Η σπλήνα, (καθαρεύουσα: ο σπλην του σπληνός) είναι ένα όργανο που ανήκει στο λεμφικό σύστημα, δηλαδή εντάσσεται στο ανοσοποιητικό σύστημα. Στον ανθρώπινο οργανισμό βρίσκεται στην κοιλιά επί της αριστερής πλευράς μεταξύ της 9ης και 12ης πλευράς, πίσω από το στομάχι.
Η σπλήνα συμβάλλει στην άμυνα του οργανισμού διότι παράγει λεμφοκύτταρα. Τα λεμφοκύτταρα είναι ομάδα λευκών αιμοσφαιρίων και έχουν καθοριστικό ρόλο στην προστασία του οργανισμού από μικρόβια που εισβάλλουν και τον απειλούν. Τα λεμφοκύτταρα αντιδρούν σε συγκεκριμένους λοιμογόνους παράγοντες.
Η σπλήνα λειτουργεί επίσης και ως όργανο καθαρισμού του αίματος. Καταστρέφει μεταξύ άλλων, τα γερασμένα ή ανώμαλα ερυθρά αιμοσφαίρια. Υπάρχουν διάφορες μορφές αναιμίας, που χαρακτηρίζονται από ανωμαλίες των ερυθρών αιμοσφαιρίων, όπως η δρεπανοκυττάρωση και η κληρονομική σφαιροκυττάρωση. Όταν υπάρχουν αυτές οι παθήσεις, τα ανώμαλα ερυθρά αιμοσφαίρια παγιδεύονται και καταστρέφονται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται αναιμία και σπληνομεγαλία (αύξηση του μεγέθους της σπλήνας).
Επίσης η σπλήνα ελέγχει τον μετασχηματισμό, την διανομή και την αποθήκευση της τροφής και της ενέργειας στο σώμα μας. Μαζί με το στομάχι χωνεύουν και απορροφούν την τροφή ενώ η σπλήνα μετασχηματίζει τα υγρά της τροφής και τα διανέμει σε άλλα όργανα.
Η σπλήνα είναι ακόμη υπεύθυνη για την υγεία των μυών. Μάλιστα αν παρατηρήσουμε προσεκτικά το στόμα μας θα συμπεράνουμε πολλά για την κατάσταση του σπλήνα μας. Όταν τα χείλη μας είναι ξηρά και έχουν σκασίματα ο σπλήνας έχει πολλή θερμότητα, δεν χωνεύουμε κανονικά την τροφή μας ενώ δεν παράγουμε αρκετό αίμα και ενέργεια. Η αδύναμη σπλήνα μπορεί να προκαλέσει ξηροστομία ενώ η υγιής φαίνεται στα χείλη που είναι ροδαλά και ενυδατωμένα.
Το πρόβλημα με τη σπλήνα είναι ότι τραυματίζεται εύκολα. Μπορεί να υποστεί ρήξη, με κίνδυνο μεγάλης αιμορραγίας. Σε περιπτώσεις ρήξης της σπλήνας, απειλείται η ζωή γι’ αυτό επιβάλλεται η σπληνεκτομή, δηλαδή η χειρουργική αφαίρεση της σπλήνας. Αξίζει να επισημανθεί ότι εάν αφαιρεθεί μόνο ένα μέρος της σπλήνας, αυτή έχει τη δυνατότητα να δημιουργηθεί ξανά. Φυσικά, αν αφαιρεθεί ολόκληρη η σπλήνα, δεν μπορεί να αναδημιουργηθεί. Η σπλήνα κάποτε αφαιρείται για άλλους λόγους εκτός από τη ρήξη. Η σπληνεκτομή συστήνεται σε ορισμένες αιματολογικές παθήσεις, σε κάποιες μορφές καρκίνου, κύστεων ή όγκων και σε σοβαρές μολύνσεις του οργάνου.
Σε ασθενείς στους οποίους έγινε σπληνεκτομή, οι λειτουργίες της σπλήνας, αναλαμβάνονται από άλλα όργανα, όπως το συκώτι. Όμως η απουσία της σπλήνας, αυξάνει ουσιαστικά τον κίνδυνο σοβαρών μολύνσεων του ασθενούς, που μπορεί να θέσουν τη ζωή του σε κίνδυνο. Τα άτομα που ζουν χωρίς σπλήνα είναι περισσότερο ευάλωτα σε μολύνσεις και κινδυνεύουν περισσότερο από μικρόβια όπως ο πνευμονιόκοκκος, ο μηνιγγιτιδόκοκκος και ο αιμόφιλος της ινφλουέντζας. Για αυτό πρέπει να λαμβάνουν εμβόλια κατά των μικροβίων αυτών και να παίρνουν προληπτικά αντιβιοτικά όπως η πενικιλίνη για όλη τους τη ζωή.
Οι ασθενείς με σπληνεκτομή που κινδυνεύουν περισσότερο από μολύνσεις, είναι τα μικρά παιδιά και τα άτομα άλλων ηλικιών κατά τα πρώτα 2 χρόνια, μετά την αφαίρεση της σπλήνας.
Τα άτομα χωρίς σπλήνα χρειάζονται εμβόλια, που προστατεύουν από ορισμένα βακτήρια, τα οποία προκαλούν ιδιαίτερα επικίνδυνες γι’ αυτούς μολύνσεις:
- Το εμβόλιο εναντίον του πνευμονιόκοκκου
- Το εμβόλιο εναντίον του μηνιγγόκοκκου
- Το εμβόλιο εναντίον του αιμόφιλου της ινφλουέντζας τύπου Β
- Το εμβόλιο για τη γρίπη να γίνεται κάθε χρόνο
Επιπλέον οι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε σπληνεκτομή, χρειάζεται να παίρνουν αντιβίωση. Τα παιδιά που δεν έχουν σπλήνα χρειάζεται να παίρνουν κάθε μέρα αντιβίωση. Συνήθως χορηγείται πενικιλίνη. Στους ενήλικες με σπληνεκτομή, συνήθως δεν χρειάζεται να παίρνουν κάθε μέρα αντιβιοτικά εκτός κι αν παρουσιάσουν πυρετό. Οι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε σπληνεκτομή, πρέπει να έχουν πάνω τους συνεχώς κάτι, όπως μια ταυτότητα, ένα βραχιόλι ή άλλο αναγνωριστικό, για να γίνεται γνωστό σε οποιονδήποτε χρειαστεί να τους περιθάλψει, ότι δεν έχουν σπλήνα.
Επίσης όταν παρουσιάζουν σημείο μόλυνσης ή πυρετό, επιβάλλεται αμέσως να ζητούν τη συμβουλή γιατρού, λόγω της μειωμένης άμυνας του οργανισμού τους, εξαιτίας της σπληνεκτομής.
Διαταραχές της σπλήνας
Υπάρχουν μερικές διαταραχές της σπλήνας που μπορούν να κάνουν ζημιά στο σώμα. Στην κλινική εξέταση οι γιατροί ψάχνουν να δουν εάν η σπλήνα έχει αυξημένο μέγεθος ή όχι. Η αύξηση του μεγέθους της σπλήνας ή η σπληνομεγαλία, αποτελεί ένδειξη για διαταραχή και προκαλείται από πολλές ασθένειες. Η ύπαρξη σπληνομεγαλίας σε όλες τις ηλικίες επιβάλλει την πλήρη διαγνωστική διερεύνηση του ασθενούς.
Όταν η σπλήνα μεγαλώνει σε μέγεθος, οι λειτουργικές της ικανότητες επηρεάζονται. Ανάλογα με την αιτία που προκαλεί τη σπληνομεγαλία προκαλούνται παροδικές ή μόνιμες διαφοροποιήσεις των ιδιοτήτων της σπλήνας με επιπτώσεις στον ασθενή.
Στις συχνότερες επιπλοκές της σπληνομεγαλίας περιλαμβάνονται η αναιμία, η θρομβοπενία και ο κίνδυνος μολύνσεων. Επιπρόσθετα σε ασθενείς με μεγάλη σπλήνα υπάρχει πάντα ο κίνδυνος ρήξης του οργάνου που μπορεί να συμβεί σε διάφορα είδη ατυχημάτων, οδικά, πτώσης και άλλα. Η διάγνωση της αιτίας της σπληνομεγαλίας είναι ο μόνος τρόπος για να ακολουθηθεί η ορθή αντιμετώπιση της.
- Το πιο κοινό σύμπτωμα των διαταραχών του σπλήνα είναι ο πόνος στην κοιλιακή χώρα. Συνήθως, αυτός ο πόνος βιώνεται στο άνω αριστερό μέρος της κοιλιάς. Όταν ο σπλήνας παίρνει μεγέθυνση οφείλεται σε κάποιο ιατρικό πρόβλημα, όπως λοιμώδη μονοπυρήνωση ή λευχαιμία, μπορεί να οδηγήσει σε κοιλιακό άλγος. Πολλές φορές, ο πόνος ακτινοβολεί προς τον αριστερό ώμο και στο κάτω μέρος της πλάτης.
- Λόγω διαταραχών του σπλήνα, το όργανο αυτό δεν είναι σε θέση να παράγει αρκετά λευκά αιμοσφαίρια (λεμφοκύτταρα). Αυτό κάνει το άτομο πιο επιρρεπή σε λοιμώξεις κι έτσι ένα σύμπτωμα των διαταραχών του σπλήνα είναι ότι αυξάνονται οι μολύνσεις.
- Όταν υπάρχει μια διαταραχή στον σπλήνα, επηρεάζεται το κυκλοφορικό σύστημα. Μπορεί να προκύψει αναιμία και υπερβολική αιμορραγία. Όταν πάρα πολλά ερυθρά αιμοσφαίρια απομακρύνονται από το αίμα (θρομβοπενία), τότε το αίμα δεν είναι σε θέση να πήξει κανονικά. Αυτό οδηγεί σε υπερβολική αιμορραγία.
Εάν οποιοδήποτε από τα παραπάνω συμπτώματα των διαταραχών του σπλήνα είναι παρόντα, ο γιατρός θα πραγματοποιήσει μια σειρά φυσικών ελέγχων και δοκιμών, όπως η εξέταση αίματος, η μαγνητική τομογραφία και η αξονική τομογραφία για τη διάγνωση του προβλήματος.
Οι αιτίες που προκαλούν σπληνομεγαλία
Οι παράγοντες που είναι σε θέση να αυξάνουν το μέγεθος της σπλήνας είναι πολλοί. Μερικοί από τους κυριότερους και συχνότερους είναι οι ακόλουθοι:
1. Μολύνσεις:
Οι μολύνσεις είναι οι συχνότερες αιτίες που προκαλούν αύξηση του μεγέθους της σπλήνας. Σε αυτές περιλαμβάνονται:
• Οι ιογενείς λοιμώξεις όπως η λοιμώδης μονοπυρήνωση
• Οι βακτηριακές μολύνσεις όπως η σύφιλη, η ενδοκαρδίτιδα
• Οι παρασιτικές μολύνσεις όπως το καλαζάρ (λεϊσμανίαση)
2. Αναιμία:
Οι διάφορες μορφές συγγενών ή επίκτητων αναιμιών είναι επίσης κοινές αιτίες σπληνομεγαλίας
• Αιμολυτικές αναιμίες όπως η συγγενής σφαιροκυττάρωση, η δρεπανοκυττάρωση
• Αυτοάνοσες αιμολυτικές αναιμίες
4. Καρκίνος: Διάφορες μορφές καρκίνου προκαλούν αύξηση του μεγέθους της σπλήνας
• Λέμφωμα: Λεμφώματα τύπου Hodgkin’s και μη Hodgkin’s
• Λευχαιμία: Οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, οξεία μη λεμφοβλαστική λευχαιμία (μυελοβλαστική)
7. Μεταβολικές παθήσεις: Ασθένειες Gaucher, Niemann-Pick οι οποίες παρατηρούνται μεταξύ άλλων σε ανθρώπους Εβραϊκής προέλευσης (Ασκενάζι)
Συμπτώματα της σπληνομεγαλίας
Η σπληνομεγαλία ανακαλύπτεται στις περισσότερες περιπτώσεις κατά την κλινική εξέταση του ασθενούς από το γιατρό. Συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα στον ασθενή. Ωστόσο η αύξηση του μεγέθους του οργάνου και άλλες αλλοιώσεις που τη συνοδεύουν μπορεί να είναι αιτία των ακόλουθων ενοχλήσεων στους ασθενείς:
- Αίσθημα πληρότητας της κοιλιάς λόγω πίεσης που ασκείται στο στομάχι με αύξηση του μεγέθους της σπλήνας που μπορεί να φαίνεται με γυμνό μάτι.
- Κούραση.
- Πόνος στο αριστερό πάνω μέρος της κοιλιάς που πιθανόν να αντανακλάται στον αριστερό ώμο.
- Συχνές μολύνσεις λόγω της μείωσης των δυνατοτήτων άμυνας εναντίον των μικροβίων που κανονικά προσφέρει η σπλήνα.
- Αυξημένη αιμορραγική διάθεση λόγω του ότι η αύξηση της σπλήνας μπορεί να είναι αιτία μεγαλύτερης καταστροφής αιμοπεταλίων και θρομβοπενίας.
- Αναιμία λόγω του ότι η σπληνομεγαλία μπορεί να είναι η αιτία της αναιμίας ή το αποτέλεσμα νόσων που προκαλούν αναιμία.
- Στους ασθενείς με σπληνομεγαλία είναι επίσης δυνατόν να υπάρχουν τα συμπτώματα των ασθενειών που ευθύνονται για την αύξηση του μεγέθους της. Για παράδειγμα, σε ασθενή με λευχαιμία η οποία προκαλεί σπληνομεγαλία είναι δυνατόν να υπάρχουν και διογκωμένοι λεμφαδένες. Σε ασθενή με κίρρωση του ήπατος μπορεί να υπάρχει ίκτερος (κίτρινη χροιά του δέρματος).
Διάγνωση και διερεύνηση της αιτίας της σπληνομεγαλίας
Ο γιατρός στην κλινική εξέταση, βλέποντας και ψηλαφώντας την κοιλιά του ασθενούς μπορεί να βρει ότι υπάρχει αύξηση του μεγέθους της σπληνομεγαλίας. Τα χαρακτηριστικά με μέτρηση του μεγέθους, η σύσταση (μαλακή, σκληρή) και το περίγραμμα της, ή ύπαρξη ή όχι πόνου είναι σημαντικά στοιχεία και πρέπει να καταγράφονται.
Το ιστορικό του ασθενούς μαζί με την παρατήρηση άλλων συμπτωμάτων που δυνατόν να συνυπάρχουν, κατευθύνουν τις εξετάσεις που είναι αναγκαίο να γίνουν. Οι συμπληρωματικές εξετάσεις που σε πρώτη γραμμή βοηθούν στην ανεύρεση της αιτίας της σπληνομεγαλίας μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν:
- Γενική αίματος με μέτρηση των λευκών αιμοσφαιρίων, των υποομάδων τους (λεμφοκύτταρα, ουδετερόφιλα, εωσινόφιλα, μονοκύτταρα), της αιμοσφαιρίνης, των ερυθρών αιμοσφαιρίων και των χαρακτηριστικών τους, των αιμοπεταλίων.
- Βιοχημικός έλεγχος, μέτρηση των ενζύμων LDH.
- Ηπατικές δοκιμασίες συμπεριλαμβανόμενης και της μέτρησης της χολερυθρίνης.
- Τεστ Coombs.
- Ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης, μελέτη μεμβράνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων, ωσμωτικές μελέτες των ερυθρών αιμοσφαιρίων.
- Έλεγχος για μολύνσεις, αντισώματα εναντίον των ιών.
- Εξέταση με υπερήχους της κοιλιάς για μέτρηση του μεγέθους με μελέτη της σύστασης και του περιγράμματος της σπλήνας. Στην ίδια εξέταση δυνατόν να βρεθούν ή όχι άλλες ανωμαλίες στην κοιλιά όπως ηπατομεγαλία ή άλλη μάζα
- Σε ορισμένες περιπτώσεις ο γιατρός δυνατόν να ζητήσει εξέταση του ασθενούς με αξονική ή μαγνητική τομογραφία για να καταλάβει καλύτερα τι συμβαίνει στην κοιλιά ή αλλού στο σώμα του ασθενούς.
- Εξέταση του μυελού των οστών (μυελόγραμμα με αναρρόφηση δείγματος μυελού των οστών ή οστεομυελική βιοψία) στις περιπτώσεις που ο γιατρός υποπτεύεται κακοήθη νόσο του αίματος όπως λευχαιμία ή άλλη γενικευμένη πάθηση.
Η θεραπεία για τη σπληνομεγαλία
Η θεραπεία για τη σπληνομεγαλία εξαρτάται από την αιτία που την έχει προκαλέσει. Για παράδειγμα σε περίπτωση βακτηριδιακών ή παρασιτικών μολύνσεων, τα αντιβιοτικά και τα αντιπαρασιτικά φάρμακα επιτρέπουν την αποκατάσταση της σπλήνας εξολοθρεύοντας το μολυσματικό παράγοντα. Σε περιπτώσεις καρκίνων, η χημειοθεραπεία οδηγεί στη μείωση του μεγέθους της σπλήνας στους περισσότερους ασθενείς.
Σε ορισμένες παθήσεις όπως για παράδειγμα σε σοβαρές μορφές της συγγενούς σφαιροκυττάρωσης, η αφαίρεση της σπλήνας επιβάλλεται διότι είναι ο μόνος τρόπος να επέλθει διόρθωση στα προβλήματα που δημιουργούνται.
Η αφαίρεση της σπλήνας μειώνει ουσιαστικά τις δυνατότητες άμυνας του οργανισμού εναντίον σοβαρών μολυσματικών παραγόντων. Στους ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε σπληνεκτομή, είναι απαραίτητο εκ των προτέρων να γίνονται εμβολιασμοί εναντίον του πνευμονιόκοκκου, του μηνιγγιτιδόκοκκου και του αιμόφιλου της ινφλουέντζας. Οι ασθενείς αυτοί μπορεί να χρειάζεται να παίρνουν για όλη τους τη ζωή αντιβιοτικά όπως η πενικιλίνη.
