Αν συχνά υποφέρετε από φουσκώματα, πρηξίματα και τυμπανισμό της κοιλιάς χωρίς μάλιστα έχετε φάει κάτι, τότε πιθανότητα πάσχετε από σπαστική κολίτιδα ή σύνδρομο του ευερέθιστου παχέος εντέρου όπως επίσημα λέγεται (irritable bowel syndrome).
Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της σπαστικής κολίτιδας είναι τα ξαφνικά φουσκώματα της κοιλιάς που σχεδόν πάντα συνοδεύονται από πόνους που εντοπίζονται στο αριστερό ή δεξιό κάτω μέρος της κοιλιάς. Οι πόνοι μπορεί σπανιότερα να εντοπίζονται στο κέντρο ή να πιάνουν όλη της κοιλιά και συχνά ανακουφίζονται με την αποβολή αερίων. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως συνοδεύουν εναλλαγές περιόδων διάρροιας και δυσκοιλιότητας, Η ένταση του κοιλιακού πόνου ποικίλλει από άτομο σε άτομο και παρατηρούνται περίοδοι υφέσεων και εξάρσεων. Συχνά οι ασθενείς αναφέρουν ύφεση των συμπτωμάτων κατά τις θερινές διακοπές. Πάντως οι ασθενείς δεν πρέπει να συγχέουν τη σπαστική κολίτιδα με την ελκώδη κολίτιδα.
Η σπαστική κολίτιδα είναι η πιο συχνή πάθηση του πεπτικού συστήματος στο Δυτικό πολιτισμό και ταλαιπωρεί εκατομμύρια ατόμων. Το σύνδρομο προσβάλλει περίπου το 10-15% του ενήλικου πληθυσμού και το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του είναι ο πόνος στην κοιλιακή χώρα. Η σπαστική κολίτιδα είναι μία καλοήθης πάθηση –δηλαδή δεν οδηγεί σε καρκίνο– που όπως και το όνομά της λέει οφείλεται σε σπασμούς και γενικά σε ασυνήθιστες κινήσεις που κάνει το παχύ έντερο. Η σπαστική κολίτιδα, παρότι δεν απειλεί την ζωή επηρεάζει την ποιότητα ζωής των ασθενών σε σημαντικότερο βαθμό από όσο οι ημικρανίες, το άσθμα, η κατάθλιψη και ο διαβήτης. Είναι η δεύτερη κύρια αιτία για απουσία από την εργασία μετά το κοινό κρυολόγημα.
Οι πάσχοντες από σπαστική κολίτιδα πολλές φορές υποβάλλονται σε χειρουργικές και γυναικολογικές επεμβάσεις λόγω λανθασμένης διάγνωσης. Το 20% των πολιτών πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια του ευερέθιστου εντέρου όμως μόνο το 10% θα ζητήσει ιατρική βοήθεια. Η σπαστική κολίτιδα είναι συχνότερη σε ηλικίες 30-65 ετών και σπανιότερο σε ηλικίες 65-90 ετών. Η συχνότητα είναι περίπου ίδια και στα δύο φύλλα, αλλά τείνει να είναι λίγο μεγαλύτερη στις γυναίκες.
Τι προκαλεί τη σπαστική κολίτιδα
Κατ’ αρχήν δεν υπάρχει συγκεκριμένη εργαστηριακή ή ιατρική εξέταση που δύναται να εφαρμοσθεί για τη διάγνωση της σπαστικής κολίτιδας. Η διάγνωση γίνεται συνήθως με βάση το ιστορικό του ασθενούς και την κλινική εξέταση ενώ σε λίγους ασθενείς απαιτείται έλεγχος για να αποκλειστούν πιο σοβαρά νοσήματα. Το αίτιο που προκαλεί το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ερευνάται από τους γιατρούς για περισσότερο από δύο αιώνες. Παρά το γεγονός αυτό δεν υπάρχει ακόμα κάποια πειστική εξήγηση. Ορισμένοι λένε ότι προκαλείται από δίαιτα, άλλοι ότι οφείλεται σε διαταραχή στην κινητικότητα κι άλλοι ότι αποτελεί ψυχολογική διαταραχή ή ψυχοφυσιολογικό φαινόμενο.
Φυσιολογικά το παχύ έντερο όλων των ανθρώπων περιέχει αέρα. Η ποσότητα αέρα που περιέχεται στο παλύ έντερο και που παράγεται κυρίως από την επεξεργασία που υπόκεινται τα κόπρανα από τα μικρόβια του εντέρου, δεν προκαλεί καμιά συμπτωματολογία. Οι ασθενείς που πάσχουν από σπαστική κολίτιδα είναι πιο ευαίσθητοι και η ποσότητα αυτή τους δημιουργεί πόνο. Αυτός είναι ο λόγος που η επίσημη επιστημονική ονομασία είναι σύνδρομο ευερέθιστου παχέος εντέρου. Τα ακριβή αίτια δεν είναι σαφώς διευκρινισμένα. Ο μηχανισμός πρόκλησης όμως έχει διευκρινιστεί και συνδέει το σύνδρομο με ερεθίσματα που προέρχονται από τον εγκέφαλο και νευροδιαβιβαστές όπως είναι η ουσία σεροτονίνη.
Γνωρίζουμε επίσης ότι το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου μπορεί να παρουσιασθεί έπειτα από μία λοίμωξη ή μία στρεσογόνο κατάσταση. Οι άνθρωποι που πάσχουν από το σύνδρομο έχουν πιο συχνά από τους υπολοίπους γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Αλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη σπαστική κολίτιδα φαίνεται να είναι οι ορμονικές μεταβολές στις γυναίκες, κατά την διάρκεια της περιόδου. Ο ασθενής πρέπει να προσέχει την δίαιτά του ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις ίνες και τα λιπαρά. Επίσης ο ασθενής πρέπει να μάθει να διαχειρίζεται το στρες με ειδικές τεχνικές.
Είναι σίγουρο πάντως ότι πρόκειται για λειτουργική διαταραχή και όχι για οργανική βλάβη του εντέρου. Ο ρόλος του ψυχολογικού και του κοινωνικού stress είναι σημαντικός αφού τα περισσότερα άτομα αναφέρουν ότι οι κρίσεις των επέρχονται σε καταστάσεις ψυχολογικής υπερέντασης. Οι τροφές, σε αντίθεση με αυτό που πιστευόταν παλιά, σήμερα θεωρούνται ότι δεν έχουν αιτιολογική συσχέτιση με τη νόσο για αυτό και δε συνιστώνται οι αυστηρές δίαιτες του παρελθόντος. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένα άτομα τα οποία παρουσιάζουν δυσανεξία στην πέψη του γάλακτος και των γαλακτομικών προϊόντων λόγω ελλείψεων του ενζύμου λακτάση (δυσανεξία στη λακτόζη). Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν παρόμοια συμπτώματα με αυτά της σπαστικής κολίτιδας.
Η διάγνωση της σπαστικής κολίτιδας είναι σχετικά εύκολη και βασίζεται ουσιαστικά στη λήψη του ιστορικού. Ορισμένες βασικές εξετάσεις (ακτινογραφία παχέος εντέρου ή στομάχου, ορθοσκόπηση ή κολονοσκόπηση, υπερηχογράφημα κοιλίας) μπορούν να κριθούν απαραίτητες κυρίως για να αποκλεισθούν άλλες σοβαρότερες παθήσεις.
Θεραπευτικά το ευερέθιστο παχύ έντερο θεωρείται χρόνια πάθηση και κατά συνέπεια απαιτεί χρόνια θεραπεία και φροντίδα. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν διάφορα φάρμακα που μπορούν να χορηγηθούν εν τούτοις συνιστάται να αποφεύγονται τα φάρμακα και να προσπαθεί το άτομα με πρακτικά μέτρα να αντιμετωπίζει την πάθησή του.
Η θεραπεία συνήθως έχει δύο άξονες, την δίαιτα και τα φάρμακα. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι αναλγητικά ή και αντικαταθλιπτικά φάρμακα που φαίνεται να έχουν πιο ειδική δράση στον μηχανισμό πρόκλησης της νόσου. Οι αμινοτρυπτιλίνες είναι φάρμακα που αναστέλλουν την δράση της σεροτονίνης. Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται από το στόμα αλλά για να επιτύχουν θεραπευτική δράση θα πρέπει να αναμείνουμε τουλάχιστον τρεις εβδομάδες και η θεραπεία θα πρέπει να διαρκέσει μερικούς μήνες. Σημαντική βοήθεια επίσης μπορεί να βρει ο ασθενής από την ψυχανάλυση και την εκπαίδευσή του για την αντιμετώπιση του στρες.
Η διατροφή για τη σπαστική κολίτιδα
Η δυσκοιλιότητα και η σπαστική κολίτιδα, είναι αρκετά συχνές παθήσεις των σύγχρονων κοινωνιών. Επιδημιολογικές έρευνες έδειξαν ότι η βασικότερη αιτία των παθήσεων αυτών είναι η αλλαγή στα πρότυπα διατροφής και ειδικότερα η μειωμένη κατανάλωση τροφών που έχουν φυτικό υπόλειμμα (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, όσπρια). Η αιτιολογική αυτή σχέση της διατροφής και της εμφάνισης των πιο πάνω νοσημάτων πρέπει να θεωρείται βέβαιη για τη δυσκοιλιότητα, και αρκετά πιθανή για τη σπαστική κολίτιδα. Η θεραπευτική δίαιτα που πρέπει να προτείνεται στα δύο αυτά νοσήματα, είναι η μεγαλύτερη κατανάλωση τροφών που περιέχουν αυξημένη ποσότητα φυτικού υπολείμματος (φυτικές ίνες).
Οι φυτικές ίνες είναι το τμήμα των τροφών που περνάει στο έντερο χωρίς να υποστεί πέψη, και είναι κυρίως το περίβλημα του φυτικού κυττάρου. Οι φυτικές ίνες έχουν την ιδιότητα να συγκρατούν νερό και αέρα και έτσι να μαλακώνουν και να διογκώνουν τα κόπρανα, προκαλώντας το αντανακλαστικό της αφόδευσης. Αυξάνουν το βάρος των κοπράνων, τη συχνότητα των κενώσεων και το χρόνο διέλευσης από το έντερο. Το ποσό που θα πρέπει να λαμβάνεται είναι 40 γραμμάρια ημερησίως.
Η σημαντικότερη πηγή για φυτικές ίνες είναι τα δημητριακά και κυρίως το πιτυρούχο ψωμί ολικής αλέσεως –το άσπρο ψωμί έχει ελάχιστες φυτικές ίνες. Πέντε έως έξι φέτες από το ψωμί αυτό (γύρω στα 300 γραμμάρια) περιέχουν 20 γραμμάρια φυτικές ίνες. Άλλες πήγες της φυτικής ίνας είναι όλα τα φρούτα, τα λαχανικά και τα όσπρια. Τα όσπρια όμως έχουν το μειονέκτημα ότι παράγουν περισσότερο αέρα στα έντερα. Σημαντική πηγή φυτικού υπολείμματος είναι τα συμπυκνωμένα πίτουρα (All Bran)®, τα οποία διατίθεται στην αγορά. 2-3 κουταλιές της σούπας All Bran® (20-30 γραμμάρια) που είναι η συνήθης δόση, δίνει 8-12 γραμμάρια φυτικές ίνες. Το μειονέκτημα του συμπυκνωμένου πίτουρου είναι ότι σε μερικούς ασθενείς, μπορεί να προκαλέσει αυξημένο αέρα στο έντερο, που είναι ενοχλητικό. Γι’ αυτό θα πρέπει να δίνεται με πολύ νερό και βαθμιαία αυξανόμενη δόση (αρχίζοντας από μια κουταλιά).
Ένα άλλο σημείο που πρέπει να δοθεί προσοχή είναι ότι θεωρητικά μπορεί να δεσμεύει στο έντερο ασβέστιο, μαγνήσιο κι άλλα ιχνοστοιχεία, γι’ αυτό το All Bran συνιστάται να δίνεται θεραπευτικά όταν έχει αποτύχει καλό αποτέλεσμα με το ψωμί, τα όσπρια, τα φρούτα, τα λαχανικά. Ο θεράπων ιατρός πρέπει να ξέρει ότι τo θεραπευτικό αποτέλεσμα με μια διατροφή πολλών φυτικών ινών υψηλού φυτικού υπολείμματος μπορεί να αργήσει μερικές εβδομάδες ή και μήνες. Μολονότι αρκετοί ασθενείς με ευερέθιστο έντερο και δυσκοιλιότητα δεν ανέχονται καλά τις τροφές που περιέχουν φυτικές ίνες, θα πρέπει να συστήνονται και να λαμβάνονται με βαθμιαία αύξηση. Απαγορεύεται όμως η κατανάλωση τροφών με φυτικές ίνες σε στενώσεις του εντέρου, σε ασθενείς με μεγάκολο και σε περιπτώσεις νευρογενούς δυσκοιλιότητας.
Μια τελευταία έρευνα έδειξε ότι τα λιπαρά που βρίσκονται στο γάλα επιδεινώνουν την σπαστική κολίτιδα. Για την έρευνα αυτή δείτε εδώ.
Γενικές συμβουλές
- Μην ανησυχείτε για την σπαστική κολίτιδα. Έχετε μία καλοήθη πάθηση οποία δεν πρόκειται να εξελιχθεί σε καρκίνο ή άλλη κακή πάθηση.
- Αποφεύγετε τροφές που αποδεδειγμένα σας προκαλούν ή σας χειροτερεύουν τα συμπτώματα. Οι τροφές αυτές δεν είναι ίδιες για όλους. Μερικές από τις πιο γνωστές ερεθιστικές τροφές είναι το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ο καφές, το τσάι κ.α.
- Αποφεύγετε την υπερβολική κατανάλωση ορισμένων τροφών που ναι μεν μπορεί να θεωρούνται υγιεινές αλλά περιέχουν στάρι ολικής αλέσεως ή σκευάσματα με πίτουρο (bran).
- Τα φρούτα και τα λαχανικά όχι μόνο δεν απαγορεύονται αλλά συνιστώνται ιδιαίτερα.
- Αποφεύγετε γενικά το στρες και το άγχος και προσπαθήστε να χαλαρώνετε.
- Πίνετε άφθονα υγρά αλλά αποφύγετε τα ανθρακούχα ποτά. Αυτό βοηθά πολύ, ιδιαίτερα αν είστε δυσκοίλιοι.
- Αποφύγετε να χρησιμοποιείτε εύκολα υπακτικά φάρμακα (δηλαδή φάρμακα που βοηθούν την κένωση του εντέρου).
- Μην καπνίζετε διότι η νικοτίνη προκαλεί σπασμό του εντέρου με αποτέλεσμα εντονότερους πόνους και δυσφορία.
Ο ασκίτης
Αν και τα φουσκώματα της κοιλιάς στη συντριπτική τους πλειοψηφία οφείλονται στη σπαστική κολίτιδα εν τούτοις θα πρέπει να ξέρουμε ότι και άλλες καταστάσεις σπανιότερα μπορούν να προκαλέσουν το ίδιο αποτέλεσμα. Οι καταστάσεις αυτές είναι όπως είπαμε σπανιότερες και συνήθως οφείλονται σε κάποια σοβαρή πάθηση. Τέτοιες παθήσεις είναι ο ασκίτης, δηλαδή η άθροιση υγρού μέσα στην κοιλιακή κοιλότητα.
- Ο ασκίτης συνήθως οφείλεται σε διάφορες καρδιοπάθειες που συνοδεύονται από καρδιακή ανεπάρκεια, σε ηπατοπάθειες που εξελίσσονται σε κίρρωση και σε διάφορους ενδοκοιλιακούς όγκους ή σε ενδοκοιλιακές φλεγμονές.
- Ενδοκοιλιακοί όγκοι οι οποίοι εξελίσσονται προοδευτικά προκαλώντας διόγκωση της κοιλιάς είτε λόγω της μάζας των είτε λόγω παραγωγής ασκιτικού υγρού είτε τέλος επειδή προκαλούν απόφραξη του εντέρου με αποτέλεσμα την εγκατάσταση ειλεού.
Οι ανωτέρω καταστάσεις τονίζουμε και πάλι είναι πολύ σπανιότερες της σπαστικής κολίτιδας εξελίσσονται προοδευτικά με καθημερινή επίταση του φουσκώματος της κοιλιάς και απαιτούν έγκαιρη ιατρική αντιμετώπιση.
