Μια νέα σειρά από εγκεφαλικές απεικονίσεις, στις οποίες καθοριστικό ρόλο έπαιξε το εργαστήριο ενός ελληνικής καταγωγής επιστήμονα στη Γερμανία, έρχονται να διαχωρίσουν οριστικά δύο νοητικές λειτουργίες που φαίνονται στενά δεμένες μεταξύ τους: την προσοχή και την επίγνωση. Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Βιολογικής Κυβερνητικής Μαξ Πλανκ στο Τίμπινγκεν, με επικεφαλής τον Νίκο Λογοθέτη και τους ιάπωνες συνεργάτες του Μασατάκα Βατανάμπε (πανεπιστήμιο του Τόκιο) και Γιουσούκε Μουραγιάμα, σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες από το ιαπωνικό Ινστιτούτο Επιστήμης του Εγκεφάλου RIKEN, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό “Science”, χρησιμοποίησαν την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής απεικόνισης, η οποία μετρά την νευρωνική δραστηριότητα του εγκεφάλου με βάση το επίπεδο του οξυγόνου στο αίμα.
Οι επιστήμονες εστίασαν την έρευνά τους στον πρωτογενή οπτικό φλοιό, καθώς προηγούμενες συμπεριφορικές μελέτες είχαν δείξει ότι είναι δυνατό να υπάρχει οπτική επίγνωση χωρίς προσοχή και, αντίθετα, προσοχή χωρίς επίγνωση. Ποτέ όμως έως τώρα δεν είχε υπάρξει πειραματική επιβεβαίωση σε επίπεδο νευροαπεικόνισης ότι όντως οι δύο αυτές ζωτικές νοητικές διαδικασίες δεν πάνε κατ’ ανάγκη “χέρι-χέρι” κάθε στιγμή.
Στην καθημερινή ζωή η προσοχή και η επίγνωση φαίνονται σχεδόν “δίδυμες”. Όταν π.χ. κανείς προσέχει μία κίνηση στα δεξιά του οπτικού πεδίου του, ταυτόχρονα αποκτά επίγνωση για αυτήν. Η νέα γερμανο-ιαπωνική έρευνα έδειξε για πρώτη φορά πειραματικά ότι τελικά ο πρωτογενής οπτικός φλοιός, η περιοχή όπου αρχίζει στον εγκέφαλο η επεξεργασία ενός οπτικού ερεθίσματος, ενεργοποιείται μόνο από την προσοχή, χωρίς κατ’ ανάγκη να υπάρχει και επίγνωση του οπτικού ερεθίσματος. Επιβεβαιώνεται έτσι ότι η προσοχή και η επίγνωση επιδρούν με διαφορετικό τρόπο -και σε διαφορετικό χρόνο- στα εγκεφαλικά κύτταρα (τους νευρώνες).
Τα νέα ευρήματα πιθανώς θα έχουν επιπτώσεις και σε άλλους τομείς, όπως η φιλοσοφία και η ψυχολογία. Μέχρι στιγμής, πολλοί επιστήμονες έχουν υιοθετήσει μια μάλλον ολιστική προσέγγιση, θεωρώντας ότι η επίγνωση συνιστά μέρος όλων των άλλων τμημάτων του εγκεφάλου και ότι είναι αξεδιάλυτα εμπλεκόμενη με τις άλλες νοητικές διαδικασίες. Όμως, η νέα έρευνα έρχεται να ανατρέψει αυτή την αντίληψη, αν και οι ίδιοι οι ερευνητές ανέφεραν πως πρέπει να γίνουν περαιτέρω πειράματα για να εξακριβωθεί ακριβώς τι συμβαίνει στον εγκέφαλο.
Ο Νίκος Λογοθέτης, ο οποίος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1950, είναι διευθυντής του τμήματος “Φυσιολογία των Γνωστικών Διαδικασιών” στο Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής Μαξ Πλανκ. Σπούδασε μαθηματικά στο πανεπιστήμιο Αθηνών και βιολογία στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ έκανε το διδακτορικό του στην ανθρώπινη νευροβιολογία στο πανεπιστήμιο Λούντβιχ-Μαξιμίλιανς του Μονάχου. Υπήρξε ερευνητής στο πανεπιστήμιο ΜΙΤ των ΗΠΑ, ενώ δίδαξε σε αρκετά αμερικανικά πανεπιστήμια. Το 1997 μετακινήθηκε στη Γερμανία, όπου συνέχισε την ερευνητική καριέρα του με ειδίκευση στους φυσιολογικούς μηχανισμούς της οπτικής αντίληψης και της επίγνωσης, θεωρούμενος σήμερα ως ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες διεθνώς σε αυτό το πεδίο.
