Παιδί και διαζύγιο

Πολλά παιδιά βιώνουν κάθε χρόνο τη δυσάρεστη και τραυματική εμπειρία του διαζυγίου των γονιών τους. Για τα παιδιά αυτά, το διαζύγιο ισοδυναμεί με το τέλος της μορφής της οικογένειάς τους, όπως τουλάχιστον την ήξεραν. Συνεπάγεται μία αίσθηση απώλειας και έχει πάντα συνέπειες, στις περισσότερες περιπτώσεις αρνητικές. Τα παιδιά χάνουν την αίσθηση σταθερότητας και μονιμότητας που είχαν, βιώνουν μία μεγάλη αλλαγή που θα μεταμορφώσει τον κόσμο τους. Πολλά παιδιά θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για την εξέλιξη αυτή, αισθάνονται ενοχές και προσπαθούν να φέρουν ξανά κοντά τους γονείς τους. Άλλα εκφράζουν απογοήτευση και θυμό απέναντι στους γονείς ή στον ίδιο τους τον εαυτό -κάτι που μεταφράζεται σε έλλειψη αυτοπεποίθησης, δυσκολία κοινωνικοποίησης, βίαιες εκδηλώσεις, ανάπτυξη αυτοκαταστροφικών συνηθειών ή εξαρτήσεων, κατάθλιψη κ.τ.λ. Οι γονείς θα πρέπει να ξεπεράσουν τις μεταξύ τους διαφορές, ή έστω να καταβάλουν προσπάθεια να τις επιλύσουν με πολιτισμένο τρόπο, προκειμένου να διευκολύνουν όσο το δυνατόν περισσότερο τη θέση των παιδιών τους και να κάνουν τη μετάβασή τους στη νέα κατάσταση όσο το δυνατόν λιγότερο οδυνηρή.

Αντίδραση παιδιών

Η αντίδραση των παιδιών στο διαζύγιο των γονιών τους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, ο χαρακτήρας και οι σχέσεις και το επίπεδο επικοινωνίας στο εσωτερικό της οικογένειας. Ειδικότερα:

• τα νήπια και παιδιά μικρότερα των 3 ετών βιώνουν έντονα τα αισθήματα θλίψης και δυστυχίας των γονιών τους και εμφανίζουν άμεσες σωματικές αντιδράσεις σε αυτά, όπως αυξημένο κλάμα, γαστρεντερικά προβλήματα ή ευερεθιστότητα
• τα παιδιά 4-5 ετών τείνουν να κατηγορούν τον εαυτό τους για το χωρισμό των γονιών τους και βιώνουν άγχος εξαιτίας των ενοχών τους, το οποίο εκφράζεται με ένταση, κακό ύπνο και εφιάλτες, φόβο εγκατάλειψης κ.τ.λ.
• τα παιδιά σχολικής ηλικίας εμφανίζουν μειωμένη σχολική απόδοση, καθώς και βίαιη ή υπερβολική συμπεριφορά, ενώ ενδέχεται επίσης να αντιμετωπίσουν δυσκολίες κατά τον αυτο-προσδιορισμό τους
• οι έφηβοι, που βρίσκονται ούτως ή άλλως σε μια βεβαρημένη και δύσκολη περίοδο της ζωής τους, ενδέχεται να εμφανίσουν μειωμένη αυτοπεποίθηση, βίαιες εξάρσεις, να δημιουργούν προβληματικές σχέσεις, να προβαίνουν σε καταχρήσεις ή ακόμα και να παρουσιάζουν κατάθλιψη.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, τα παιδιά παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, μέσα από τα οποία εκφράζουν τη θλίψη ή και τις ενοχές τους για το χωρισμό των γονιών τους, ενώ πασχίζουν να επανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους τον οποίο θεωρούν ότι ξαφνικά χάνουν.

Αντιδράσεις γονέων

Ούτε οι γονείς βγαίνουν αλώβητοι από μία διαδικασία διαζυγίου. Αμφότεροι ενδέχεται να εκδηλώσουν προβληματική συμπεριφορά, να στραφούν σε καταχρήσεις, να παρουσιάσουν μελαγχολία ή και κατάθλιψη ή να αισθανθούν αδυναμία να φέρουν σε πέρας τις υποχρεώσεις τους απέναντι στη ζωή, τα παιδιά τους ή και τον ίδιο τους τον εαυτό.

Κίνδυνοι

Η διαδικασία του χωρισμού είναι μια επώδυνη περίοδος και κανείς δεν βγαίνει από αυτήν χωρίς να έχει υποστεί τραυματισμούς. Εν τούτοις, σε ορισμένες περιπτώσεις ελλοχεύουν σοβαροί κίνδυνοι για το παιδί που θα βρεθεί στη μέση μίας τέτοιας κατάστασης. Εκτός από τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί η αδιαφορία των γονιών του γι’ αυτό, καθώς εκείνοι θα βυθίζονται ολοένα περισσότερο στη μεταξύ τους διαμάχη, ενδέχεται να υπάρξουν και προβλήματα της ακριβώς αντίθετης φύσης -στην περίπτωση που οι γονείς στραφούν στο παιδί τους για παρηγοριά, παραμελώντας τις ανάγκες του και προσπαθώντας να καλύψουν μόνο το δικό τους κενό. Ακόμα, όμως, κι αν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή προκειμένου να αποφευχθεί η διόγκωση του αισθήματος υπαιτιότητας που βιώνει το παιδί σε σχέση με το χωρισμό των δικών του («αν ήμουν καλύτερος/η, ο μπαμπάς/η μαμά δεν θα έφευγε») και το οποίο ενδέχεται να οδηγήσει σε εκμηδένιση της αυτοπεποίθησής του και μεγάλη μελλοντική δυσκολία στις κοινωνικές του συναναστροφές. Οι γονείς θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη σημασία σε εκδηλώσεις βίαιης συμπεριφοράς, θλίψης ή στη μειωμένη απόδοση του παιδιού τους στο σχολείο, θα πρέπει να το περιβάλλουν με αγάπη, να το διαβεβαιώνουν διαρκώς ότι δεν ευθύνεται αυτό για το διαζύγιο και ότι οι ίδιοι δεν θα πάψουν ποτέ να είναι γονείς του, να το αγαπούν και να το φροντίζουν.

Συμβουλές προς τους γονείς

• Μην κρατάτε το θέμα του χωρισμού μυστικό. Μιλήστε στο παιδί σας με ειλικρίνεια.
• Μιλήστε μαζί στο παιδί και όχι ο καθένας χωριστά, εκπροσωπώντας και υπερασπιζόμενος μόνο τη δική του πλευρά.
• Μιλήστε στο παιδί με απλά λόγια, εξηγήστε του την κατάσταση με τρόπο που θα την αντιληφθεί -μη διστάζετε να του εξηγήσετε κάποια πράγματα, επειδή θεωρείτε ότι δεν θα τα καταλάβει.
• Εξηγήστε του ότι σε καμία περίπτωση δεν φταίει εκείνο για το χωρισμό. Κάνετε σαφές ότι δεν θα μπορούσε να τον έχει αποτρέψει με οποιονδήποτε τρόπο με τη συμπεριφορά του.
• Διαβεβαιώστε το ότι το αγαπάτε και ότι θα συνεχίσετε να το φροντίζετε.
• Παραδεχτείτε ότι η κατάσταση είναι δύσκολη για όλους, δώστε του να καταλάβει ότι ούτε εσείς έχετε τις λύσεις για τα πάντα, αλλά μην του δίνετε ψεύτικες υποσχέσεις και διαβεβαιώσεις.
• Μην αλληλοκατηγορήστε μπροστά στο παιδί και μην κατηγορείτε ο ένας τον άλλο όταν είστε μόνοι με το παιδί.
• Συζητήστε με το παιδί τις ανησυχίες του και λάβετε τις αποφάσεις για τη νέα σας ζωή λαμβάνοντας υπόψη τη γνώμη και τις επιθυμίες του.
• Είτε είστε ο γονιός που θα πάρει την κηδεμονία είτε όχι, καταρτίστε ένα πρόγραμμα επισκέψεων που θα εξυπηρετεί το παιδί και τηρήστε το. Λάβετε υπόψη το πρόγραμμα και τις δραστηριότητές του, αλλά και την ανάγκη του για σταθερότητα και σεβασμό των ωρών.
• Συμβουλευτείτε τον παιδίατρό σας: μπορεί να εντοπίσει προειδοποιητικά σημάδια στο παιδί ή λανθασμένους τρόπους που τυχόν χρησιμοποιείτε στην επικοινωνία σας μαζί του. Επίσης, μπορεί να παραπέμψει εσάς ή το παιδί σας σε ειδικούς, εάν κρίνει σκόπιμη τη συμβολή τους.

Ο ρόλος του παιδιάτρου

Ο παιδίατρος είναι ένας ειδικός, στον οποίο μπορείτε να απευθυνθείτε για συμβουλές που αφορούν στην αντιμετώπιση της τόσο επώδυνης αυτής κατάστασης. Ο ρόλος του μπορεί να είναι ουσιαστικός, καθώς είναι σε θέση να εντοπίσει τομείς και παράγοντες που δυσχεραίνουν την κατάσταση και να προτείνει λύσεις, ελαττώνοντας όσο το δυνατόν περισσότερο τυχόν παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με το διαζύγιο. Μπορεί να αξιολογήσει τη συμπεριφορά των γονιών, να επισημάνει τυχόν λάθη και να τους υποδείξει τρόπους για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών τους. Μπορεί ακόμα να αποτελέσει μία πηγή εκτόνωσης για το ίδιο το παιδί, καθώς είναι σε θέση να το προσεγγίσει και να του δώσει τη δυνατότητα να μιλήσει για όσα το προβληματίζουν, το πληγώνουν ή δυσχεραίνουν την καθημερινότητά του.

Ο ρόλος του σχολείου

Πολλοί γονείς διστάζουν να ανακοινώσουν προσωπικά τους ζητήματα σε τρίτους. Στην περίπτωση, όμως, του σχολικού περιβάλλοντος των παιδιών τους, καλό θα είναι να κάνουν μία εξαίρεση και να ενημερώσουν τους καθηγητές ή τους σχολικούς συμβούλους. Καταρχάς, καθηγητές και σύμβουλοι θα πρέπει να είναι ενήμεροι σχετικά με το θέμα της κηδεμονίας του παιδιού. Επίσης, θα πρέπει να είναι ενήμεροι για μία τόσο μεγάλη αλλαγή στη ζωή του παιδιού, ώστε να επιστήσουν την προσοχή τους σε τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά του και να πληροφορήσουν τους γονείς. Άλλωστε, ακόμα και σε πρακτικό επίπεδο, είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι καθηγητές ότι οφείλουν πλέον να ενημερώνουν δύο γονείς, να παραδίδουν το σχολικό έλεγχο εις διπλούν κ.τ.λ. Το σχολικό περιβάλλον μπορεί –όταν εφόσον λειτουργεί σωστά– να αποτελέσει χώρο υγιούς εκτόνωσης για το παιδί, γι’ αυτό και ο ρόλος του δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται.