Η καρδιακή ανεπάρκεια είναι μια πάθηση στην οποία η καρδιά είναι αδύνατη και δεν μπορεί να στείλει αρκετή ποσότητα αίματος σε όλο το σώμα, με αποτέλεσμα το σώμα να μην παίρνει την ποσότητα του οξυγόνου και τις θρεπτικές ουσίες που χρειάζεται για να δουλέψει φυσιολογικά. Και επειδή το αίμα και το οξυγόνο δεν φτάνουν για να θρέψουν τους μυς και τα όργανα του σώματος, οι μυς κουράζονται και ο ασθενής με καρδιακή ανεπάρκεια εμφανίζει εύκολη κόπωση. Αλλά παράλληλα δεν επιστρέφει και αρκετό αίμα στην καρδιά, περιμένοντας ένα δυνατό τράβηγμα που δεν έρχεται.
Μαζεύεται τότε το αίμα στις φλέβες, περιμένοντας να γυρίσει στην καρδιά και αυξάνεται η πίεση μέσα σε αυτές, οπότε και αρχίζουν να βγαίνουν υγρά στους γύρω ιστούς, κυρίως στα πόδια και την κοιλιά. Υγρό μαζεύεται και στους πνεύμονες γιατί δεν μπορεί να γυρίσει εύκολα στην αριστερή καρδιά και προκαλεί συμφόρηση στους πνεύμονες και δύσπνοια. ΄Ετσι δικαιολογούνται τα κύρια συμπτώματα της καρδιακής ανεπάρκειας που είναι η εύκολη κόπωση και η δύσπνοια. Στην κατάσταση αυτή το σώμα προσπαθεί να τα βγάλει πέρα κάνοντας κάποιες προσαρμογές αλλά μόνο για λίγο χρονικό διάστημα τα καταφέρνει. Στο τέλος οι προσπάθειες αυτές του οργανισμού όχι μόνο δεν βοηθούν αλλά οδηγούν στην αυτοκαταστροφή.
Πού οφείλεται και ποια είναι η αιτία που την προκαλεί;
Η αδυναμία αυτή της καρδιάς μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες. Μπορεί μια καρδιά να κουρασθεί γιατί έχει να αντιμετωπίσει για αρκετό διάστημα αυξημένη πίεση στα αγγεία, οπότε «ζορίζεται» και εξαντλείται από το πολύ ζόρισμα. Η κύρια αιτία που προκαλεί καρδιακή ανεπάρκεια είναι η στεφανιαία νόσος. ΄Ενα έμφραγμα του μυοκαρδίου νεκρώνει κάποιο μέρος της καρδιάς και ελαττώνει τη δύναμή της. Καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά συνήθως αφορά μεγάλες ηλικίες. Είναι πιο σπάνια σε ηλικίες <65 ετών (περίπου 1%). Είναι όμως αρκετά συχνή σε ηλικίες 75-85 ετών (7%), στις οποίες και αποτελεί την κύρια αιτία νοσηλείας. ΄Αλλες αιτίες που προκαλούν καρδιακή ανεπάρκεια είναι παθήσεις των βαλβίδων, των πνευμόνων, λοιμώξεις (μυοκαρδίτιδα), μυοκαρδιοπάθειες, συγγενείς καρδιοπάθειες κ.α.
Πώς αλλάζει η κατάσταση της καρδιάς με το χρόνο;
Όπως ήδη αναφέραμε η καρδιακή ανεπάρκεια είναι μια χρόνια σοβαρή πάθηση που χειροτερεύει με το χρόνο. Ο ρυθμός με τον οποίο χειροτερεύει δεν είναι προβλέψιμος και διαφέρει από ασθενή σε ασθενή. Σε ορισμένους τα συμπτώματα παραμένουν σταθερά για μήνες ή χρόνια ενώ σε άλλους χειροτερεύουν προοδευτικά χρόνο με χρόνο. Υπάρχουν πάλι περιπτώσεις που ενώ διατηρούνται σχετικά σταθερά με τα φάρμακα που παίρνει ο ασθενής, ξαφνικά χειροτερεύουν είτε γιατί εμφανίστηκε μια αρρυθμία, είτε μια λοίμωξη, είτε μια καρδιακή προσβολή (ένα έμφραγμα). Μια άλλη συνηθισμένη αιτία που απορυθμίζει μια χρόνια σταθερή καρδιακή ανεπάρκεια είναι η μη συμμόρφωση του ασθενούς στη θεραπευτική αγωγή ή στη δίαιτα. Είναι λοιπόν σημαντικό να καταλάβουν οι ασθενείς την αξία της συμμόρφωσης στην αγωγή που τους έδωσε ο γιατρός. Δεν πρέπει να σταματούν ούτε να αλλάζουν τα φάρμακα από μόνοι τους. Γιατί τα φάρμακα όχι μόνο θα τους κρατήσουν σε μια ισορροπία αλλά και θα τους βοηθήσουν να ζήσουν περισσότερο έχοντας μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
Εξετάσεις που γίνονται συνήθως
Αν υποψιαστεί κανείς ότι έχει καρδιακή ανεπάρκεια ή αν έχει κάποια από τα συμπτώματα που προκαλεί η καρδιακή ανεπάρκεια, τότε θα επισκεφτεί το γιατρό του. Αν ο γιατρός παίρνοντας το ιστορικό και μετά από εξέταση υποπτευθεί ότι ο εξεταζόμενος ασθενής έχει καρδιακή ανεπάρκεια, τότε θα ζητήσει ορισμένες εξετάσεις για να επιβεβαιώσει την υποψία του και πολλές φορές να καταλάβει και την αιτία που προκάλεσε την καρδιακή ανεπάρκεια . Μετά από το ιστορικό και την κλινική εξέταση το πρώτο που θα κάνει ο γιατρός είναι ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ). Θα ζητήσει στη συνέχεια μια ακτινογραφία θώρακος και θα στείλει και αίμα για να κάνει ορισμένες αναλύσεις. ΄Ενα υπερηχογράφημα καρδιάς είναι πολύτιμο στη φάση αυτή γιατί θα δείξει το μέγεθος του προβλήματος. Για να μάθει στη συνέχεια ο γιατρός κάποιες λεπτομέρειες της πάθησης ή για να διευκρινίσει την αιτία που την προκάλεσε, μπορεί να ζητήσει και άλλες εξετάσεις, όπως αέρια αίματος, τεστ κόπωσης, σπινθηρογράφημα, στεφανιογραφία, αξονική τομογραφία κ.α
Διαχείριση της καρδιακής ανεπάρκειας από τον ασθενή και το γιατρό
Η πιο αποτελεσματική θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας γίνεται με φάρμακα και αλλαγή του τρόπου ζωής. Ακόμα και απλά πράγματα όπως καθημερινό περπάτημα, παρακολούθηση της δίαιτας (περιορισμός στο αλάτι) αποφυγή καπνίσματος και αλκοόλ, μπορεί να κάνουν τη διαφορά στα συμπτώματα και την ποιότητα ζωής. Ο ασθενής με καρδιακή ανεπάρκεια πρέπει να παρακολουθεί το βάρος του (με καθημερινό ζύγισμα), την πίεση και τις σφύξεις του. Να καταγράφει τις μετρήσεις σε ένα πίνακα και να το δείχνει στο γιατρό του σε κάθε επίσκεψη.
Αν παρατηρήσει μεγάλη αλλαγή στις μετρήσεις, όπως όταν πάρει ας πούμε αρκετό βάρος (περισσότερο από 2 κιλά σε 3 ημέρες), τότε πρέπει να ενημερώσει το γιατρό του. Στο ίδιο διάγραμμα που πρέπει να διατηρεί ο ασθενής καλό είναι να αναφέρει και οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή διαπιστώσει στα συμπτώματά του, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο. Για παράδειγμα μπορεί να αναφέρει ότι τελευταία αναγκάζεται να ξυπνάει τη νύκτα λόγω δύσπνοιας και θέλει να σηκωθεί από το κρεβάτι ή ότι νοιώθει την ανάγκη να χρησιμοποιήσει 4 αντί δύο μαξιλάρια που χρησιμοποιούσε πριν, για να κοιμηθεί. Σε μια μεριά της κάρτας πρέπει να αναγράφεται και η ημερομηνία του επόμενου ραντεβού με το γιατρό. Και σε άλλο μέρος τα φάρμακα με τη σειρά και τις δόσεις.
Τι συμπτώματα πρέπει να “περιμένει” ο ασθενής και τι πρέπει να κάνει όταν εμφανισθούν;
Ο ασθενής πρέπει να ανησυχήσει όταν έχει πόνο στο στήθος που επιμένει και δεν περνάει με υπογλώσσιο χάπι (νιτρογλυκερίνη). Αυτό το σύμπτωμα το έχουν ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια που έχουν και στεφανιαία νόσο και συνήθως το αναγνωρίζουν και παίρνουν το χάπι τους νωρίς, καθιστοί πάντα στο κρεβάτι. ΄Οταν εμφανισθεί δυσκολία στην αναπνοή (δύσπνοια) που επιμένει μετά από κάποια δραστηριότητα και δεν περνάει με την ανάπαυση, τότε ο ασθενής πρέπει να αναζητήσει βοήθεια. Αν έχει την εμπειρία και έχει πάρει οδηγίες από το γιατρό του μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιο διουρητικό επιπλέον.
Αν ακόμη ο ασθενής αισθάνεται ότι κουράζεται πιο εύκολα από πριν ή νοιώθει την καρδιά του να κτυπάει γρήγορα ή αισθάνεται αρρυθμία (κλώτσημα, φτερούγισμα), τότε πρέπει να αναζητήσει βοήθεια. Αν πάλι δει την κοιλιά του να φουσκώνει ή έχει βάρος στο δεξιό μέρος της κοιλιάς, τότε καλύτερα να το αναφέρει στο γιατρό του. Βήχας, ανορεξία, ναυτία, πρήξιμο στα πόδια, είναι συμπτώματα που πρέπει να καταγραφούν και να αναφερθούν. Στους ηλικιωμένους καλύτερα να έχουμε γραμμένο το τηλέφωνο του γιατρού τους με μεγάλα γράμματα για πρώτη ζήτηση.
Τι άλλο πρέπει να κάνει ο ασθενής με καρδιακή ανεπάρκεια;
Μια άλλη σημαντική προϋπόθεση είναι να παίρνει ο ασθενής όλα τα φάρμακα που του έδωσε ο γιατρός χωρίς να παραλείπει κανένα στην ώρα του γιατί δεν είναι και λίγα. Να κρατάει ο ασθενής σημειώσεις με τα σκευάσματα και τις δόσεις ελεγχόμενος αν υπάρχει η δυνατότητα από κάποιο στενό συγγενή του. Αν μέσα στα πλαίσια της θεραπείας του έχει τοποθετηθεί και κάποια συσκευή όπως βηματοδότης, απινιδωτής πρέπει να είναι σε άμεση επαφή με το γιατρό και το εργαστήριο όπου εμφυτεύθηκε για τακτική παρακολούθηση και έλεγχο.
Επειδή μια από τις αιτίες που απορυθμίζουν συχνά μια καρδιακή ανεπάρκεια είναι οι λοιμώξεις καλό είναι ο ασθενής να βρίσκεται σε επικοινωνία πάντα με το γιατρό του να κάνει τα απαραίτητα εμβόλια για να προφυλάσσεται από αυτές. Σε ορισμένες περιπτώσεις καρδιακής ανεπάρκειας, χρειάζεται και αντιπηκτική αγωγή (κολπική μαρμαρυγή, προσθετική βαλβίδα), οπότε πρέπει να γίνεται σωστός έλεγχος και ποαρακολούθηση ανά τακτά διαστήματα.
Υπάρχουν όμως και πιο απλά πράγματα που μπορεί να κάνει ο ασθενής είτε από μόνος του είτε μετά από συμβουλή του γιατρού του, όπως η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και των σφύξεων, πράγμα που κινητοποιεί τον ασθενή να συμμετέχει ενεργά στη θεραπεία του, ενισχύοντας έτσι και την αυτοπεποίθησή του. Το να αλλάζει τις εμπειρίες του ένας ασθενής με ένα άλλο σε χώρους συνάθροισης όπως καφενεία, γηροκομεία, ΚΑΠΗ, είνα καλό και ενθαρρύνεται από το γιατρό. Οι ασθενείς κουβεντιάζοντας καθησυχάζουν, γνωρίζοντας πια ότι δεν είναι μόνοι και μαθαίνουν από τα λάθη και τις εμπειρίες των άλλων.
Αυτό το διαπιστώνουμε και στις συζητήσεις που κάνουν σε χώρους αναμονής για εξέταση, για έλεγχο βηματοδότη για ηχοκαρδιογράφημα. Στους ηλικιωμένους αρέσει να αλλάζουν γνώμη με άλλους και ιδιαίτερα αν έχουν περίπου το ίδιο πρόβλημα (φέρουν βηματοδότη, έχουν κάνει bypass).
Προσέχοντας την υγεία και ελέγχοντας και άλλες παθήσεις που συνυπάρχουν
Οι ηλικιωμένοι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια συνήθως έχουν και άλλες παθήσεις όπως αναιμία, νεφρική ανεπάρκεια, αποφρακτική πνευμονοπάθεια, υπέρταση, διαβήτη κ.α. Είναι απαραίτητο να παρακολουθούν και τις άλλες παθήσεις σε συνεννόηση πάντα με τον καρδιολόγο και με γιατρό άλλης ειδικότητας όπου χρειάζεται (πνευμονολόγο, νεφρολόγο, διαβητολόγο). Φαίνεται λοιπόν ότι με καλύτερη κατανόηση της πάθησης τους και με απλές αλλαγές στον τρόπο ζωής αρκετοί ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα της ζωής τους.
