Η διαδρομή της πράσινης στέγης στην Ελλάδα δεν είναι τόσο εύκολη, όσο θα περίμενε κανείς, λόγω του δύσκολου μεσογειακού κλίματος. Το μεράκι, η προσωπική δουλειά του Ουαλού, Άντριου Κλέμενς, που ζει εδώ και 22 χρόνια στην Ελλάδα, αλλά κυρίως η επιθυμία του να φτιάξει μία πράσινη στέγη στο σπίτι του, τον οδήγησαν να βρει τη λύση, με αποτέλεσμα τώρα πια εκατοντάδες κτίρια να έχουν φυτευτεί είτε στην οροφή, είτε και στους τοίχους.
Στο οικόπεδο του Άντριου Κλέμενς, στη Ραφήνα, του «πατέρα» της πράσινης στέγης, στην Ελλάδα, βρίσκεσαι περιτριγυρισμένος από δεντρολίβανα, δυόσμους, θυμάρια, βαλσαμόχορτα, χαμομήλια, τσάι του βουνού, ρίγανες, αχιλλέες και ό,τι άγριο φυτό μπορεί κανείς να συναντήσει στην ελληνική φύση, σα να κάνεις βόλτα σε ένα τυπικό κυκλαδίτικο τοπίο. Το κάθε φυτό έχει τοποθετηθεί σε ένα «φυτοθύλακα», ένα υφασμάτινο μαξιλάρι που περιέχει αντί για χώμα ορυκτά στοιχεία από τον ελλαδικό χώρο. Με αυτούς τους φυτοθύλακες συναρμολογεί κανείς στην πράσινη στέγη του, προσθέτοντας διαδρόμους, πέργκολες ή ό,τι άλλο θέλει.
Η ιστορία των πράσινων στεγών στην Ελλάδα ξεκινάει το 2000, όταν ο κ. Κλέμενς ήθελε μία πράσινη στέγη για την κατοικία του, στα Άνω Τρίκαλα Κορινθίας. Στην Ελλάδα δεν υπήρχε καν η λέξη. Ο κ. Κλέμενς μετέφρασε από το λεξικό το αγγλικό «green roofs». «Ο όρος “πράσινη στέγη” ήταν τελικά λάθος», αναφέρει «γιατί στην Ελλάδα έχουμε πράσινες ταράτσες, αλλά το λάθος έμεινε και τις ονομάζουμε πια πράσινες στέγες». Απευθύνθηκε σε αρχιτέκτονες, γεωπόνους, οι οποίοι του απάντησαν ότι στην Ελλάδα είναι αδύνατο να κατασκευαστεί τέτοια στέγη. Ταξίδεψε στη Γερμανία, όπου η τεχνογνωσία υπάρχει από το 1975, αλλά και εκεί τον απογοήτευσαν. «Δε γίνεται, γιατί έχετε σεισμούς», του αποκριθήκαν.
Όμως δεν το έβαλε κάτω. Μελέτησε τα οικοσυστήματα στον Υμηττό, στο Στρέφη, στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, στη Σαντορίνη, στη Μακεδονία, πώς αποστραγγίζουν το νερό, πώς δημιουργούν υγρασία το καλοκαίρι και αντέγραψε αυτό που έβλεπε. Με τα πολλά το 2006 το πρόβλημα λύθηκε. Οι προκλήσεις που είχε να αντιμετωπίσει ήταν η στατικότητα, η στεγανοποίηση και τα \έντονα καιρικά φαινόμενα της Ελλάδας, όπως η ηλιοφάνεια, τα μελτέμια και οι δυνατές βροχοπτώσεις. Σε άλλες χώρες, όπως Γερμανία, Βρετανία που κατασκευάζονται κατά κόρον πράσινες στέγες, οι συνθήκες είναι πιο εύκολες. «Στην Ελλάδα οι κλιματικές διαφορές είναι τεράστιες. Στο Νευροκόπι έχουμε χιόνια και θερμοκρασίες Σιβηρίας, ενώ στην Κρήτη συνθήκες ξηρασίας όπως στη Λιβύη», επισημαίνει ο κ. Κλέμενς. «Η ισχυρή ηλιοφάνεια έχει ως αποτέλεσμα να χαλάει η μεμβράνη στεγανοποίησης των ταρατσών γι’ αυτό και η εγγύηση τους στην Ελλάδα είναι τα 5 χρόνια, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη τα 15. Μία μπόρα δεκαπέντε λεπτών μπορεί να ρίξει νερό 15 χιλιοστών. Οι δε άνεμοι το καλοκαίρι, δρουν σαν πιστολάκι για τα μαλλιά πάνω στα φυτά».
Στη Γερμανία χρησιμοποιούν σπασμένα κεραμίδια ή πέτρες με χώμα για τη φύτευση, υλικά πολύ βαριά για τη σεισμογενή Ελλάδα. Όλα αυτά τα αντικατέστησε με πλούσια ορυκτά υλικά από την Ελλάδα, δημιουργώντας μία ελαφριά κατασκευή. Τα φυτά της ελληνικής υπαίθρου δεν χρειάζονται πότισμα και συντήρηση και αντέχουν την ξηρασία και τον παγετό. Έτσι έφτιαξε την πρώτη πράσινη στέγη βασισμένη στο οικοσύστημα της Ελλάδας. Το 2006 κατοχύρωσε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από το υπουργείο Εμπορίου και έκανε το κέφι του επάγγελμα.
Την ίδια χρονιά τον βρήκε ο δήμαρχος Ελευσίνας, Γιώργος Αμπατζόγλου και του ανέθεσε τα πρώτα κτίρια με πράσινες στέγες στην Ελλάδα. Το δημαρχείο, το πάρκινγκ και άλλα δύο δημοτικά κτίρια στην Ελευσίνα. Το 2008, ο τότε υφυπουργός Οικονομικών, Γιάννης Παπαθανασίου, του ζήτησε να κάνει το ίδιο στο κτίριο του υπουργείου, στο Σύνταγμα. Έτσι καλύφθηκε ένα μέρος της ταράτσας με πράσινο, καθιστώντας το πρώτο υπουργείο στον κόσμο με πράσινη στέγη.
Οι πράσινες στέγες και τοίχοι είναι τόσο παλιές όσο και οι πρώτες ανθρώπινες κατοικίες, πολύ πριν την ανάπτυξη της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής.
Από τα προϊστορικά χρόνια οι άνθρωποι έχτιζαν με φυσικά υλικά και εξασφάλιζαν θερμομόνωση, στεγανοποίηση και αισθητική. Η φύτευση των στεγών ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής, τόσο στις πρώτες αγροτικές κατοικίες, όσο και στα παλάτια, όπως του Ναβουχοδονόσορα του Β’, ο οποίος, λέγεται, έχτισε τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας, επειδή η γυναίκα του Αμύτις νοσταλγούσε τα πράσινα βουνά της πατρίδας της Μηδίας. Κατά το Μεσαίωνα, πολλά δείγματα κέλτικης αρχιτεκτονικής στη Σκωτία, Ιρλανδία και Ουαλία διαθέτουν στέγες από φυσικά υλικά και φυτεμένα δώματα. Σε άριστη κατάσταση παραμένουν μέχρι σήμερα οι κατοικίες του Σαίξπηρ και της συζύγου του, Αν Χάθαγουεϊ, που χρονολογούνται γύρω στο 1500 και οι στέγες τους είναι από φυσικά υλικά.
Στην σύγχρονη εποχή, οι πόλεις έχουν κατασκευαστεί με βιομηχανικά υλικά, όπως μπετόν, τσιμέντο, ατσάλι, τούβλα και κεραμίδια. Σε συνδυασμό με τους ασφαλτοστρωμένους δρόμους, την ενεργειακή κατανάλωση από τα κλιματιστικά, τα αυτοκίνητα και τις βιομηχανίες δημιουργούνται «θερμικές νησίδες» με αυξημένο διοξείδιο του άνθρακα που επιβαρύνουν την κλιματική αλλαγή και υπερθερμαίνουν την ατμόσφαιρα. Στα περιβαλλοντικά προβλήματα του αστικού ιστού περιλαμβάνονται και η υπερχείλιση των αποχετεύσεων από τα όμβρια ύδατα, όπως και η απώλεια της βιοποικιλότητας, καθώς ούτε τα φυτά έχουν χώρο να αναπτυχθούν ούτε τα ζώα, τα πουλιά ή οι μικροοργανισμοί μπορούν να βρουν καταφύγιο.
Αυτοί οι λόγοι οδήγησαν τους επιστήμονες στη δημιουργία των φυτεμένων δωμάτων ή αλλιώς πράσινων στεγών, ως μία βιώσιμη λύση στην κατασκευή των κτιρίων. Έτσι, πρώτα στη Γερμανία και την Ελβετία, ξεκίνησαν οι έρευνες για τις φυτεμένες στέγες.
Σήμερα, έχει κερδίσει έδαφος σε πολλές χώρες του κόσμου, κυρίως Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη, ΗΠΑ και Καναδά. «Στη Γερμανία το 10%, δηλαδή 35 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα, των σπιτιών έχει πράσινες στέγες. Δίνονται και κίνητρα όπως φοροαπαλλαγές ή χρηματοδοτήσεις για τα φυτεμένα δώματα ή αντίστοιχα πρόστιμα για όσους δεν έχουν», τονίζει ο κ. Κλέμενς.
Οι πράσινες στέγες προσφέρουν εξαιρετική θερμομόνωση, υγρομόνωση και ηχομόνωση. Σε έρευνες των Πανεπιστημίων Θεσσαλίας, Αθηνών και Ιωαννίνων, που έχουν δημοσιευτεί, καταγράφεται μείωση του κόστους ψύξης έως 40%, μείωση της κατανάλωσης ενέργειας από 7 μέχρι 50%, για ολόκληρο το κτίριο, ενώ στον τελευταίο όροφο, κάτω από την φυτεμένη ταράτσα, όπως και στις μονοκατοικίες η μείωση φθάνει το 87%. Τα κτίρια συντηρούνται καλύτερα γιατί μειώνονται οι καταποντίσεις από τις θερμικές συστολές και διαστολές, μιας και το κτίριο διατηρεί πιο σταθερή θερμοκρασία. «Το κόστος κατασκευής μιας πράσινης στέγης αποσβένεται μέσα σε τρία με τέσσερα χρόνια. Τα φυτά απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα, μειώνουν τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και τη σκόνη, φιλτράρουν το βρόχινο νερό, σε ποσοστό έως και 90% και αποφορτίζονται οι αποχετεύσεις», αναφέρει ο κ. Κλέμενς και προσθέτει ότι «δημιουργείται επίσης ένα μικρό οικοσύστημα για όλη την πανίδα που έχει εξοβελιστεί από τις πόλεις, λόγω έλλειψης δέντρων. Πολύ σημαντική παράμετρος είναι και αυτή της κοινωνικοποίησης των κατοίκων μιας πολυκατοικίας που έχουν ένα όμορφο πράσινο χώρο να μαζεύονται, καθώς και της βελτίωσης της αισθητικής των πόλεων. Γιατί μην ξεχνάμε πως οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις, εκτός από περιβαλλοντικά ζητήματα, έχουν δημιουργήσει και ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα, λόγω της αποξένωσης των ανθρώπων και της αποκοπής τους από τη φύση».
Στο κτίριο του υπουργείου Οικονομικών η πράσινη στέγη καταλαμβάνει 650 τμ, δηλαδή το 52% της ταράτσας και σε ένα χρόνο εξοικονομήθηκαν 5.630 ευρώ από την κατανάλωση του ηλεκτρικού ρεύματος και του πετρελαίου. Σε μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν, στη φυτεμένη επιφάνεια της οροφής η θερμοκρασία φθάνει τους 37 βαθμούς Κελσίου, ενώ στη μη φυτεμένη τους 55.
Ο Μάνθος Σανταμούρης, του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), εξηγεί, ότι «υπάρχει πρόγραμμα φυτεμένων δωμάτων προϋπολογισμού 20 εκατομμυρίων ευρώ από το ΕΣΠΑ για δημόσια κτίρια, που θα προκηρυχθεί τον επόμενο μήνα. Για ιδιώτες δεν προβλέπεται κάποια χρηματοδότηση».
Όπως λέει ο κ. Κλέμενς, όμως, «δεν χρειάζεται να περιμένεις το κράτος για να κάνεις κάτι. Η κατασκευή του φυτεμένου δώματος είναι συναρμολογούμενη και προσιτή σε όλους. Μπορείς να φτιάξεις ένα κομμάτι τώρα, ένα άλλο αργότερα και πάει λέγοντας. Αυτό που έμαθα στην Ελλάδα είναι ότι όλα γίνονται “σιγά-σιγά”. Γι’ αυτό και βρήκα τρόπο να δημιουργήσω ένα συναρμολογούμενο σύστημα φυτεμένης οροφής και τοίχων, αλλιώς δεν θα προχωρούσε στην Ελλάδα».
