Stephen Pinker
Σε μια εποχή που στη χώρα μας και σε κάθε σχεδόν χώρα του πλανήτη υπάρχει διάχυτη η αίσθηση στην κοινή γνώμη ότι η κάθε μορφής βία βρίσκεται σε άνοδο, αν όχι σε έκρηξη, έρχεται ο διάσημος ψυχολόγος του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Στίβεν Πίνκερ (Stephen Pinker), με το νέο βιβλίο του, να ανατρέψει αυτή την εντύπωση, υποστηρίζοντας με πληθώρα στατιστικών στοιχείων και παραδειγμάτων ότι τελικά συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: οι άνθρωποι είναι σήμερα λιγότερο βίαιοι από ποτέ.
Με τον εύγλωττο τίτλο “Οι καλύτεροι άγγελοι της φύσης μας: Γιατί η βία έχει μειωθεί”, ο Πίνκερ, που δημοσίευσε και σχετικό άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό “Nature”, επιμένει ότι, αν δει κανείς τα πράγματα ψύχραιμα και σε βάθος χρόνου, ο κόσμος μας είναι πιο ειρηνικός από κάθε άλλη εποχή και σήμερα στον πλανήτη μας σκοτώνονται λιγότεροι άνθρωποι σε περιστατικά βίας (πόλεμοι, τρομοκρατία, εγκληματικότητα, ενδοοικογενειακή βία κλπ.) από κάθε άλλη εποχή. Όπως αναφέρει, οι διαχρονικές στατιστικές αποκαλύπτουν πως σταδιακά έχουν μειωθεί οι αριθμοί θανάτων και άλλων μορφών βίας λόγω πολέμου, ρατσισμού, φόνου, βιασμού κ.α.
Ο Πίνκερ χαρακτηρίζει την υποχώρηση της βίας “ως την πιο σημαντική και λιγότερο αναγνωρισμένη εξέλιξη στην ιστορία του είδους μας“, παρόλο που, όπως αναγνωρίζει, κάτι τέτοιο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την εντύπωση που διαχέεται μέσω των μέσων ενημέρωσης, καθώς και όσων αισθάνεται ή βιώνει η πλειονότητα των πολιτών.
Ο Αμερικανός ψυχολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων, που έχουν επίσης προκαλέσει αίσθηση στο παρελθόν, αναφέρει ότι η μείωση της βίας οφείλεται κυρίως στο ότι ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος είναι πιο μορφωμένος και ευαισθητοποιημένος, άρα και πιο πρόθυμος για ειρηνικές διευθετήσεις των προβλημάτων, σε ατομικό, κοινωνικό ή διεθνές επίπεδο.
Μεταξύ άλλων, το βιβλίο -που βασίζεται σε πολλές έγκριτες επιστημονικές έρευνες- αναφέρει ότι ο αριθμός όσων πέφτουν στο πεδίο της μάχης έχει μειωθεί κατά τουλάχιστον 1.000 φορές σε σχέση με το παρελθόν. Πριν την ύπαρξη οργανωμένων κρατών, οι μάχες σκότωναν κατά μέσο όρο πάνω από 500 ανά 100.000 ανθρώπους, ενώ στον εικοστό αιώνα -παρά την μεσολάβηση δύο παγκοσμίων πολέμων και μερικών γενοκτονιών- ο αριθμός μειώθηκε σε 60 και σήμερα πια η αναλογία θανάτων στο πεδίο της μάχης είναι περίπου ένας σκοτωμένος άνθρωπος ανά 100.000 πληθυσμού. Οι θάνατοι από γενοκτονίες ανά 100.000 κατοίκους ήσαν 1.400 φορές περισσότεροι το 1942 από ό,τι το 2008.
Λιγότερη βία
Ο Πίνκερ τονίζει ότι η αύξηση του αριθμού των δημοκρατικών κρατών έχει παίξει μεγάλο ρόλο σε αυτό. Το 1946 δεν υπήρχαν ούτε 20 δημοκρατίες, ενώ σήμερα είναι περίπου 100, με παράλληλη μείωση του αριθμού των αυταρχικών -και κατά τεκμήριο πιο βίαιων- καθεστώτων από 90 το 1976 σε περίπου 25 σήμερα.
Η μείωση της βίας έχει συμβαδίσει με τη σταδιακή αύξηση της νοημοσύνης. Σύμφωνα με το βιβλίο, ο δείκτης νοημοσύνης (IQ) του μέσου εφήβου έχει αυξηθεί σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Το μέσο σημερινό παιδί θα εθεωρείτο σχεδόν μεγαλοφυία πριν από ένα αιώνα και αυτή η παραπάνω εξυπνάδα έχει “μεταφραστεί” σε ένα πιο ευγενικό κόσμο, κατά τον Πίνκερ, καθώς όλο και περισσότερο γίνεται ευρέως αντιληπτό ότι η ανθρώπινη ζωή είναι πολύτιμη.
Σε αυτό το πλαίσιο, όπως αναφέρει, οι φόνοι λόγω εγκληματικότητας στις ευρωπαϊκές χώρες έχουν σταθερά μειωθεί, από περίπου 100 ανά 100.000 κατοίκους στο τέλος του Μεσαίωνα, σε περίπου ένα φόνο ανά 100.000 σήμερα. Το ίδιο έχει συμβεί και με τη βία μέσα στις οικογένειες, καθώς και με τον αριθμό των βιασμών, ενώ άλλες μορφές βίας, κάποτε συνηθισμένες, όπως το λιντσάρισμα, έχουν ουσιαστικά εξαφανισθεί. Οι ρατσιστικές διακρίσεις έχουν υποχωρήσει, η θανατική ποινή βρίσκεται σε υποχώρηση, όπως επίσης η κακοποίηση των παιδιών, που κάποτε ανθούσε σε σπίτια και σχολεία.
“Εύκολα ξεχνάμε πόσο επικίνδυνη ήταν κάποτε η ζωή, πόσο βαθιά η κτηνωδία ήταν κάποτε συνυφασμένη με τον ιστό της καθημερινής ύπαρξης”, γράφει χαρακτηριστικά. Δεν παραλείπει να επισημάνει ότι στην ίδια την Παλαιά Διαθήκη μετριούνται συνολικά 1,2 εκατ. θάνατοι, καθώς επίσης να θυμίσει τα βασανιστήρια των παλαιότερων εποχών, αλλά και τη βία που ξεχειλίζει από τα παιδικά παραμύθια και τους μύθους.
H ανθρώπινη φύση είναι διφυής
Όπως δήλωσε ο Πίνκερ στο New Scientist, η ανθρώπινη φύση είναι διφυής, καθώς ένα μέρος της ρέπει προς τη βία και ένα άλλο απομακρύνεται από αυτήν. Η ιστορία δείχνει, όπως εκτιμά, ότι ευτυχώς σιγά-σιγά επικρατεί το τμήμα της φύσης μας που απορρίπτει τη βία. Κεντρικό ρόλο για αυτό έπαιξε ότι σταδιακά, μετά τη δημιουργία των κρατών, οι κυβερνήσεις απόκτησαν το μονοπώλιο στη βία. “Οπουδήποτε συγκρίνει κανείς τη ζωή υπό καθεστώς αναρχίας και τη ζωή υπό καθεστώς μιας κυβέρνησης, η ζωή με την κυβέρνηση είναι λιγότερο βίαιη”, τόνισε.
Παράλληλα, όπως υπογράμμισε, βοήθησε η εξάπλωση του εμπορίου και των οικονομικών συναλλαγών. “Το εμπόριο κάνει τους άλλους ανθρώπους να είναι πολύτιμοι ως ζωντανοί παρά νεκροί, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να προσπαθούν να προβλέψουν τι χρειάζονται και τι θέλουν οι άλλοι. Έτσι, ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί του αμοιβαίου αλτρουισμού, αντί για αυτούς της κυριαρχίας, όπως λένε και οι βιολόγοι”.
“Ο καπιταλισμός είναι μια ‘βρώμικη’ λέξη για πολλούς διανοούμενους, όμως πολλές μελέτες δείχνουν πως οι ανοικτές οικονομίες και το ελεύθερο εμπόριο μειώνουν τις γενοκτονίες και τον πόλεμο”, επεσήμανε και τόνισε ότι όσο και αν κανείς υποτιμά τη σημασία θεσμών όπως η κυβέρνηση και τα δικαστήρια, η εναλλακτική λύση είναι πολύ χειρότερη.
Στην μείωση της βίας, κατά τον Πίνκερ, έχει επίσης συμβάλει η εξάπλωση του αλφαβητισμού, της δημοσιογραφίας και της ενημέρωσης, της ιστορίας και της επιστήμης, δηλαδή όλοι οι τρόποι που βοηθάνε τους ανθρώπους να δούνε τα πράγματα όχι μόνο από τη δική τους άποψη, αλλά και από των άλλων. Επίσης, έχει βοηθήσει ο φεμινισμός και η ενίσχυση του ρόλου και των αξιών των γυναικών, που έχουν “φρενάρει” την ανδρική βία.
Η απομάκρυνση από τη βία, κατά τον Πίνκερ, είναι συνεπώς περισσότερο θέμα πολιτισμικών και κοινωνικών επιρροών, χωρίς πάντως να αποκλείει την πιθανότητα γενετικών μεταβολών που έχουν γίνει, σε διάστημα πολλών χιλιάδων ετών, στην ανθρώπινη φύση, υπέρ της ειρηνόφιλης πλευράς της. Ο Πίνκερ κάνει ακόμη λόγο για “ιστορική μυωπία“, προκειμένου να εξηγήσει γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ζούμε σε πιο βίαιη εποχή: σήμερα, χάρη στα μέσα ενημέρωσης, μαθαίνουμε το παραμικρό περιστατικό βίας, ενώ όσο μακρύτερα χάνεται το παρελθόν, τόσο εμείς είμαστε “τυφλοί” και αγνοούμε τη βία που τότε επικρατούσε. Όπως τονίζει, “ο ανθρώπινος νους αγαπάει να μαθαίνει για τη βία, το αίμα πουλάει“, αλλά μόνο αν υπολογίσει κανείς τους βίαιους θανάτους ως ποσοστό όλων των θανάτων, αποκτά μια πιο σαφή εικόνα του πώς έχει μειωθεί η βία διαχρονικά.
