Τοπία που “μαγνητίζουν” το βλέμμα, μνημεία που σε ταξιδεύουν στο χρόνο, αλλά και παραδοσιακά προϊόντα ικανά να σε παρασύρουν σε γαστριμαργικές …ατασθαλίες, προσφέρει στον επισκέπτη η περιοχή της Ελασσόνας. Η πόλη και η ευρύτερη περιοχή της προσφέρουν στον επισκέπτη μοναδικές οπτικές συγκινήσεις, με ορεινά τοπία απαράμιλλου κάλλους κι ένα πλούσιο δίκτυο θρησκευτικών μνημείων, αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων.
Με τη βοήθεια του προέδρου της Λαογραφικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Ελασσόνας, Γιάννη Σαμώτα, ξεκινάμε ένα οδοιπορικό σ’ αυτή την όμορφη περιοχή του νομού Λάρισας.
“Η πόλη της Ελασσόνας είναι κτισμένη στη σκιά του Ολύμπου, κατοικείται από καλόκαρδους και φιλόξενους κατοίκους και αξίζει να την επισκεφθείτε”, μας προτρέπει ο κ. Σαμώτας.
Ο επισκέπτης -αναφέρει- πρέπει να δει από κοντά το εξαιρετικής αρχιτεκτονικής βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας Ολυμπιώτισσας, που η παρουσία του προσδίδει στην ατμόσφαιρα την ηρεμία της ιεροσύνης και της γαλήνης της προσευχής. Τα δύο αναξιοποίητα σπηλαιοβάραθρα, ο υδροβιότοπος της λίμνης Κεφαλοβρύσου, το παλιό πέτρινο τοξωτό γεφύρι, που κουβαλάει στις “ράχες” του ιστορίες ανθρώπων, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το παλιό Οθωμανικό Τέμενος στη συνοικία Βαρόσι, το παλιό τελωνείο, οι καταπράσινες πλαγιές και τα παραδοσιακά κτίρια, συνθέτουν την ιστορική, πολιτιστική και περιβαλλοντική ταυτότητα του Δήμου Ελασσόνας.
Οι επισκέπτες στην περιοχή της Ελασσόνας μπορούν να απολαύσουν ακόμη το δροσερό κλίμα, τον καθαρό αέρα, τα κρύα νερά των πηγών, να χαρούν από κοντά τις βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, τους αρχαιολογικούς χώρους, τους ειδυλλιακούς οικισμούς, τις παραδοσιακές γιορτές και να θαυμάσουν τον επιβλητικό Όλυμπο να “ντύνεται” κάθε εποχή με διαφορετικά χρώματα.
Μνημεία στην πόλη
Η Ιερά Μονή Παναγίας Ολυμπιώτισσας, θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα μοναστηριακά σύνολα του θεσσαλικού χώρου και αποτελεί κόσμημα της πόλης της Ελασσόνας και το πιο σημαντικό ιστορικό μνημείο και αξιοθέατο της επαρχίας.
Ο επισκέπτης και μελετητής θα συναντήσει ολοζώντανη μπροστά του την ιστορία του τόπου από τα αρχαία χρόνια μέχρι το Βυζάντιο. Η μονή βρίσκεται στο λόφο πάνω από τον Ελασσονίτη ποταμό, ορατό από κάθε σημείο της πόλης και του κάμπου.
Με βάση τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού, η ανέγερση του καθολικού ανάγεται στα τέλη του 13ου αιώνα, δηλαδή την εποχή που βασίλευε ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’ ο Παλαιολόγος. Ιστορικοί υποστηρίζουν ότι στη θέση του υπήρχε αρχαίος ναός και ότι μάρμαρά του χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο της μονής. Ο αρχιτεκτονικός τύπος της μονής είναι ο “μονόκλιτος τρουλλαίος ναός με περίστωο”. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο ναός στηρίζεται πάνω σε βράχο χωρίς να έχει θεμέλια.
Το ύφος και η τεχνοτροπία των τοιχογραφιών του ναού οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο αγιογράφος της μονής είχε στο μυαλό του την τεχνοτροπία του πρωτάτου του Αγίου Όρους. Κάποιοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι οι τοιχογραφίες είναι έργο του κυριότερου εκπροσώπου της Μακεδονικής Σχολής, δηλαδή του ίδιου του Πανσέληνου.
Η εικόνα της Παναγίας
Η ονομασία “Παναγία Ολυμπιώτισσα” οφείλεται στο ότι η αντίστοιχη εικόνα προέρχεται από παλιό μοναστήρι της Καρυάς Ολύμπου. Η μεταφορά της εικόνας συνδέεται και μ’ ένα θρύλο, σύμφωνα με τον οποίο, μετά τη διάλυση της μονής της Καρυάς, η εικόνα της Παναγίας, με θαυματουργό τρόπο, ξεκίνησε για να έρθει στη μονή της Ελασσόνας. Τη νύχτα, ένας βοσκός είδε να βγαίνει ένα περίεργο φως από σωρό άγριων χόρτων της περιοχής. Επειδή φοβήθηκε, έριξε μια πέτρα προς το μέρος απ’ όπου ερχόταν το φως. Ευθύς αμέσως ένιωσε να παραλύει το χέρι του και τρομαγμένος έτρεξε στην Καρυά και διηγήθηκε το γεγονός στους συγχωριανούς του. Την επόμενη μέρα πήγαν όλοι μαζί στο σημείο εκείνο και αφού έψαξαν, βρήκαν την εικόνα της Παναγίας, στην οποία ήταν σφηνωμένη η μικρή πέτρα που είχε πετάξει ο βοσκός. Αμέσως, ο βοσκός μετανόησε και το χέρι του έγινε καλά, και οι κάτοικοι της Καρυάς, με λιτανεία, μετέφεραν την εικόνα στη μονή της Ελασσόνας, όπου βρίσκεται και τιμάται μέχρι σήμερα.
Η εικόνα αυτή σήμερα εκτίθεται για προσκύνημα, έχει διαστάσεις 0,66 x 0,58 μ. και καλύπτεται με μία ασημένια πλάκα. Χωρίς αυτή την προσθήκη, η οποία είναι κι αυτή εικονογραφημένη, οι διαστάσεις της εικόνας είναι 11×7 εκ. και είναι ζωγραφισμένη πάνω σε ξύλο. Η Παναγία παριστάνεται όρθια χωρίς το θείο βρέφος, με σταυρωμένα τα χέρια σε στάση προσευχής. Πάνω στην εικόνα υπάρχει η συντομογραφία “Μήτηρ Θεού” που παραπέμπει στην τεχνοτροπία των βυζαντινών χρόνων, ενώ σε εμφανές σημείο υπάρχει και η μικρή πέτρα σφηνωμένη.
Πέρα από τις τοιχογραφίες, πολύ μεγάλη καλλιτεχνική και θρησκευτική αξία έχουν και τα ξυλόγλυπτα του ναού. Το τέμπλο, κατασκευάστηκε το 19ο αιώνα, αντικαθιστώντας παλαιότερο βυζαντινό μαρμάρινο και αποτελεί εξαίσιο δείγμα Μετσοβίτικης ξυλογλυπτικής (έργο του Δημήτρη Μετσοβίτη, το 1840 από ξύλο καρυδιάς).
Καμάρι της μονής, με αδιαμφισβήτητη θρησκευτική, ιστορική και πνευματική αξία, είναι η βιβλιοθήκη της. Αποτελείται από χειρόγραφους κώδικες, λυτά έγγραφα και έντυπα βιβλία φιλολογικού και θεολογικού περιεχομένου.
Αξιόλογα είναι και όσα διασώθηκαν από αλλεπάλληλες κλοπές και λεηλασίες, όπως ιερά σκεύη, φορητές εικόνες, ξυλόγλυπτοι σταυροί, πολύτιμα αρχιερατικά ενδύματα, χρυσοκέντητα έργα, ιερά άμφια και ο κεντητός επιτάφιος, που μπορεί κάποιος να θαυμάσει στις αίθουσες της μονής.
Στην πόλη μπορεί επίσης κάποιος να περπατήσει ως το πέτρινο τοξωτό γεφύρι που ενώνει τις όχθες του Ελασσονίτη ποταμού, το γεφύρι της Γιάνναινας λίγο έξω από την πόλη, να περιηγηθεί στις αίθουσες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας που περιλαμβάνει πλούσια συλλογή οστρακοειδών (δωρεά του κ. Γ. Μουτζουρίδη) και μερικές τερατογεννήσεις. Στον ίδιο χώρο υπάρχει και το μουσείο εθνικής αντίστασης για να θυμόμαστε τα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επίσης, αξίζει να επισκεφθεί κάποιος το οθωμανικό τέμενος (τζαμί) στη συνοικία Βαρόσι, καθώς και το παλιό τελωνείο που θα στεγάσουν το αρχαιολογικό και λαογραφικό υλικό της περιοχής.
Προϊόντα βγαλμένα από την παράδοση
Το μέλι Ολύμπου, το αρνάκι και κατσικάκι Ελασσόνας, το τσίπουρο, το κρασί και διάφορα τυροκομικά προϊόντα αποτελούν τη γαστρονομική ταυτότητα της περιοχής.
Οι ανεπαρκείς πεδινές εκτάσεις και η αδύναμη άρδευση στην ευρύτερη περιοχή της Ελασσόνας, ώθησαν, σύμφωνα με τον κ. Σαμώτα, μεγάλο μέρος του πληθυσμού στην κτηνοτροφία. Τα τυροκομικά προϊόντα (φέτα, κασέρι, κεφαλοτύρι, γραβιέρα, νιβατό, μανούρι κ.ά.), που παράγονται από τις μικρές, μεσαίου αλλά και μεγάλου μεγέθους βιοτεχνικές επιχειρήσεις, από γάλα της περιοχής, είναι εξαιρετικής ποιότητας και κατακτούν τις απαιτητικές αγορές των μεγάλων πόλεων της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Η φέτα, ο βασικός κρίκος στη διατροφική αλυσίδα, τιμάται στην πανελλήνια γιορτή (διοργανώνεται περιοδικά από το επαρχείο, τους δήμους της περιοχής και τη συνεργασία φορέων από όλη την Ελλάδα), στην Ελασσόνα.
Ο επιβλητικός Όλυμπος
Η μορφολογική δομή του Ολύμπου, επισημαίνει ο κ. Σαμώτας, προσφέρει πολλές όμορφες διαδρομές που ενθουσιάζουν τόσο τον απλό πεζοπόρο όσο και τους έμπειρους ορειβάτες και αναρριχητές. Τα μονοπάτια του Ολύμπου είναι καλοδιατηρημένα, ενώ τα περισσότερα έχουν ειδική σήμανση για λόγους ασφαλείας. Μπορεί κάποιος να διασχίσει τον Όλυμπο από το διεθνές μονοπάτι Ε4 , ξεκινώντας από το Λιβάδι και μέσω Κοκκινοπηλού καταλήγει στον Μύτικα ή να ξεκινήσει από την Καρυά και μέσα από το μονοπάτι Ο2 να καταλήξει, επίσης, στο Μύτικα.
Από τη νοτιοδυτική πλευρά του Ολύμπου, που φθάνει πλέον κάποιος σε μισή ώρα, σε υψόμετρο 1.800 μέτρων, βρίσκεται το καταφύγιο Βρυσοπούλες, με το μοναδικό χώρο οργανωμένου σκι στον Όλυμπο (ανήκει στον ελληνικό στρατό), που διαθέτει συρόμενο αναβατήρα και εκτείνεται σε υψόμετρο από 2.450 ως 1.900 μέτρα. Από εκεί σε περίπου 3,5 – 4 ώρες φθάνει κάποιος στο ψηλότερο σημείο του ελλαδικού και βαλκανικού χώρου.
Υπάρχει και άλλη διαδρομή πιο σύντομη, που συνιστάται σε όσους διαθέτουν όχημα 4×4 και ξεκινάει από το χωριό Καλύβια και φθάνει σε υψόμετρο 2.450 μ. στη θέση Χριστάκη. Από εκεί σε 1,5 – 2,5 ώρες φθάνει κάποιος στο Μύτικα. Καθώς, όμως, ο Όλυμπος είναι … απρόβλεπτος, καλό θα είναι να υπάρχει οδηγός που να ξέρει τις διαδρομές.
