Πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος; Ποιες περιοχές του ενεργοποιούνται στα ερεθίσματα που δέχεται; Με βάση ποια διαδικασία αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα και ποιοι παράγοντες επιδρούν; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα εξαρτώνται από τη γεωγραφική περιοχή που ζει κανείς και το κοινωνικό του περιβάλλον.
Σε αυτό το πρωτότυπο όσο και αμφιλεγόμενο συμπέρασμα έχουν καταλήξει οι ειδικοί ενός νέου κλάδου της επιστήμης, της «πολιτισμικής νευρολογίας», οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι κάτοικοι του ανατολικού ημισφαιρίου σκέπτονται με διαφορετικό τρόπο από τους Δυτικούς και ότι για αυτές τις διαφορές υπάρχει πλέον επιστημονική απόδειξη. Προσπαθήστε, για παράδειγμα, να σκεφτείτε πρώτα τη μητέρα σας, μετά τον εαυτό σας και, τέλος, έναν γνωστό πολιτικό.
Εάν έχετε γεννηθεί στη Μαδρίτη, το Λονδίνο ή τη Νέα Υόρκη, ο εγκέφαλός σας θα ενεργοποιηθεί με διαφορετικό τρόπο για κάθε μία από αυτές τις σκέψεις. Αντίθετα, εάν ζείτε στο Τόκιο, το Πεκίνο ή το Νέο Δελχί, τείνετε να ενώσετε σε ένα σύνολο την αντίληψη του Εγώ, την οικογένεια και την κοινωνία.
Σε αυτό το σημείο, οι πολιτισμικοί νευρολόγοι έχουν μια πρώτη παρατήρηση: ο ατομικισμός ως χαρακτηριστικό γνώρισμα των Δυτικών και το συλλογικό πνεύμα ως ιδιότητα των Ανατολικών, αναγνωρίζεται στη γνωστική διαδικασία. Με τη βοήθεια πολύπλοκων πειραμάτων και τη χρήση του μαγνητικού τομογράφου, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι ο μέσος προμετωπιαίος φλοιός στον εγκέφαλο ενεργοποιείται σε έναν Δυτικό όταν σκέπτεται την ταυτότητά του.
Αντίθετα σε έναν Ανατολικό, η ίδια περιοχή ενεργοποιείται όταν σκέπτεται τη μητέρα του.
«Δυτικός Εγκέφαλος, Ανατολικός Εγκέφαλος» τιτλοφορείται το σχετικό αφιέρωμα του Newsweek, το οποίο παρατηρεί ότι υπό το φως αυτών των θεωριών η σύγκρουση των πολιτισμών θα μπορούσε να είναι απλώς ζήτημα των νευρώνων.
Το αμερικανικό περιοδικό επισημαίνει, πάντως, ότι η έρευνα των πολιτισμικών νευρολόγων βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο και ότι κατέστη δυνατή χάρη στις «νευροεικόνες», μια τεχνική που επιτρέπει την παρατήρηση των λειτουργιών του εγκεφάλου «ζωντανά» για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης. Με βάση αυτή την τεχνική αποδείχθηκε ότι οι Κινέζοι ενεργοποιούν διαφορετικές περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού από τους Αγγλοσάξονες εξαιτίας των διαφορών ανάμεσα στα ιδεογράμματα και το λατινικό αλφάβητο. Ωστόσο, η γνωστική διαδικασία ανάμεσα σε Ανατολικούς και Δυτικούς είναι διαφορετική ακόμη και στους μαθηματικούς υπολογισμούς, παρά το γεγονός ότι οι αριθμοί είναι οι κοινοί.
Στην μαθηματική πράξη της πρόσθεσης, οι Ανατολικοί χρησιμοποιούν την περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τα αφαιρετικά σχήματα και τα σύμβολα, ενώ οι Δυτικοί την περιοχή της γλώσσας. Σε ένα άλλο πείραμα διαπιστώθηκε ότι όταν οι Ανατολικοί βρίσκονται σε ένα δωμάτιο παρατηρούν γενικά το περιεχόμενο, ενώ οι Δυτικοί στέκονται σε κάθε ξεχωριστό αντικείμενο.
Στην πρώτη περίπτωση, οι ειδικοί αναγνωρίζουν τα ίχνη της «ολιστικής» φιλοσοφίας, η οποία βασίζεται στη σύνθεση της σχέσης ανάμεσα στα πράγματα και τους ανθρώπους. Στη δεύτερη περίπτωση, των Δυτικών, εντοπίζουν μια μεγαλύτερη αναλυτική ικανότητα με μια τάση να λαμβάνονται υπόψη τα ατομικά χαρακτηριστικά.
Κάποιες από αυτές τις θεωρίες θεωρούνται αμφιλεγόμενες κι έχουν γίνει αντικείμενο έντονης διαμάχης. Μήπως σε έναν όλο και πιο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, δεν έχει απολύτως κανένα νόημα ο διαχωρισμός ανάμεσα σε Δυτικούς και Ανατολικούς; «Δεν πρέπει να πιστέψουμε ότι αυτός ο κλάδος της επιστήμης θέλει να προκαλέσει διακρίσεις ανάμεσα στις διάφορες φυλές», σημειώνει ο καθηγητής της Γνωστικής Νευρολογίας Σαλβατότε Μαρία Αλιότι, ο οποίος τον περασμένο μήνα διοργάνωσε συνέδριο στη Ρώμη με αντικείμενο την πολιτισμική νευρολογία.
Αν και συμφωνεί ότι «στον εγκέφαλο εντοπίζονται ίχνη κοινωνικών φαινομένων ή συμπεριφορών», αρνείται ότι αυτά τα πειράματα μπορούν να τροφοδοτήσουν προκαταλήψεις ή ότι αποδεικνύουν, για παράδειγμα, πως η ενσωμάτωση ενός μετανάστη σε μια δυτική κοινωνία είναι αδύνατη για βιολογικούς λόγους. «Θέλουμε μόνο να αποδείξουμε ότι το σύνολο των κανόνων που μας περιβάλλει, επηρεάζει αποφασιστικά τον εγκέφαλό μας.
Αλλά ο εγκεφαλικός φλοιός είναι “ελαστικός” – μεταβάλλεται συνεχώς κι επομένως μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα σε νέες κοινωνικές συνθήκες».
Οι πολιτισμικοί νευρολόγοι δεν έχουν ακόμη διακριβώσει με ποιον τρόπο επιδρά στον εγκέφαλο το κοινωνικό περιβάλλον και γιατί ενεργοποιούνται διαφορετικές περιοχές στον εγκεφαλικό φλοιό
ανάλογα με την καταγωγή μας, πώς δηλαδή συνδέονται οι κοινωνικές συνθήκες με τη βιολογία. Για να λύσουν αυτούς τους γρίφους, θα χρειαστούν ενδεχομένως τη συνδρομή άλλων κλάδων της επιστήμης, όπως είναι η κοινωνιολογία και η ανθρωπολογία.
