να κάνει τα κύτταρα να γεράσουν γρηγορότερα και να συμβάλλει στην εκδήλωση ασθενειών, όπως ο καρκίνος», ανέφερε η Redman.
Ωστόσο δεν είναι σίγουρο ότι η μακροζωία επιτυγχάνεται επειδή μειώνονται οι ελεύθερες ρίζες (οξειδωτικό στρες) καθώς μπορεί να συμβαίνει κάτι άλλο. Τα τελευταία χρόνια έχει κερδίσει έδαφος μια νέα θεωρία που θέλει την αυτοφαγία να αποτελεί την αιτία της καθυστέρησης της γήρανσης. Ορισμένες εργαστηριακές μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι η βλάβη που προκαλεί το οξειδωτικό στρες δεν έχει επίπτωση στο προσδόκιμο ζωής.
Όποια και να είναι η αιτία, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο θερμιδικός περιορισμός κάνει το σώμα να χρησιμοποιεί πιο αποτελεσματικά την παραγόμενη ενέργεια και αυτό με κάποιο τρόπο -που ακόμα διερευνάται- έχει όφελος ως προς τη γήρανση και την πρόληψη των χρόνιων ασθενειών.
