Βασικές αιτίες των καρδιακών προσβολών και των ισχαιμικών εγκεφαλικών είναι η υπέρταση και η υπερχοληστεριναιμία (υψηλή κακή χοληστερίνη LDL) οι οποίες, μπορούν να «χαλιναγωγηθούν» ως ένα βαθμό μέσω της διατροφή μας. Ο άνθρωπος, ως φυσικό ον, είναι έκδοτος στις ηδονές, και η γεύση είναι μία από τις απολαύσεις που τον προδίδει ασύστολα. Οι εύγευστες, λιπαρές και αλμυρές τροφές σαμποτάρουν την ευρωστία μας. Μια πρόσφατη μελέτη σε 9.193 ασθενείς ηλικίας 55-80 ετών έδειξε ότι η αγωγή «δίαιτα και φάρμακα» ελαττώνει την αρτηριακή πίεση κατά 60%, τα εγκεφαλικά κατά 52% και το έμφραγμα κατά 26%. Είναι σοφό να αντιμετωπίζουμε την υπέρταση και την υπερχοληστεριναιμία έγκαιρα και συστηματικά.
Το έμφραγμα και το εγκεφαλικό είναι η πρώτη και η τρίτη, στατιστικά, αιτία θανάτου στην Ελλάδα. Ο καρκίνος είναι η δεύτερη. Ωστόσο το εγκεφαλικό είναι η πρώτη -και μακράν των υπολοίπων- αιτία ισόβιας αναπηρίας. Βέβαια, υπάρχει σοβαρό υπόστρωμα, πολυγονιδιακή και πολυπαραγοντική σωματική προδιάθεση, που κληρονομείται νομοτελειακά από τους προπάτορές μας.
Η φυσιολογική αρτηριακή πίεση στον αριστερό βραχίονα ενός ενήλικα που κάθεται ήρεμος σε μια καρέκλα και ακουμπά το χέρι του σε ένα τραπέζι, φυσιολογικά, είναι πολύ κοντά στο 12 («μεγάλη» – συστολική πίεση) και κάτω από 8 («μικρή» – διαστολική πίεση). Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα δύο χέρια, περίπου 1mm Hg (έναν βαθμό στο «ρολόι» της πίεσης). Οι ιατρικοί δείκτες είναι αμείλικτοι. Η φυσιολογική «μεγάλη» είναι πολύ κοντά στο 13. Κάθε αύξηση κατά 0.2 mm Hg προοδευτικά διπλασιάζει την πιθανότητα εγκεφαλικού, ενώ η ελάττωση κατά 0.3 mm Hg μειώνει την πιθανότητα εγκεφαλικού κατά 8% και στεφανιαίας νόσου της καρδιάς κατά 5%.
Ανάλογη αριθμητική συσχέτιση υπάρχει μεταξύ «αθηρωματικού δείκτη», δηλ. το πηλίκο της διαίρεσης ολικής χοληστερίνης/HDL (καλής). Ο αθηρωματικός δείκτης πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 3,5-5,5. Κάθε αύξηση του δείκτη πάνω από 5.5 επιφέρει αναλογικά αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης εμφράγματος.
Παλαιότερα επικρατούσε η άποψη ότι όσο χαμηλότερη είναι η πίεση τόσο μειωμένη είναι η πιθανότητα αιφνίδιου πρόωρου θανάτου. Η πεποίθηση αυτή αναθεωρήθηκε πρόσφατα βάσει νέων παρατηρήσεων που στηρίζονται σε πολυπληθέστερες στατιστικές. Ανάλογη αριθμητική συσχέτιση παρατηρείται μεταξύ πολύ χαμηλού αθηρωματικού δείκτη και επιβίωσης. Ατομα με χαμηλό αθηρωματικό δείκτη παρουσιάζουν υψηλή θνησιμότητα.
Για την αρτηριακή πίεση, η ιατρική σήμερα συνιστά το 13/7.5, ενώ για άτομα άνω των 75 δέχεται λίγο υψηλότερες μετρήσεις ως «φυσιολογικές». Αν συνυπάρχει διαβήτης, οι συστάσεις πρέπει να είναι πιο φειδωλές. Ο χρυσός κανόνας πλέον δεν είναι το «κυνήγι των δεικτών», ωστόσο όσο νωρίτερα αρχίζει ο έλεγχος της πίεσης και χοληστερίνης τόσο καλύτερα.
Η τραγωδία του εγκεφαλικού διαδραματίζεται στο θέατρο της υπέρτασης, όπου «σκηνοθετεί» το αλάτι και «πρωταγωνιστεί» το νάτριο. Το μαγειρικό αλάτι είναι χλωριούχο νάτριο. Χαρακτηριστικά ο ένας στους δύο υπερτασικούς είναι «ευαίσθητος» στο αλάτι. Οσο αυξάνεται η πρόσληψη αλατιού τόσο η πίεση αυξάνεται και όσο μειώνεται τόσο η πίεση ελαττώνεται. Ακόμα και στις περιπτώσεις όπου οι υπερτάσεις χαλιναγωγούνται μόνο με τη λήψη φαρμάκων, ο περιορισμός του άλατος επιτρέπει την ελάττωση του αριθμού των αντιυπερτασικών δισκίων έτσι ώστε όλη η θεραπεία να διευκολύνεται.
Το πολύ νάτριο προκαλεί παθολογική «διάταση» της καρδιάς, ίνωση (σκλήρυνση) του μυός της καρδιάς, πάχυνση και σκλήρυνση των στεφανιαίων (αγγείων) της καρδιάς, αυξημένη τάση θρομβώσεων, νεφρική ανεπάρκεια, πέτρες στα νεφρά και οστεοπόρωση. Πολύ νάτριο περιέχουν και οι σόδες ή άλλα ζαχαρούχα αναψυκτικά. Παχυσαρκία και τάση για υπέρταση είναι ένας ακόμα «αμαρτωλός» δεσμός περίσσειας σπλαχνικού (κοιλιακού) λίπους και νατρίου των τροφών. Το «δράμα» της διατροφής στις δυτικού τύπου κοινωνίες είναι η υπερκατανάλωση συντηρημένων και επεξεργασμένων βιομηχανικών τροφών. Μέσω αυτών ο σύγχρονος άνθρωπος παίρνει το 80% περίπου του νατρίου.
Η αναγκαία ποσότητα κυμαίνεται γύρω στα 3 γραμμ. αλατιού την ημέρα. Αυτή η ποσότητα θεωρείται ανέφικτη, επειδή όλοι είμαστε εθισμένοι στη συνήθη δόση των 15 γραμμ. τη μέρα. Η ολική συνιστωμένη, σήμερα, είναι 6 γραμμ. (ένα κουταλάκι του γλυκού αλάτι συνολικά). Εδώ συμπεριλαμβάνεται το «ορατό», π.χ. προσθήκη στη σαλάτα, αλλά και το «τερατώδες» ποσοτικά «αόρατο», που υπάρχει σε τυριά, αλλαντικά και τα προψημένα βιομηχανικά.
Δεν ανταποκρίνονται όλοι το ίδιο στην -ίδια- μείωση της πρόβλεψης νατρίου, ως προς την πτώση της πίεσης. Υπάρχουν «αλατο-ευαίσθητοι υπερτασικοί» -κοντά στο 50% του ολικού πληθυσμού. Πρακτικά, κάθε μείωση προσφέρει στην αντιμετώπιση μιας δυνητικά θανατηφόρου πάθησης, του γευσιλάγνου. Ωστόσο έχει αποδειχθεί ότι και η μικρή μείωση της πίεσης, μόλις κατά 0.3 mg Hg, και η ελάττωση του σωματικού βάρους κατά 5-7 κιλά εγγυώνται 10 χρόνια ζωής. Σε αυτή την απόλυτα επιβεβαιωμένη ιατρική παρατήρηση υπάρχει μια «άδικη εκτίμηση» της προσφοράς της φύσης: Δεν αντικατοπτρίζεται η ποιότητα της «λειτουργικής» ζωής των επιπρόσθετων χαρισματικών ετών. Αυτά είναι απαλλαγμένα αναπηρίας, ενώ η αναπηρία είναι κακό κατάλοιπο του εγκεφαλικού χωρίς λύτρωση.
Η υπέρταση με τις δεκάδες επιπλοκές της είναι ωστόσο ένα από τα πολλά πλοκάμια της Λερναίας Υδρας των παθήσεων του σύγχρονου ανθρώπου. Η στόχευση στο αλάτι οφείλεται στην πανταχού παρουσία του όσο και στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της πάθησης όταν περιορίσουμε τη γευσιλαγνία μας.
