Ο έρπης είναι ένας ιός γνωστός εδώ και 25 αιώνες και ονομάστηκε έτσι από τον Ιπποκράτη. Οι ιοί συνήθως παίρνουν το όνομά τους από τη συμπεριφορά των συμπτωμάτων που προκαλούν και ο Ιπποκράτης είχε παρατηρήσει ότι πρόκειται για έναν ιός που “έρπει”. Ο έρπης όταν μολύνει ένα σημείο το σώματος, συνήθως τα χείλη (επιχείλιος) ή τα γεννητικά όργανα, μπορεί να μολύνει στη συνέχεια και άλλα κοντινά η μακρινά σημεία του σώματος. Και σήμερα ξέρουμε ότι ο έρπης πραγματικά μπορεί να “έρπει” από κύτταρο σε κύτταρο.
Ο ιός του έρπητα ονομάζεται HSV (Herpes Simplex Virus) και φυσικά είναι μια μεταδιδόμενη ασθένεια. Έχει ανακαλυφθεί ότι στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο ένας ιός αλλά μια οικογένεια ιών με πάνω από 150 στελέχη (παραλλαγές). Τον άνθρωπο τον αφορούν οκτώ από αυτά τα στελέχη και πιο πολύ δύο τύποι: ο HSV1 (έρπης τύπου 1) που συνήθως προκαλεί τον επιχείλιο έρπη (στα χείλη και στο στόμα) και ο HSV2 (έρπης τύπου 2) που συνήθως προκαλεί τον έρπη γεννητικών οργάνων. Άλλα μέλη της οικογένειας είναι ο έρπης ζωστήρας που στην παιδική ηλικία προκαλεί ανεμοβλογιά και ο ιός Epstein-Barr που προκαλεί την λοιμώδη μονοπυρήνωση, τη λεγόμενη “ασθένεια του φιλιού”. Οι ιοί είναι παράσιτα. Επιτίθενται στα κύτταρα, εισχωρούν μέσα τους και ζουν εις βάρος τους με σκοπό να αναπαράγονται. Αυτό κάνει και ο έρπης.
Ο έρπης 1 μπορεί να μολύνει οποιαδήποτε περιοχή του σώματος αλλά έχει την τάση να μολύνει τα χείλη, το στόμα και γενικότερα το πρόσωπο, δηλαδή προκαλεί αυτό που ονομάζεται επιχειλιος ερπης. Μπορεί επίσης να προσβάλει τα γεννητικά όργανα, και πράγματι το 30% των περιπτώσεων του έρπη γεννητικών οργάνων οφείλεται στον τύπο 1. Αυτό κυρίως συμβαίνει με τον στοματικό έρωτα, όταν ένας από τους δύο ερωτικούς συντρόφους έχει επιχείλιο έρπη και τον κολλάει στα γεννητικά όργανα του άλλου. Όμως το 70% των περιπτώσεων του έρπη γεννητικών οργάνων προκαλείται από τον έρπη 2 ο οποίος επίσης μπορεί να προκαλέσει επιχείλιο έρπη αλλά αυτό είναι πολύ σπάνιο.
Σήμερα τα δύο στελέχη του έρπη είναι πολύ διαδεδομένα στον άνθρωπο. Θεωρείται ότι το 80% των ενηλίκων έχουν τον έρπη 1 και το 20% έχουν τον έρπη 2. Φυσικά, υπάρχουν τεστ τα οποία προσδιορίζουν ποιόν από τους δύο τύπους του έρπη έχει κάποιος. Πρέπει να ξέρετε ότι από τη στιγμή που θα κολλήσατε αυτούς τους ιούς, θα τους έχετε πάντα μαζί σας εκτός κι αν βρεθεί τα επόμενα χρόνια κάτι που μπορεί να τους εκριζώσει. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για τον έρπητα. Τα φάρμακα μπορούν απλώς να μειώσουν τα συμπτώματα και να περιορίσουν την εξάπλωσή τους.
Επιχείλιος έρπης: Συμπτώματα
Στην περίπτωση του επιχείλιου έρπητα (herpes labialis) ο ιός πρώτα προσβάλει τα επιθηλιακά κύτταρα του στόματος και ύστερα μεταφέρεται στο δέρμα του προσώπου και τελικά στα νεύρα των χειλέων όπου τελικά και παραμένει για πάντα. Εκεί βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση και μπορεί να ενεργοποιηθεί μία ή και περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια της ζωής, ιδιαίτερα σε περιόδους που κάποιος έχει υποτονικό ανοσοποιητικό σύστημα. Μπορεί βέβαια ο έρπης να παραμείνει αδρανής και να μην δραστηριοποιηθεί ποτέ. Πράγματι, σε μεγάλο ποσοστό ο ιός είναι ασυμπτωματικός. Δύο στους τρεις φορείς του ιού δεν γνωρίζουν ότι τον έχουν διότι δεν εκδηλώνουν συμπτώματα. Ο επιχειλιος ερπης δραστηριοποιείται συνήθως από την υπεριώδη ακτινοβολία, το στρες, την κόπωση, το κρυολόγημα, τη γρίπη, την εμμηνορυσία, την εγκυμοσύνη και τις ακραίες καιρικές συνθήκες διότι οι καταστάσεις αυτές μειώνουν την ισχύ του ανοσοποιητικού συστήματος.
Όταν ο έρπης δραστηριοποιηθεί, ταξιδεύει από κύτταρο σε κύτταρο (έρπει δηλαδή) και δημιουργεί τα πρώτα συμπτώματα. Ωστόσο παραμένει στα κύτταρα και όχι στο αίμα γι’ αυτό είναι δύσκολο να βρεθεί εμβόλιο που να τον εξοντώσει. Στην αρχή προκαλείται ένα μούδιασμα και κάψιμο γύρω από τα χείλη ή στο εσωτερικό του στόματος. Το δέρμα κοκκινίζει, πρήζεται και πονάει. Μάλιστα, όταν η λοίμωξη παρουσιάζεται για πρώτη φορά, συνήθως συνυπάρχει πόνος, χαμηλός πυρετός και διόγκωση των τραχηλικών λεμφαδένων στο λαιμό. Σταδιακά μπορεί να εμφανιστούν επώδυνες φουσκάλες ή φυσαλίδες με υγρό πάνω στο ερεθισμένο δέρμα που προκαλούν τσούξιμο, πύον και ξερά σκασμένα χείλη. Σ’ αυτή την φάση είναι επικίνδυνο να μεταδοθεί ο έρπης σε άλλα σημεία του σώματος, όπως για παράδειγμα στα μάτια και τότε απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή. Κάποια στιγμή οι φουσκάλες σπάνε και δημιουργούν πληγές που θέλουν περίπου δύο εβδομάδες για να υποχωρήσουν από μόνες τους. Κατά τη διάρκεια αυτών των συμπτωμάτων μπορεί κάποιος να νιώθει άρρωστος σαν να έχει γρίπη και να αισθάνεται κουρασμένος.
Ο ιός κάνει τον κύκλο του, για 7-10 ημέρες, μέχρις ότου σπάνε οι φυσαλίδες, δημιουργείται μια κρούστα στο δέρμα και τελικά απομένει μια ερυθρότητα στην περιοχή. Για τους επόμενους ένα με δύο μήνες, ίσως υπάρχει ένας τοπικός αποχρωματισμός του δέρματος αλλά τελικά δεν μένει κάποιο ίχνος. Τα χείλη δεν είναι η μόνη περιοχή που προσβάλλει ο επιχείλιος ερπης. Η λοίμωξη μπορεί να παρουσιαστεί οπουδήποτε στο σώμα, π.χ. στην πλάτη, τα χέρια.
Πως μεταδίδεται ο επιχείλιος έρπης
Ο επιχείλιος έρπης υπάρχει μέσα στις πληγές που προκαλεί και μεταδίδεται κυρίως με την άμεση επαφή όπως για παράδειγμα με το φιλί. Επίσης είναι δυνατόν να μεταδοθεί με το ποτήρι, τα σεντόνια, τις πετσέτες κλπ αλλά αυτό είναι πιο δύσκολο. Κυρίως η μετάδοση γίνεται όταν υπάρχει κάποιος τρόπος επαφής με την πληγή. Μπορεί επίσης να μεταδοθεί με τη χειραψία, όταν τα δάκτυλα αυτού του νοσεί έχουν ακουμπήσει την πληγή. Η μετάδοση μέσω του αέρα δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς αλλά θεωρείται απίθανη διότι ο έρπης δεν μπορεί να ζήσει για πολύ έξω από το κύτταρο. Έτσι δεν μεταδίδεται με το φτάρνισμα όπως συμβαίνει με τον ιό της γρίπης ωστόσο δεν μπορεί να είναι κανείς απόλυτα σίγουρος γι’ αυτό. Ο πιο συνήθης τρόπος μετάδοσης πάντως είναι το φιλί. Ο έρπης δεν είναι κληρονομική ασθένεια, ούτε είναι κάποιος ιός ο οποίος βρίσκεται στο αίμα και περνάει με την μετάγγιση αίματος.
Η μετάδοση του έρπη γίνεται κυρίως όταν τα συμπτώματα είναι σε έξαρση και υπάρχουν οι φουσκάλες αλλά μπορεί να υπάρξει μετάδοση του ιού ακόμα και όταν δεν υπάρχουν τα συμπτώματα. Για να περιορίσετε τη μετάδοση του έρπη σε άλλα άτομα μην μοιράζεστε την πετσέτα σας, τα ποτήρια σας, τα μαχαιροπήρουνα ή οποιοδήποτε άλλο προσωπικό σας αντικείμενο. Αποφεύγετε να αγκαλιάσετε ευαίσθητες ομάδες ατόμων όπως βρέφη, εγκύους και ηλικιωμένα άτομα. Μην ακουμπάτε την μολυσμένη περιοχή. Μην σπάτε τις φυσαλίδες και μην ξύνετε τις δερματικές πληγές που σχηματίζονται κατά την διάρκεια της επούλωσης του επιχείλιου έρπητα γιατί μπορεί να μολύνετε τα δάκτυλά σας με τον ιό και την περιοχή του επιχείλιου έρπητα με άλλα μικρόβια. Μην ακουμπάτε τα μάτια σας όταν υπάρχει λοίμωξη από απλό έρπη και αν είστε γυναίκα προσέχετε ιδιαίτερα όταν βάζετε ή βγάζετε make-up.
Κάποτε εθεωρείτο ότι ο επιχείλιος έρπης δεν μπορούσε να μεταδοθεί στα γεννητικά όργανα αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Είναι γνωστό πλέον ότι το 30% των περιπτώσεων έρπη στα γεννητικά όργανα οφείλεται στον έρπη 1. Πάντως ο έρπης 1 προτιμά την περιοχή του στόματος και ο έρπης 2 προτιμά την περιοχή των γεννητικών οργάνων. Αν κάποιος έχει τον έρπη 2 θεωρείται δύσκολο να προσβληθεί και από τον έρπη 1 διότι έχει αναπτύξει αντισώματα. Είναι άγνωστο ωστόσο αν ισχύει το αντίστροφο. Ο έρπης 2 είναι πιο σοβαρός ως προς τα συμπτώματα από τον έρπη 1. Γενικά, ο έρπης είναι μια ήπια ασθένεια η οποία συνήθως δεν έχει σοβαρές επιπλοκές. Χρειάζεται ωστόσο προσοχή σε θέματα υγιεινής για να μην προκληθεί κάποια άλλη μόλυνση. Δεν πρέπει να προσβληθούν τα μάτια (αυτό είναι σοβαρό) διότι μπορεί να προκληθεί μόνιμη ελάττωση της όρασης. Μια πάρα πολύ σπάνια περίπτωση είναι ότι ο έρπης μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλίτιδα! Πρέπει να πλένετε τα χέρια σας πριν και µετά από κάθε επαφή µε την πάσχουσα περιοχή. Ο επιµελής καθαρισµός των χεριών επιβάλλεται ακόµη και µετά την τοποθέτηση των ειδικών φαρµάκων στο σηµείο που έχει εµφανιστεί ο έρπης. Οι γυναίκες δεν πρέπει να χρησιµοποιούν προϊόντα µακιγιάζ για να καλύψουν το σηµάδι στα χείλη τους ή στο πρόσωπο.
Θεραπεία για τον επιχείλιο έρπη
Μία εξέταση αίματος για την ανίχνευση των αντισωμάτων κατά του ιού θα σας αποκαλύψει αν έχετε προσβληθεί από έρπη. Εάν η λοίμωξη παρουσιάζεται για πρώτη φορά, τότε τα αντισώματα θα παραχθούν στον οργανισμό μετά από ένα μήνα. Εναλλακτικά, ο γιατρός μπορεί να συλλέξει υγρό από τις φυσαλίδες (στην ενεργό φάση της λοίμωξης) και να γίνει εργαστηριακή ανάλυση για την ανίχνευση του αντιγόνου του ιού.
Δυστυχώς, οι αλοιφές που κυκλοφορούν στα φαρμακεία δεν κάνουν πολλά πράγματα. Οι κρέμες για τον έρπη θεωρούνται μικρής δραστικότητας και οι γιατροί προτείνουν την τοπική χρήση επιθεμάτων με καθαρό οινόπνευμα που μπορεί να καταστείλει τον έρπη στην έναρξή του. Αυτά τα ειδικά επιθέματα διατίθενται στα φαρμακεία και είναι όντως χρήσιμα. Αποθαρρύνεται ωστόσο το make-up γιατί δυσχεραίνεται έτσι η επούλωση των πληγών και προδιαθέτουν για μικροβιακή επιμόλυνση.
Οι υποτροπές συνήθως δεν ξεπερνούν τις πέντε το χρόνο και εξαρτώνται από την άμυνα του οργανισμού αλλά και από την υγιεινή κατάσταση των χειλιών. Σε κάποια άτομα ο επιχείλιος έρπης υποτροπιάζει πιο συχνά και μια πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε πως οι συνεχιζόμενες εμφανίσεις του ιού μπορεί να έχουν σχέση με γενετική προδιάθεση. Τα γονίδια ίσως ευθύνονται κατά 20% για την ευαισθησία της εμφάνισης του ιού του επιχείλιου έρπη. Πάντως σε περίπτωση που καπνίζετε, είναι ευκαιρία και διακόψετε το κάπνισμα διότι αυξάνει τις υποτροπές. Επίσης μην εκτίθεστε πολύ στον ήλιο. Όταν οι υποτροπές είναι περισσότερες, οι γιατροί προτείνουν θεραπεία καταστολής που συνίσταται στην καθημερινή λήψη αντιιικής αγωγής για χρονικό διάστημα 1-2 ετών. Αυτά τα φάρμακα μπορούν να ληφθούν για την πρόληψη της εκδήλωσης της νόσου ή να μειώσουν το πρόβλημα ενώ έχει εμφανιστεί. Η σύνθεση των αντιϊικών φαρμάκων περιλαμβάνει τις δραστικές ουσίες ακυκλοβίρη, φαμσικλοβίρη και βαλασικλοβίρη.
