Η ασπαρτάμη, μια τεχνητή γλυκαντική ουσία κωδικοποιημένη ως Ε951 που χρησιμοποιείται σε πολλά τρόφιμα, έχει γίνει αντικείμενο έντονης διαμάχης τα τελευταία χρόνια σχετικά με την ασφάλεια που παρέχει για την υγεία και τις ενδεχόμενες παρενέργειες της. Επισήμως, η γλυκαντική ουσία θεωρείται ασφαλής αλλά πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να έχει σοβαρές παρενέργειες, προκαλώντας καρκίνο.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει το ιστορικό των συμπτώσεων γύρω από την έγκριση αυτής της γλυκαντικής ουσίας.
Το ιστορικό μιας διαπλοκής
Η ασπαρτάμη ανακαλύφθηκε τυχαία το 1965 από την αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία Searle όταν διεξήγαγε έρευνες για ένα φάρμακο που αφορούσε το έλκος. Η ουσία ήταν 180 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη και η Searle προσπάθησε να πάρει την έγκριση της Αμερικανικής Υπηρεσίας Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA, Food and Drug Administration) προκειμένου να την κυκλοφορήσει στην αγορά ως γλυκαντικό των τροφίμων.
Η Searle υπέβαλλε την πρώτη αίτηση της για έγκριση το 1973 προσκομίζοντας μελέτες που η ίδια είχε κάνει και έδειχναν ότι η ασπαρτάμη ήταν ασφαλής.
Ωστόσο διατυπώθηκαν ορισμένες επιστημονικές αντιρρήσεις. Σε θερμοκρασία άνω των 30 βαθμών Κελσίου, όπως επικρατεί μέσα στο σώμα, η ασπαρτάμη διασπάται σε φαινυλαλανίνη, ασπαρτικό οξύ και μεθανόλη. Ένα μόριο ασπαρτάμης παρέχει ένα μόριο κάθε μιας από αυτές τις τρεις ουσίες.
Η φαινυλαλανίνη είναι ένα απαραίτητο αμινοξύ που σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρέπει να το παίρνει από τη διατροφή. Αν όμως η φαινυλαλανίνη βρεθεί σε υψηλή συγκέντρωση μέσα στο σώμα γίνεται τοξική για τα νεύρα προκαλώντας διανοητική καθυστέρηση. Όταν κάποιος καταναλώσει αρκετή ασπαρτάμη τα επίπεδα της φαινυλαλανίνης μπορεί να ανέβουν ξαφνικά στο αίμα του πέντε φορές πάνω από το κανονικό διαταράσσοντας την ισορροπία των νευροδιαβιβαστών. Ο αμερικανός βιοχημικός Χάρολντ Γουάισμαν [Harold Waisman] τάϊσε το 1969 βρέφη μαϊμούδων με γάλα που περιείχε ασπαρτάμη και παρατήρησε ότι εκδήλωσαν επιληπτικές κρίσεις.
Ανησυχίες δημιουργήθηκαν και για το ασπαρτικό οξύ που επίσης είναι ένα αμινοξύ. Σε υψηλές συγκεντρώσεις είναι κι αυτό τοξικό για τα νεύρα. Ο νευροπαθολόγος Τζων Όλνεϋ [John Olney] κάνοντας έρευνες για το ασπαρτικό οξύ το 1971 βρήκε ότι κάνει ζημιά στον εγκέφαλο των νεογέννητων ποντικιών.
Μετά από αυτό, ο Όλνεϋ προσπάθησε να μπλοκάρει την έγκριση της ασπαρτάμης από τον FDA κι έτσι άρχισε η δημόσια συζήτηση γύρω από την γλυκαντική ουσία. Το ασπαρτικό οξύ δεν ανεβαίνει σε πολύ υψηλά επίπεδα στους ενήλικες, ωστόσο μπορεί να υπάρχουν δυσμενείς επιπτώσεις στα μικρά παιδιά που εγκέφαλός τους είναι πιο ευαίσθητος.
Τα πράγματα φαίνονται ακόμα χειρότερα για τη μεθανόλη. Η ουσία αυτή μεταβολίζεται γρήγορα σε φορμαλδεΰδη η οποία δηλητηριάζει το σώμα. Ωστόσο η μεθανόλη αποτελεί το 10% του μοριακού βάρους της ασπαρτάμης, μια ποσότητα που θεωρείται μικρή. Επιπλέον, η μεθανόλη υπάρχει εκ φύσεως και σε άλλα τρόφιμα όπως είναι οι φυσικοί χυμοί και τα αλκοολούχα ποτά. Όμως ορισμένοι επιστήμονες λένε ότι οι φυσικές τροφές έχουν συγχρόνως προστατευτικές ουσίες που λειτουργούν ως αντίδοτο, π.χ. το αλκοόλ μπλοκάρει τη μετατροπή της μεθανόλης σε φορμαλδεΰδη, ενώ στα προϊόντα τύπου λάϊτ που προστίθεται η ασπαρτάμη δεν υπάρχουν τέτοιοι προστατευτικοί παράγοντες.
Καθώς υπήρχε σκεπτικισμός, η αίτηση της Searle για έγκριση της ασπαρτάμης απορρίφθηκε από τον FDA. Μάλιστα από ορισμένες ανακρίβειες που υπήρχαν στις προσκομιζόμενες μελέτες της εταιρείας, ο FDA υποψιάστηκε παραποιήσεις στοιχείων και το 1977 έστειλε μια επιστολή στο Υπουργείο Δικαιοσύνης [U.S. Attorney’s office] να ερευνήσει για «..συγκάλυψη στοιχείων και για διατύπωση αναληθών δηλώσεων σχετικά με αναφορές σε μελέτες ζώων…». Υπέδειξε μάλιστα ως πιο κατάλληλο πρόσωπο για την διεξαγωγή της έρευνας τον Σάμουελ Σκίνερ [Samuel Skinner], εισαγγελέα των ΗΠΑ στην περιοχή του Βορείου Ιλλινόις όπου ήταν η έδρα της Searle.
Όμως αυτή η έρευνα δεν έγινε ποτέ. Ο Σκίνερ έφυγε από το αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης και προσελήφθη στη νομική εταιρεία Sidley & Austin που εκπροσωπούσε την Searle ενώ μετά από μερικά χρόνια, θα γινόταν υπουργός μεταφορών της κυβέρνησης Τζορτζ Μπους [George Bush] του πρεσβύτερου. Ο Σκίννερ, όπως και πολλοί άλλοι αμερικανοί πολιτικοί ήταν συγχρόνως και μπίζνεσμαν. Μεταξύ άλλων είχε εργαστεί στην ΙΒΜ που του είχε απονείμει το τίτλο του «εξέχοντα πωλητή» το 1975.
Το 1977 επικεφαλής της Searle που παρήγαγε την ασπαρτάμη ανέλαβε ο Ντόναλντ Ράμσφελντ που διετέλεσε υπουργός άμυνας της κυβέρνησης Τζέραλντ Φορντ από το 1975 μέχρι το 1977. Αργότερα έγινε και υπουργός άμυνας της κυβέρνησης Τζορτζ Μπους (του νεότερου), από το 2001 μέχρι το 2006.
Το 1977, τη χρονιά που ο FDA έδωσε την εντολή να γίνει έρευνα για τυχόν παραποίηση στοιχείων από τη Searle, ανέλαβε επικεφαλής της εταιρείας ένας άλλος πολιτικός-μπίζνεσμαν, ο Ντόναλντ Ράμσφελντ [Donald Rumsfeld].
Ο Ράμσφελντ διετέλεσε υπουργός άμυνας της κυβέρνησης Τζέραλντ Φορντ [Gerald Ford] από το 1975 μέχρι το 1977 και της κυβέρνησης Τζορτζ Μπους του νεότερου, από το 2001 μέχρι το 2006. Διεύθυνε τη Searle μέχρι το 1985 και επί προεδρίας Ρόναλντ Ρέϊγκαν [Ronald Reagan] έγινε ειδικός απεσταλμένος στη Μέση Ανατολή.
Η κυβέρνηση Ρέϊγκαν διόρισε το 1981 στο τιμόνι του FDA ένα φίλο του Ράμσφελντ, τον Άρθουρ Χάϊες [Arthur Hayes]. Ο Χάϊες συγκρότησε μια πενταμελή επιτροπή για να εξετάσει το θέμα της ασπαρτάμης αλλά σύντομα φάνηκε ότι δεν θα μπορούσε να δοθεί η έγκριση. Ο Χάϊες πρόσθεσε ένα μέλος στην επιτροπή και ψηφίζοντας ο ίδιος η χρήση της ασπαρτάμης εγκρίθηκε για τις στερεές τροφές με 4 ψήφους υπέρ και 3 κατά.Μετά από δύο χρόνια, ο Χάϊες παραιτήθηκε από το δημόσιο πόστο του και ακολούθησε ιδιωτική καριέρα. Προσελήφθη στην εταιρεία Burston-Marsteller που έκανε τις δημόσιες σχέσεις της Searle και κατέλαβε διάφορες θέσεις στη φαρμακευτική βιομηχανία.
Το 1983, ο FDA ενέκρινε την ασπαρτάμη για τα ανθρακούχα αναψυκτικά και το 1993 για τα υπόλοιπα αναψυκτικά, τα αρτοποιήματα και τα ζαχαροπλαστικά εδέσματα. Τελικά, το 1996 αποσύρθηκε κάθε περιορισμός και επιτράπηκε η χρήση της σ’ όλα τα τρόφιμα.
Σήμερα πιστεύεται ότι η ασπαρτάμη χρησιμοποιείται σε πάνω από 6.000 τρόφιμα και κυρίως στα αναψυκτικά, τη ζεστή σοκολάτα, τις τσίχλες, τα ζαχαρωτά και τα χάπια.
Ο καρκίνος
Ο θόρυβος γύρω από την ασπαρτάμη δεν έπαψε ποτέ. Ορισμένοι επιδημιολόγοι έλεγαν ότι οι όγκοι στον εγκέφαλο ακολουθούν από το 1981 αυξητική πορεία και αυτό μπορεί να οφείλεται στην κατανάλωση της ασπαρτάμης.
Το 1995, ο επικεφαλής του τμήματος επιδημιολογίας του FDA, Τόμας Γουίλκοξ [Thomas Wilcox] ανέφερε ότι το 75% των διατροφικών παραπόνων που είχαν διατυπώσει οι καταναλωτές για παρενέργειες το διάστημα 1981-1995 αφορούσαν την ασπαρτάμη.
Ωστόσο, οι επίσημοι οργανισμοί υγείας θεωρούσαν πάντα την ουσία ασφαλή και χωρίς παρενέργειες. Η Searle είχε κάνει μελέτες για ενδεχόμενο καρκίνο σε ποντίκια και είχε βρει ότι η ουσία ήταν ασφαλής. Όμως τα πειραματόζωα είχαν θυσιαστεί σε ηλικία που αντιστοιχεί στα 53 ανθρώπινα χρόνια ενώ το 75% των καρκίνων εμφανίζεται αργότερα.
Τα πράγματα άρχισαν να παίρνουν άσχημο δρόμο για την ασπαρτάμη το 2005 όταν δημοσιεύτηκε μια εφτάχρονη μελέτη που αφορούσε 1.900 αρουραίους από το Ευρωπαϊκό Ιδρυμα Ογκολογίας και Περιβαλλοντικών Επιστημών Ραματζίνι [European Ramazzini Foundation of Oncology and Environmental Sciences] που εδρεύει στην Μπολώνια της Ιταλίας. Το ίδρυμα αυτό χρηματοδοτείται από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και θεωρείται αξιόπιστο ενώ στο παρελθόν είχε βρει δύο καρκινογόνες ουσίες που απαγορεύτηκαν.
Η μελέτη του Ιδρύματος Ραματζίνι βρήκε ότι η ασπαρτάμη είναι καρκινογόνα στους αρουραίους και ο επιστημονικός διευθυντής του ιδρύματος Μοράντο Σοφρίτι [Morando Soffritti] δήλωσε: «Αν κάτι είναι καρκινογόνο στα ζώα, τότε δεν πρέπει να προστίθεται στο φαγητό ειδικά όταν υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι που πρόκειται να το καταναλώσουν». Στη συνέχεια, στη Βρετανία ένας βουλευτής ζήτησε να απαγορευτεί η ασπαρτάμη και το θέμα έγινε πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες. Το 2006, η εφημερίδα New York Times και άλλα έντυπα δημοσίευσαν τα στοιχεία για το ιστορικό της έγκρισης της ασπαρτάμης.
Επίσημη απάντηση στη μελέτη του Ιδρύματος Ραματζίνι υπήρξε μετά από ένα χρόνο. Τον Μάϊο του 2006, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων [European Food Safety Authority’s] εξέδωσε μια ανακοίνωση 40 σελίδων καταλήγοντας ότι οι αυξημένες λευχαιμίες που παρατηρήθηκαν στους αρουραίους δεν έχουν σχέση με την ασπαρτάμη ενώ οι αυξημένοι καρκίνοι στο συκώτι δεν αφορούν τον άνθρωπο. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο FDA είπε ότι η ιταλική μελέτη είχε ελαττώματα διότι κάποια ποντίκια υπέφεραν από μολύνσεις και πιθανόν αυτό να επηρέασε το αποτέλεσμα.
Ποια είναι η αλήθεια; Ορισμένοι πιστεύουν ότι η βιομηχανία τροφίμωνδεν ενδιαφέρεται για την επιστημονική αλήθεια. Ο Αμερικανός καθηγητής ψυχιατρικής Ράλφ Γουώλτον [Ralph Walton] που μελετούσε την ασπαρτάμη από νευρολογικής πλευράς, βρήκε ότι από τα 166 επιστημονικά άρθρα που δημοσιεύτηκαν το διάστημα 1980 – 1985, τα 75 είχαν χρηματοδοτηθεί από τη βιομηχανία τροφίμων και όλα κατέληγαν ότι η ουσία είναι ασφαλής και χωρίς παρενέργειες. Από τα υπόλοιπα 92 άρθρα, τα 84 έβρισκαν δυσμενή συμπτώματα και παρενέργειες.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβρη του 2012 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συνδέει την κατανάλωση αυτής της τεχνητής γλυκαντικής ουσίας συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο λεμφώματος και λευχαιμίας. Τα στοιχεία προήλθαν από την Έρευνας Υγείας των Νοσηλευτριών (Nurses’ Health Study) και την Μελέτη Παρακολούθησης των Επαγγελματιών Υγείας (Health Professionals Follow-Up Study) για μια περίοδο συνολικής διάρκειας 22 ετών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ημερήσια κατανάλωση ποσότητας ακόμη και 355 ml αναψυκτικού τύπου light αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες.
Τα συνδυαστικά δεδομένα από τις δύο μελέτες έδειξαν ότι μόλις ένα κουτάκι αναψυκτικού διαίτης ημερησίως οδηγεί σε: 42% υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης λευχαιμίας τόσο στις άνδρες όσο και στις γυναίκες, 102% υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης πολλαπλού μυελώματος στους άνδρες και 31% υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης λεμφώματος τύπου μη-Hodgkin στους άνδρες.
Η ασπαρτάμη υπάρχει σε περίπου 6.000 τρόφιμα. Κάθε χρόνο, οι Αμερικανοί καταναλώνουν περίπου 5.250 τόνους από αυτή τη γλυκαντική ουσία εκ των οποίων περίπου το 86 τοις εκατό (4.500 τόνοι) είναι από την κατανάλωση των αναψυκτικών. Τα αναψυκτικά διαίτης είναι η μεγαλύτερη διατροφική πηγή της ασπαρτάμης στις ΗΠΑ.
