Yπογονιμότητα είναι η αδυναμία σύλληψης και τεκνοποίησης ενός ζευγαριού μετά από τουλάχιστον ένα έτος προσπαθειών. Παρότι, η συχνότητα εμφάνισης της υπογονιμότητας ποικίλλει από χώρα σε χώρα, σε παγκόσμιο επίπεδο επηρεάζει το 7-8% των ζευγαριών ενώ στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι ανέρχεται στο 12-14%.
Η υπογονιμότητα έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες και υπάρχουν πολλοί παράγοντες γι’ αυτό. Ένας από αυτούς είναι ότι σήμερα τα ζευγάρια κάνουν παιδιά σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Οι κυριότερες αιτίες της ανδρικής υπογονιμότητας αφορούν νοσήματα του ουρογεννητικού συστήματος, γεννητικές ανωμαλίες, ενδοκρινικές διαταραχές, συγγενείς διαταραχές, περιβαλλοντολογικές αιτίες καθώς και αιτίες που σχετίζονται με την διατροφή και τον γενικότερο τρόπο ζωής.
Οι γεννητικές διαταραχές σχετίζονται με χρωμοσωμικές ανωμαλίες, όπως το σύνδρομο Klinefelter, το οποίο ευθύνεται για το 5-7% της ανδρικής υπογονιμότητας. Οι άνδρες αυτοί παρουσιάζουν αζωοσπερμία, δηλαδή απουσία σπερματοζωαρίων στο σπερματικό υγρό, ή ολιγοζωοσπερμία, δηλαδή πολύ χαμηλή συγκέντρωση σπερματοζωαρίων.
Οι ενδοκρινικές λειτουργίες ευθύνονται για το 3-6% της αντρικής υπογονιμότητας. Οι αδένες που εμπλέκονται είναι ο υποθάλαμος, η υπόφυση, το πάγκρεας, τα επινεφρίδια και ο θυρεοειδής αδένας. Άλλος παράγοντας υπογονιμότητας στους άνδρες είναι ο καρκίνος των όρχεων.
Επίσης, η κιρσοκήλη αποτελεί έναν παράγοντα που ευθύνεται για το 25-40% των περιπτώσεων υπογονιμότητας. Υπεύθυνοι παράγοντες για την πρόκληση κιρσοκήλης θεωρούνται η αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων, η οποία δημιουργεί μη ευνοϊκές συνθήκες για την σπερματογένεση.
Ο τρόπος ζωής ευθύνεται επίσης για το φαινόμενο της υπογονιμότητας στους άνδρες. Για παράδειγμα, το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, το στρες, η υψηλή θερμοκρασία, η έκθεση σε βαρέα μέταλλα, όπως είναι ο μόλυβδος και το κάδμιο, η παχυσαρκία, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και παράλληλα η καθιστική ζωή και ο ανθυγιεινός τρόπος διατροφής είναι σημαντικές αιτίες.
Η σχέση μεταξύ ισορροπημένης διατροφής και αυξημένης αναπαραγωγικής ικανότητας έχει απασχολήσει πολλές μελέτες Οι διατροφικές ελλείψεις σε μικροθρεπτικά συστατικά αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα της ανδρικής υπογονιμότητας.
Βιταμίνη Α. Έρευνες σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι η έλλειψη βιταμίνης Α προκαλεί εκφυλισμό των βλαστικών κυττάρων και αυτό μπορεί να επηρεάζει τη γονιμότητα.
Αντιοξειδωτικές ουσίες. Τα σπερματοζωάρια είναι ευαίσθητα απέναντι στα υπεροξείδια επειδή περιέχουν υψηλή συγκέντρωση σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και έχουν σημαντικά αυξημένη ικανότητα να παράγουν αντιδραστικά μόρια οξυγόνου (ROS), κυρίως ανιόντα υπεροξειδίου και υπεροξείδιο του υδρογόνου. Αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως η βιταμίνη Ε, η βιταμίνη C και τα καροτενοειδή, μπορούν να προστατεύσουν από το οξειδωτικό στρες και να διατηρήσουν την ακεραιότητα του DNA των σπερματικών κυττάρων.
Συμπλήρωμα σεληνίου και βιταμίνης Ε. Το σελήνιο και η η βιταμίνης Ε φαίνεται να βελτιώνει την κινητικότητα και την μορφολογία των σπερματοζωαρίων.
Ψευδάργυρος. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο ψευδάργυρος είναι σημαντικός για την σπερματογένεση και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων καθώς είναι απαραίτητος για την σύνθεση του DNA και RNA, στην πρωτεϊνοσύνθεση, στο διαχωρισμό των κυττάρων και την σταθερότητα των μεμβρανών. Επίσης, είναι απαραίτητος για την διαδικασία μετατροπής της τεστοστερόνης στην ενεργό μορφή της, 5α-δυιδροτεστοστερόνη (DHT).
Έρευνες έχουν δείξει ότι τα συμπληρώματα ψευδαργύρου μπορούν να αυξήσουν τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, να βελτιώσουν την κινητικότητα και την μορφολογία τους σε άνδρες με ολιγοζωοσπερμία.
