Η Μονεμβασιά είναι μια μικρή ιστορική πόλη του Nομού Λακωνίας. Μια μικρή νησίδα, που ενώνεται με την ενδοχώρα με τούτη τη μικρή γέφυρα και την αγκαλιάζει προστατευτικά τo Μυρτώο Πέλαγος. Γοητεύεσαι από τα παλιά αρχοντικά, τις περίτεχνες βυζαντινές εκκλησιές, περπατάς στα πέτρινα καλντερίμια και περνάς σκυφτά κάτω από τις παλιές χαμηλές καμάρες με τις εντυπωσιακές αψίδες και τα οικόσημα, τα οποία δίνουν τη δική τους αίγλη στο παραμύθι που αφήνεσαι να ζήσεις. Ο χρόνος στο διάβα του δεν άφησε σημάδια, δεν άγγιξε τη μοναδική βυζαντινή καστροπολιτεία του Νότου, τη Μονεμβασιά. Ηταν γνωστή ως «Γιβραλτάρ της Ανατολής» αλλά και ως η «Θεόσωστος Πόλη» των Παλαιολόγων του Μυστρά.
Ακόμη και οι Τούρκοι υπέκυψαν στη γοητεία της, αποκαλώντας τη «Μενεξέ Καλέσι» (δηλαδή, Κάστρο των Μενεξέδων). Η θάλασσα με τα αιώνια παιχνίδια της αγκαλιάζει τούτο το ξεχωριστό κάστρο μπλέκοντας την ιστορία του με τον βράχο του, τον οποίον ο καθένας βλέπει και από μια διαφορετική οπτική: Στον Νίκο Καζαντζάκη, μια νύχτα που κατέφθασε στη Μονεμβασιά, φάνηκε «σαν ένα φοβερό θεριό που ενέδρευε ξαπλωμένο μέσα στο νερό», ενώ ο επιβλητικός όγκος του εντυπωσίασε τόσο τον Στρατή Μυριβήλη ώστε να τον παρομοιάσει με «πελώριο πολεμικό κράνος».
Ταξίδι στο παρελθόν
Σε αγκαλιάζει με την αίγλη της Ιστορίας και σε περιμένει να την ανακαλύψεις. Αρκεί να διανύσεις τη Γέφυρα, που είναι η μοναδική είσοδος στον βράχο -η «μόνη έμβασις», εξού και το όνομά της πόλης. Πρωτοκατοικήθηκε πριν από 8.000 χρόνια και θεωρείται ο μοναδικός Πρωτοελλαδικός οικισμός στις ανατολικές ακτές της επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς. Τότε, αποκαλούσαν την περιοχή Ακρα Μινώα και ήταν ακόμη στεριά. Τη σημερινή μορφή της την απέκτησε μετά τον ισχυρότατο σεισμό του 375 μ.Χ., που είχε ως αποτέλεσμα να αποκοπεί μέρος της στεριάς, η Ακρα Μινώα, και να μετατραπεί σε νησί, τη Μονεμβασιά.
Πιθανολογείται ότι η πόλη και το φρούριο ιδρύθηκαν το 583 μ.Χ από τους Λάκωνες, οι οποίοι αναζητούσαν καταφύγιο προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις επιδρομές των Σλάβων και των Αβάρων. Δυσπρόσιτο, παραθαλάσσιο μέρος, που προσφερόταν για οχύρωση. Η περιοχή που κατοικήθηκε εκείνη την περίοδο ήταν ο Γουλάς (οχύρωμα) ή η Πάνω Πόλη του βράχου.
Οι αιώνες κύλησαν και η πόλη εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο. Το κάστρο, ως «ακοίμητος φρουρός», απέτρεψε κατακτήσεις. Οι Βυζαντινοί επέλεξαν τη Μονεμβασιά ως στρατιωτική βάση τους, ενώ στη συνέχεια έγινε διοικητική έδρα των αυτοκρατορικών κτήσεων στην Πελοπόννησο. Η πόλη αναπτύσσεται, και μαζί αυξάνονται οι εμπορικές και ναυτικές δραστηριότητες. Σιγά σιγά, δημιουργείται με τα χρόνια η Κάτω Πόλη, στην ακροθαλασσιά του νησιού. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ενδιαφέρουσας ιστορίας της, η Μονεμβασιά αποτελούσε το αντικείμενο του πόθου των επίδοξων κατακτητών. Προφανώς, «ήταν της μοίρας της γραμμένο» να κυβερνηθεί διαδοχικά από τους Φράγκους, τους Βυζαντινούς, τους Ενετούς, τον Πάπα και τους Τούρκους.
Η Μονεμβασιά σήμερα
Περπατωντας στα δαιδαλώδη δρομάκια της Κάτω Πόλης, που θυμίζουν λαβύρινθο, εντυπωσιάζεσαι από την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της. Μόλις διαβείς την πύλη αριστερά, θα αντικρίσεις το σπίτι του Μονεμβασίτη ποιητή της «Ρωμιοσύνης» Γιάννη Ρίτσου και στη συνέχεια θα προχωρήσεις στο βυζαντινό 
καλντερίμι. Ο δρόμος θα σε οδηγήσει στην Κεντρική Πλατεία, για να θαυμάσεις το παλαιό, γερασμένο πλέον κανόνι και την Εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού ?τη μεγαλύτερη μητροπολιτική εκκλησία (12ος αι.)? αλλά και το τζαμί, ένα κτίριο του 16ου αιώνα όπου στεγάζεται η Αρχαιολογική Συλλογή Μονεμβασίας. Πιο κάτω, θα συναντήσεις την Παναγία τη Χρυσαφίτισσα, ναό του 17ου αιώνα. Αξίζουν προσοχή ?και προσφέρονται για μια καλή δόση στοχασμού οι εκκλησίες της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Στέφανου, του Αγίου Παύλου, της Αγίας Αννας, της Παναγίας της Κρητικιάς. Θα δεις ακόμη και το εργαστήρι και μουσείο αργυροχρυσοχοΐας. Ηδη έχεις ξεκινήσει τη γνωριμία με την πόλη: Περνάς πύλες και στοές, χαλάσματα, ιστορικά μνημεία, προμαχώνες, ανάκτορα και σπίτια που δίνουν το δείγμα γραφής του τότε πολεοδομικού σχεδίου. Οταν ανηφορίσεις στον Γουλά, στην Ανω Πόλη θα δεις ερείπια αλλά και τις τρεις στέρνες που σώθηκαν και τον οκταγωνικό ναό της Αγίας Σοφίας, που καμαρώνει στην κορυφή του κάστρου. Αφήνεις τη ματιά σου να ταξιδέψει στη μαγευτική θέα της θάλασσας. Ρουφάς τον αλμυρό αέρα, που γεμίζει δροσιά το είναι σου πριν το βλέμμα εστιάσει στα τείχη αλλά και στη δαιδαλώδη Κάτω Πόλη. Ο ορίζοντας μοιάζει να βαθαίνει: Αγναντεύεις, και κάπου εκεί στο βάθος διαγράφονται αχνά οι κορυφογραμμές των βουνών της Κρήτης. Εάν επιλέξεις να μείνεις στο Κάστρο, η διαμονή σου σε κάποιο από τα παραδοσιακά, αναπαλαιωμένα αρχοντικά που έχουν μετατραπεί σε ξενώνες θα σε αποζημιώσει.
Η Μονεμβασιά έχει αναπτυχθεί τουριστικά, αλλά διατηρεί σε εξαιρετικό επίπεδο τη γεωργία (με βιολογικές καλλιέργειες ελιάς και αμπελιού), την κτηνοτροφία και την αλιεία. Αξιόλογη είναι η προσπάθεια μικρών μονάδων που δραστηριοποιούνται στην ανάδειξη της πολιτιστικής της κληρονομιάς μέσα από τη διατήρηση των παραδοσιακών προϊόντων.
