Tα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες ανησυχούν όλο και περισσότερο για τις κακώσεις στο κεφάλι κατά τη διάρκεια των αθλητικών δραστηριοτήτων. Επιδημιολογικά δεδομένα (κυρίως από τις ΗΠΑ) δείχνουν ότι το 20% των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων οφείλονται σε αθλητικές κακώσεις. Περίπου 300.000 κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις τον χρόνο καταγράφονται στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων.
«Ενώ οι αθλητές ρωτούν για τις πιο κοινές αθλητικές κακώσεις που αφορούν το γόνατο, την ποδοκνημική (αστράγαλο) και τη σπονδυλική στήλη, εμείς οι ορθοπεδικοί ανησυχούμε για τις πιο σπάνιες αλλά πιο σοβαρές κακώσεις της κεφαλής και του εγκεφάλου (κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις)» λέει ο αθλητίατρος, λέκτορας Ορθοπεδικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ιωάννης Κ. Τριανταφυλλόπουλος.
«Η ανησυχία μας στηρίζεται στη συνεχή αύξηση του αριθμού των επεισοδίων κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων αλλά και στις μόνιμες νευρολογικές διαταραχές που αυτές μπορεί να προκαλέσουν».
Μια νέα αμερικανική μελέτη αυξάνει τις ανησυχίες κυρίως για τα παιδιά που αθλούνται ανταγωνιστικά με το ποδόσφαιρο.
Ερευνητές από το Κολέγιο Ιατρικής Αλμπερτ Αϊνστάιν στη Νέα Υόρκη μελέτησαν 34 ενήλικους άνδρες και γυναίκες που είχαν παίξει ποδόσφαιρο κατά την παιδική ηλικία τους και συνέχιζαν να παίζουν ερασιτεχνικά σε αγώνες.
Οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν πόσες φορές είχαν κτυπήσει την μπάλα τον προηγούμενο χρόνο και εάν είχαν πάθει ποτέ εγκεφαλική διάσειση. Μετά, εξετάστηκαν με μια νέα τεχνική μαγνητικής τομογραφίας που μπορεί να ανιχνεύσει λεπτές δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο.
Οι ερευνητές βρήκαν ότι οι παίκτες που είχαν κτυπήσει την μπάλα 1.100 φορές ή περισσότερο κατά τους προηγούμενους 12 μήνες παρουσίαζαν σημαντική απώλεια της λευκής ουσίας στα μέρη του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη μνήμη, την προσοχή και τη διαδικασία της οπτικής πληροφόρησης. Τα ευρήματα παρουσιάστηκαν στην ετήσια συνάντηση της Ακτινολογικής Εταιρείας Βόρειας Αμερικής.
Τα επικίνδυνα αθλήματα
Η αύξηση του αριθμού των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων κατά τα τελευταία χρόνια αποδίδεται:
1) στον αυξανόμενο αριθμό των νέων ανθρώπων που αθλούνται,
2) στην αύξηση της ταχύτητας και της δύναμης κατά την εκτέλεση των αθλητικών δραστηριοτήτων,
3) στην έλλειψη προληπτικών μέτρων και χρήσης κατάλληλου εξοπλισμού κατά την άθληση,
4) στην άγνοια διάγνωσης και αντιμετώπισης τέτοιων κακώσεων από τα ιατρικά επιτελεία των ομάδων, τους γυμναστές και τους προπονητές.
«Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις σχετίζονται με το είδος του αθλήματος, το φύλο και την ηλικία του αθλουμένου» διευκρινίζει ο κ. Τριανταφυλλόπουλος. «Τα ομαδικά αθλήματα στα οποία οι αθλητές έχουν επαφή με τον αντίπαλο κρατούν τα σκήπτρα. Ετσι, το αμερικανικό ποδόσφαιρο και το χόκεϊ στον πάγο βρίσκονται στις πρώτες θέσεις.
»Στην Ελλάδα, το ποδόσφαιρο και η καλαθοσφαίριση φιγουράρουν στην κορυφή της αντίστοιχης λίστας. Αλλα ομαδικά αθλήματα που συχνά οδηγούν σε κρανιοεγκεφαλική κάκωση είναι το χόκεϊ στο χόρτο και το βόλεϊ. Από τα ατομικά αθλήματα ξεχωρίζει βέβαια η πυγμαχία και ακολουθούν η ελεύθερη πάλη, οι καταδύσεις, η ενόργανη γυμναστική και το σκι βουνού και θαλάσσης.
»Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια τα μηχανικά αθλήματα, όπως η ποδηλασία και οι αγώνες μοτοσικλέτας, στα οποία όμως προκαλούνται πιο βίαιες και απειλητικές για τη ζωή κακώσεις».
Ηλικία – φύλο
Οι νεότεροι αθλητές κινδυνεύουν περισσότερο να πάθουν μόνιμη εγκεφαλική βλάβη ύστερα από μια κρανιακή κάκωση. «Σε διεθνείς μελέτες, η πιθανότητα εγκεφαλικής διάσεισης σε σχολικό ποδόσφαιρο είναι 1 στις 2.000 ενώ σε κολεγιακό και πανεπιστημιακό ποδόσφαιρο είναι 1 στις 3.000» επισημαίνει ο κ. Τριανταφυλλόπουλος.
«Φαίνεται ότι ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος στις νεότερες ηλικίες είναι πιο ευαίσθητος και οι βλάβες του προκαλούν μονιμότερες νευρολογικές διαταραχές».
Η Ελίζαμπεθ Λάρσον, λέκτορας Κινησιολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάμπολντ Στέιτ στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, μελέτησε προσεκτικά τη διανοητική υγεία 51 ανδρών και γυναικών που έπαιζαν ποδόσφαιρο στο σχολείο κατά τη διάρκεια όλης της σχολικής περιόδου. Βρήκε ότι όσοι κτυπούσαν την μπάλα με το κεφάλι πιο συχνά σε προπονήσεις ή παιχνίδια είχαν σημαντική χειρότερη απόδοση στα τεστ οπτικής μνήμης.
Οι παίκτες αυτοί ανέφεραν επίσης περισσότερους πονοκεφάλους και επεισόδια ζάλης σε σχέση με τους υπολοίπους. «Υπάρχει μια συμφωνία μεταξύ των ειδικών ότι παιδιά μικρότερα των 12 ετών δεν πρέπει να κτυπούν την μπάλα με το κεφάλι» λέει. «Οι γονείς πρέπει να παρακολουθούν τον τρόπο παιχνιδιού των παιδιών και τα τυχόν συμπτώματα που ακολουθούν. Ρωτήστε τα παιδιά σας εάν αισθάνονται πονοκέφαλο ή ζάλη μετά την προπόνηση».
Και η επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Πόπη Αναστασέα – Βλάχου υπογραμμίζει: «Εάν στον εγκέφαλο του παιδιού ή του εφήβου υπάρχει ένα αιμαγγείωμα που “κοιμάται” – κάτι συνηθισμένο – μπορεί να αιμορραγήσει με μια κεφαλιά στην μπάλα ή μια βίαιη σύγκρουση στο ποδόσφαιρο ή στο μπάσκετ.
»Γι’ αυτό, όσοι έφηβοι ασχολούνται σοβαρά με αυτά τα αθλήματα πρέπει να κάνουν προηγουμένως – εκτός από τον απαραίτητο καρδιολογικό έλεγχο – οφθαλμολογική εξέταση και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Εάν βρεθεί κάποιο ελάττωμα στον εγκέφαλο δεν πρέπει να ασχολούνται με βίαια αθλήματα. Ας προτιμήσουν ένα άθλημα όπως το κολύμπι».
Παρατηρούνται επίσης διαφορές και ως προς το φύλο του αθλητή. Στα σχολικά πρωταθλήματα, τα κορίτσια παθαίνουν περισσότερες και βαρύτερες κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις από ό,τι τα αγόρια, και μάλιστα για το ίδιο άθλημα.
Στο ποδόσφαιρο, η συχνότητα τραυματισμού στα κορίτσια είναι 1,14 επεισόδια διάσεισης για κάθε 100 αθλήτριες ενώ στα αγόρια 0,92 επεισόδια διάσεισης για κάθε 100 αθλητές.
Αντίστοιχα, στο μπάσκετ είναι 1,04 επεισόδια διάσεισης ανά 100 αθλήτριες και 0,75 επεισόδια ανά 100 αθλητές. Οσο όμως αυξάνεται η ηλικία, αλλά και το επίπεδο ανταγωνιστικότητας, φαίνεται ότι δεν υπάρχει πλέον διαφορά στη συχνότητα των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων στα δύο φύλα.
Οξείες κακώσεις
Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις κατά τις αθλητικές δραστηριότητες ταξινομούνται σε οξείες και χρόνιες.
«Οι οξείες κακώσεις διακρίνονται στην εγκεφαλική διάσειση και στο σύνδρομο “δεύτερη πλήξη του εγκεφάλου”. Η εγκεφαλική διάσειση χαρακτηρίζεται από άμεση αλλά παροδική νευρολογική διαταραχή της εγκεφαλικής λειτουργίας που περιλαμβάνει αλλαγές στο επίπεδο συνείδησης, με πιθανές συνοδές διαταραχές της όρασης και της ισορροπίας.
»Ο γιατρός του αγώνα ή της ομάδας πρέπει να αναγνωρίσει την κρανιοεγκεφαλική κάκωση, να εκτιμήσει άμεσα τη βαρύτητά της και να αποφασίσει εάν ο αθλητής είναι ικανός να συνεχίσει τον αγώνα ή πρέπει να αποσυρθεί» αναφέρει ο κ. Τριανταφυλλόπουλος.
Με την εγκεφαλική διάσειση παρουσιάζονται συμπτώματα αμέσως μετά την κάκωση αλλά και συμπτώματα που ακολουθούν τον αθλητή για αρκετό διάστημα (ημερών έως και μηνών).
Τα συμπτώματα αμέσως μετά τον τραυματισμό είναι βραχεία απώλεια συνείδησης, ζάλη, ίλιγγος, διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης, πονοκέφαλος, ναυτία, έμετος, φωτοφοβία, διαταραχές ισορροπίας.
Καθυστερημένα μπορεί να εμφανισθούν διαταραχές ύπνου, αίσθημα κόπωσης, διαταραχές προσωπικότητας, δυσκολία εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων, κατάθλιψη και λήθαργος.
Ο αθλητής επιτρέπεται να επιστρέψει στο άθλημα μόνο στην περίπτωση που δεν εμφανίζει κανένα νευρολογικό σύμπτωμα ή διαταραχή. «Αν επιστρέψει νωρίτερα και τραυματιστεί για δεύτερη φορά, τότε κινδυνεύει να εμφανίσει το σύνδρομο δεύτερης πλήξης του εγκεφάλου» τονίζει ο κ. Τριανταφυλλόπουλος.
«Οταν ο εγκεφαλικός ιστός δεν έχει ανανήψει πλήρως από την πρώτη κάκωση, χάνει την αυτορρύθμισή του, δηλαδή την ικανότητα επιδιόρθωσης και επούλωσης των βλαβών του, προκαλούνται ηλεκτρολυτικές διαταραχές κυρίως της κυκλοφορίας του καλίου και του ασβεστίου στις μεμβράνες των νευρικών κυττάρων, με τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία εγκεφαλικού οιδήματος και αυξημένης ενδοκρανιακής πίεσης.
»Η κατάσταση αυτή θεωρείται άκρως επείγουσα για τη ζωή του αθλητή. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει ο αθλητής να υποστηριχθεί από ειδική ομάδα ανάνηψης και να μεταφερθεί το συντομότερο δυνατό σε μονάδα εντατικής θεραπείας».
Χρόνιες βλάβες
Οι χρόνιες εγκεφαλικές βλάβες προκύπτουν είτε ύστερα από έναν βίαιο τραυματισμό είτε ύστερα από πολλαπλούς επαναλαμβανόμενους μικροτραυματισμούς. Η μπάλα, αν και φαίνεται αθώα, αν χτυπήσει τον αθλητή με μεγάλη ταχύτητα ή είναι βαριά (π.χ. μπάλα του μπάσκετ), ή δεν την περιμένει ο αθλητής, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή εγκεφαλική βλάβη.
Βίαιοι τραυματισμοί συμβαίνουν σε μηχανικά κυρίως αθλήματα (όπως αγώνες με μηχανές) αλλά και σε πτώσεις από ύψος (όπως στις καταδύσεις). Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να αναπτυχθούν αιματώματα μέσα στην κρανιακή κοιλότητα ή μέσα στο παρέγχυμα του εγκεφάλου τα οποία μπορεί να χρειαστούν άμεση χειρουργική επέμβαση.
Οι βλάβες όμως στους ιστούς του εγκεφάλου, είτε λόγω της πλήξης είτε λόγω της ισχαιμίας τους, μπορεί να οδηγήσουν σε μόνιμα νευρολογικά προβλήματα.
Πολλαπλοί επαναλαμβανόμενοι μικροτραυματισμοί συμβαίνουν κυρίως σε αθλήματα πυγμαχίας. Η άθροιση αυτών των μικροκακώσεων του νευρικού ιστού οδηγούν τελικά σε μόνιμες βλάβες του εγκεφάλου με την πάροδο του χρόνου.
Το πρώιμο σύμπτωμα εγκατάστασης μόνιμης εγκεφαλικής βλάβης είναι η απώλεια μνήμης (σε πρώην αθλητές πυγμαχίας ανέρχεται σε 17-50%).
Αθλητές αμερικανικού ποδοσφαίρου που έχουν υποστεί δύο ή περισσότερα επεισόδια εγκεφαλικής διάσεισης παρουσιάζουν πτωχότερα αποτελέσματα σε εξετάσεις νοητικής λειτουργίας (π.χ. ταχύτητα απάντησης, ικανότητα λύσης προβλημάτων κ.λπ.) σε σύγκριση με αθλητές που έχουν υποστεί μόνο ένα ή κανένα επεισόδιο εγκεφαλικής διάσεισης.
«Πρόσφατα, έχει βρεθεί εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ σε αθλητές που έχουν υποστεί έστω και μία ήπια κρανιοεγκεφαλική κάκωση στην αθλητική τους ζωή» μας πληροφορεί ο κ. Τριανταφυλλόπουλος.
«Οι αθλητές αυτοί έχουν μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη στον οργανισμό τους, την απολιποπρωτεΐνη APO και μάλιστα τον υπότυπο E4 αυτής της πρωτεΐνης. Η απολιποπρωτεΐνη APO που κωδικοποιείται στο χρωμόσωμα 19 είναι υπεύθυνη για τον μεταβολισμό των λιποπρωτεϊνών που χρησιμοποιούν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου.
»Φαίνεται λοιπόν ότι η εγκεφαλική διάσειση προκαλεί τέτοιες μεταβολικές διαταραχές των λιποπρωτεϊνών του εγκεφάλου μέσω της δυσλειτουργίας της απολιποπρωτεΐνης APO E4, που αργότερα θα οδηγήσουν στην εμφάνιση άνοιας.
»Ο γονιδιακός έλεγχος αθλητών ίσως είναι απαραίτητος για την ανεύρεση αυτών που διαθέτουν την APO E4. Σε αυτούς τους αθλητές ίσως πρέπει να προτείνεται η μόνιμη διακοπή ενασχόλησής τους με το άθλημα αν υποστούν εγκεφαλική διάσειση».
