Βιταμίνη Α και υγεία

Η βιταμίνη Α είναι ένα λιποδιαλυτό θρεπτικό συστατικό απαραίτητο για την ανάπτυξη και αποκατάσταση των κυττά­ρων, για τη συντήρηση των βλεννογόνιων υμένων και για το σχηματισμό φωτοευαίσθητων χρωστικών στο μάτι. Μια μεταανάλυση δώδεκα ελεγχόμενων μελετών για τη βιταμίνη Α δια­πίστωσε ότι η περιοδική χορήγηση της σε υποσιτισμένα παιδιά μείωσε τα ποσοστά θανάτου τους κατά 30%. Όσον αφορά τους ασθενείς που νοσηλεύονταν με ιλαρά, τα ποσοστά θανά­του μειώθηκαν κατά 61%. 

Οι προσβεβλημένες από τον ιό HIV μητέρες που έχουν έλ­λειψη βιταμίνης Α κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι πο­λύ πιθανότερο να μεταδώσουν τον ιό στα βρέφη τους. Μια με­λέτη σε 338 εγκύους γυναίκες προσβεβλημένες από τον ιό HIV στο Μαλάουι διαπίστωσε ότι το ποσοστό μετάδοσης του HIV μεταξύ των μητέρων με σοβαρή έλλειψη βιταμίνης Α ή­ταν 32%, έναντι του 7% μεταξύ των γυναικών με φυσιολογικά επίπεδα της βιταμίνης Α.

Σε μια ελεγχόμενη μελέτη 301 γυναικών με μια προκαρκινική κατάσταση που ονομάζεται τραχηλική δυσπλασία, παρά­γωγα της βιταμίνης Α, που ονομάζονται ρετινοειδή, εφαρμό­στηκαν στον τράχηλο της μήτρας. Η θεραπεία αυτή είχε ως α­ποτέλεσμα την πλήρη αναστροφή της δυσπλασίας στο 43% των γυναικών, σε σύγκριση με το 27% των γυναικών που χρησιμο­ποίησαν μια κρέμα placebo. Ωστόσο, στις περιπτώσεις σοβα­ρής δυσπλασίας δεν υπήρχε διαφορά ανάμεσα στο placebo και στα ρετινοειδή.

Τα παράγωγα της βιταμίνης Α έχει αποδειχθεί ότι είναι α­ποτελεσματικά και σε άλλες προκαρκινικές καταστάσεις του δέρματος, του στόματος και των φωνητικών χορδών. Μπορούν επίσης να έχουν ως αποτέλεσμα την επαναφορά στο φυσιολο­γικό ορισμένων τύπων κυττάρων ενδεικτικών της λευχαιμίας ή της προ-λευχαιμίας.

Σε μια μελέτη που ανέλυσε τη διατροφή 89.494 νοσοκόμων, εκείνες που προσλάμβαναν τη μεγαλύτερη ποσότητα βιταμίνης Α διέτρε­χαν χαμηλότερο κατά 16% κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Ο­ταν χορηγήθηκαν συμπληρώματα βιταμίνης Α σε όσες είχαν τα χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης Α στις δίαιτες τους, ο κίν­δυνος που διέτρεχαν μειώθηκε επίσης. Σε μια άλλη ανάλυση των ίδιων δεδομένων, οι νοσοκόμες που είχαν τη με­γαλύτερη ποσότητα βιταμίνης Α στις δίαιτες τους είχαν κατά 39% λιγότερους καταρράκτες από εκείνες που είχαν τη μικρό­τερη ποσότητα.

Υποβιταμίνωση και υπερβιταμίνωση

Η ύπαρξη της βιταμίνης Α αναγνωρίστηκε το 1913 και η χημική της φύση καθορίστηκε το 1933. Είναι λιποδιαλυτή και βρίσκεται σε αφθονία στα ψάρια, στα αβγά των ψαριών και κυρίως στο ηπατέλαιο τους (μουρουνέλαιο). Ακόμα βρίσκεται στο βούτυρο, στο γάλα και στο συκώτι διαφόρων ζώων. Στα διάφορα φυτά δεν βρίσκεται αυτούσια αλλά πολλά λαχανικά και φρούτα περιέχουν διάφορα συστατικά και χρωστικές, τα καροτένια, που μετατρέπονται σε βιταμίνη Α στον οργανισμό. Μία καλή πηγή βιταμίνης Α είναι το β-καροτένιο ή προβιταμίνη Α που βρίσκεται άφθονη στο καρότο. Η βιταμίνη Α καταστρέφεται όταν βρεθεί σε φως ή εκτεθεί στον ατμοσφαιρικό αέρα ή σε υψηλές θερμοκρασίες.

Στα βρέφη και στα παιδιά έλλειψη της βιταμίνης μπορεί να προκαλέσει την ασθένεια ξηροφθαλμία. Τα μάτια γίνονται πολύ ευαίσθητα στο φως, ενώ περιορίζεται ή και σταματά η έκκριση δακρύων, που τα υγραίνουν. Τα βλέφαρα κολλούν και φουσκώνουν, ενώ προκαλούνται αλλοιώσεις και μολύνσεις στον κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμικού βολβού. Η ασθένεια θεραπεύεται με χορήγηση της βιταμίνης και ισορροπημένης δίαιτας πλούσιας σε πρωτεΐνες. Σημάδια έλλειψης της βιταμίνης είναι, επίσης, διάφορες αλλοιώσεις στον βλεννογόνο του στόματος, στον φάρυγγα και στις αναπνευστικές οδούς. Μπορεί, ακόμα, να οδηγήσει σε κακό σχηματισμό των δοντιών και σε ανεπαρκή αύξηση των οστών.

Η υπερβολική δόση βιταμίνης Α, με ποσότητες που υπερβαίνουν τα 100.000 ΙU την ημέρα, μπορεί να έχει πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Τα συμπτώματα αυτής της υπερβιταμίνωσης είναι ναυτίες, ξήρανση του δέρματος, πτώση των μαλλιών, πόνος στα οστά, υπνηλία και υπερβολική κόπωση. Φαινόμενα υπερβιταμίνωσης Α είχαν παρατηρηθεί παλαιότερα σε κατοίκους της Αρκτικής, που κατανάλωναν συκώτι πολικής αρκούδας. Επίσης, η υπερβιταμίνωση μπορεί να προέλθει από υπερβολική χρήση βιταμινούχων σκευασμάτων.

Η συνιστώμενη δοσολογία

Η βιταμίνη Α (vitamin A) είναι στην πραγματικότητα ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει ορισμένα ρετινοειδή καθώς και ένα μεγάλο αριθμό από καροτενοειδή. Ωστόσο η υπερβολική δοσολογία της βιταμίνης Α μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την υπερβιταμίνωση που μερικές φορές καταλήγει σε σοβαρές παρενέργειες.

Οι ημερήσιες απαιτήσεις του ανθρώπινου οργανισμού σε βιταμινη Α δεν είναι μεγάλες. Είναι περίπου 3-4.000 ΙU (international units ή διεθνείς μονάδες) που θεωρούνται πολύ μικρά ποσά. Αυτή η ποσότητα αντιστοιχεί σε 1.000-1.300 μg (μικρογραμμάρια δηλαδή εκατομμυριοστά του γραμμαρίου) ή εξαπλάσια σε εξαπλάσια ποσότητα β-καροτενίων (1 μg βιταμίνης Α ισοδυναμεί με 3,3 IU).

Να σημειωθεί ότι μια ισορροπημένη διατροφή περιέχει τη συνιστώμενη ποσότητα της βιταμίνης Α και σπάνια απαιτείται η χορήγηση με συμπληρώματα διατροφής.

Ζωικές τροφές πλούσιες σε βιταμίνη A