Το ρολόι πρέπει να αποτελεί και τον «σύντροφό» μας κάθε φορά που λαμβάνουμε ένα φάρμακο. Αυτό επιτάσσει η σχετικώς καινούργια επιστήμη της χρονοβιολογίας η οποία μελετά τους «χτύπους» ενός ρολογιού που δεν είναι άλλο από το βιολογικό. Μέσα από τη χρονοβιολογία ξεπηδά η χρονοθεραπευτική η οποία αφορά τη λήψη φαρμάκων με βάση τους κιρκαδικούς ρυθμούς που ρυθμίζονται από τον υποθάλαμο του εγκεφάλου και ελέγχουν πλήθος ζωτικών λειτουργιών όπως η αρτηριακή πίεση, η θερμοκρασία του σώματος, ο καρδιακός παλμός, τα επίπεδα ορμονών, η λειτουργία του γαστρεντερικού και του ανοσοποιητικού συστήματος.
Χρονοβιολογία
Ο οργανισμός μας κύκλους κάνει μέσα στο 24ωρο, αλλά και μέσα στην εβδομάδα, στον μήνα και στο έτος. Η νέα αυτή οπτική της επιστήμης ήλθε πριν από κάποια χρόνια να ταράξει τα θεμέλια της συμβατικής θεωρίας την οποία διδάσκονται όλοι οι φοιτητές Ιατρικής. Σύμφωνα με αυτή την «παραδοσιακή» θεωρία ο οργανισμός μας βρίσκεται σε ομοιόσταση, σε μια κατάσταση δηλαδή που αφορά σταθερότητα του εσωτερικού περιβάλλοντός του. «Με βάση τη συμβατική λογική τα φάρμακα είναι σχεδιασμένα ώστε να κάνουν σταθερή έκλυση των δραστικών ουσιών» αναφέρει ο «γκουρού» της χρονοβιολογίας, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Οστιν Μάικλ Σμολένσκι συμπληρώνοντας όμως ότι «τώρα πλέον γνωρίζουμε πως ο οργανισμός μας υφίσταται συνεχείς αλλαγές μέσα στο 24ωρο τόσο σε ό,τι αφορά την υγεία όσο και την ασθένεια».
Ο Σμολένσκι δίνει ένα παράδειγμα το οποίο, όπως λέει, μαρτυρεί το πόσο σημαντικό είναι να ακολουθούμε το βιολογικό μας ρολόι προκειμένου να μη… σταματήσει πρόωρα ο χρόνος μας επί της Γης. «Τα καρδιακά επεισόδια, τα εγκεφαλικά αλλά και τα ανευρύσματα που αποτελούν κύριες αιτίες θανάτου του παγκόσμιου πληθυσμού τείνουν να συμβαίνουν τις πρώτες πρωινές ώρες, τουλάχιστον στα άτομα που ακολουθούν έναν τρόπο ζωής στο πλαίσιο του οποίου κοιμούνται γύρω στις 11-12 τη νύχτα και ξυπνούν γύρω στις 7-8 το πρωί. Διαφορετικές παράμετροι οδηγούν σε αυτό το αποτέλεσμα: Κατ’ αρχάς εμφανίζεται αλλαγή των κιρκαδικών ρυθμών που οδηγεί λίγο πριν από το ξύπνημα σε αύξηση του καρδιακού παλμού και της αρτηριακής πίεσης. Παράλληλα, όταν το άτομο ξυπνά, η αλλαγή στάσης από την οριζόντια στην όρθια θέση οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση του παλμού και της πίεσης. Εκείνη τη στιγμή εντείνεται το στρες στα μικρά στεφανιαία αγγεία και αν στα αγγεία αυτά υπάρχει αθηρωματική πλάκα είναι πιθανό να υποστεί ρήξη και τελικώς να προκληθούν θρομβώσεις και καρδιαγγειακά επεισόδια». Με βάση αυτή την πολύτιμη γνώση κρίνεται πλέον προτιμότερο οι θεραπείες για τα καρδιαγγειακά νοσήματα να χορηγούνται πριν από τον νυχτερινό ύπνο ώστε να προλαμβάνονται όλες οι δυσάρεστες βιολογικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα τα ξημερώματα και μπορεί να αποβούν ακόμη και μοιραίες.
Η ρευματοειδής αρθρίτιδα
Ενα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, τα συμπτώματα της οποίας «χτυπούν» επίσης το πρωί. Οι ασθενείς με το αυτοάνοσο νόσημα αισθάνονται ακαμψία, πόνους και οίδημα στις αρθρώσεις, νιώθουν αδύναμοι και δεν μπορούν να ξεκινήσουν με ευκολία τις πρωινές δραστηριότητές τους. Ετσι λαμβάνουν συχνά Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ) όπως η ιβουπροφένη για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων τους. «Εχει πλέον φανεί μέσα από έγκριτες μελέτες ότι η λήψη ΜΣΑΦ τη νύχτα μπορεί να προλάβει σε μεγάλο βαθμό την εμφάνιση των επώδυνων συμπτωμάτων της ρευματοειδούς αρθρίτιδας σε σύγκριση με την πρωινή λήψη τους» σημειώνει ο δρ Σμολένσκι. Και αυτό διότι, όπως λέει, κατά τις πρώτες πρωινές ώρες αρχίζουν να αυξάνονται στον οργανισμό τα επίπεδα δεικτών φλεγμονής που ονομάζονται κυτοκίνες. «Με δεδομένο ότι είναι δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος κατά τη διάρκεια της νύχτας για να λάβει το φάρμακό του, αρκετοί ειδικοί συνιστούν τη λήψη των ΜΣΑΦ για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα πριν από τον νυχτερινό ύπνο».
Ωστόσο, πριν από τρία χρόνια γερμανοί επιστήμονες κατάφεραν να βρουν τρόπο χορήγησης του φαρμάκου πρεδνιζόνη που χορηγείται σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα… μέσα στα άγρια χαράματα χωρίς να απαιτείται διακοπή του ύπνου. Οι ειδικοί δημιούργησαν ένα «έξυπνο σύστημα» χορήγησης χαμηλών δόσεων της ουσίας γύρω στις 2 το πρωί – ουσιαστικώς το φάρμακο κλείνεται σε μια ειδική «κάψα» που επιτρέπει την έκλυσή του την κατάλληλη ώρα. Τα αποτελέσματα είναι μέχρι στιγμής εντυπωσιακά, καθώς έχει φανεί ότι σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα πρώιμου σταδίου αυτού του τύπου η «χρονοθεραπεία» έχει μειώσει ως και κατά 50% τα πρωινά συμπτώματα της νόσου ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχει ακόμη βάλει και «φρένο» στη φλεγμονώδη διαδικασία που συνδέεται με αυτή.
Η οστεοαρθρίτιδα
Και αν οι θεραπείες για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα πρέπει να λαμβάνονται τη νύχτα, τα φάρμακα για την οστεοαρθρίτιδα είναι προτιμότερο να λαμβάνονται το μεσημέρι. Οπως εξηγεί ο καθηγητής Σμολένσκι η οστεοαρθρίτιδα είναι μια νόσος στην οποία οι αρθρώσεις φθείρονται με την πάροδο του χρόνου προκαλώντας δυσκολίες στην κίνηση, πόνο και φλεγμονές. Τα συμπτώματα εντείνονται καθώς οι ώρες περνούν μέσα στην ημέρα αφού οι δραστηριότητες «βαραίνουν» τα οστά και τις αρθρώσεις. Από πρόσφατες χρονοβιολογικές μελέτες προέκυψε ότι το μεσημέρι είναι η καλύτερη ώρα για να κατευναστεί το «τέρας» των κιρκαδικών ρυθμών που οδηγεί σε πόνους καθώς η μέρα βαίνει προς το τέλος της. «Είναι χαρακτηριστική μια μεγάλη γαλλική μελέτη στο πλαίσιο της οποίας τρεις ομάδες ασθενών λάμβαναν τη θεραπεία τους για την οστεοαρθρίτιδα είτε με το πρωινό, είτε με το μεσημεριανό είτε με το βραδινό τους. Αποδείχθηκε τελικώς ότι οι ασθενείς προτιμούσαν να λαμβάνουν τη θεραπεία τους έξι-οκτώ ώρες πριν από την εμφάνιση των συμπτωμάτων της νόσου. Με δεδομένο ότι σε πολλούς από αυτούς οι πόνοι και τα υπόλοιπα συμπτώματα αυξάνονταν όσο έφθανε η νύχτα η πιο καλή ώρα λήψης κρίθηκε γύρω στο μεσημεριανό» αναφέρει ο καθηγητής.
Το άσθμα
Μια από τις ασθένειες που έχουν επίσης μελετηθεί ενδελεχώς από τους χρονοβιολόγους – και μάλιστα επί μακρόν από τον ίδιο τον δρα Σμολένσκι – είναι το άσθμα. Ο καθηγητής εξηγεί ότι οι κρίσεις άσθματος εμφανίζονται σε ποσοστό της τάξεως του 75%-80% των ασθενών κατά τη διάρκεια της νύχτας. «Σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση των νυχτερινών κρίσεων άσθματος παίζει η “βουτιά” που κάνουν τα επίπεδα της αντιφλεγμονώδους ορμόνης κορτιζόλης – γύρω στις 4 το πρωί βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδά της. Ετσι μπορεί να προκληθεί φλεγμονή και στένωση των αεραγωγών με αποτέλεσμα τη δύσπνοια. Παράλληλα μια άλλη ορμόνη, η αδρεναλίνη (ή επινεφρίνη), η οποία έχει βρογχοδιασταλτική δράση, βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδά της κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου, εκτός από την ώρα του ύπνου REM, του ύπνου δηλαδή των… ονείρων, οπότε και υπάρχει έκκρισή της». Τη νύχτα εμφανίζεται επίσης αύξηση φλεγμονωδών κυτοκινών όπως οι ιντερλευκίνες ενώ συγχρόνως παράγονται και περισσότερες ποσότητες βλέννας τη στιγμή που τα ειδικά κύτταρα των βρόγχων που απομακρύνουν τη βλέννα βρίσκονται στα χαμηλότερα επίπεδα δραστηριότητας με αποτέλεσμα ο «μηχανισμός καθαρισμού» του αναπνευστικού να μη λειτουργεί ικανοποιητικά.
Με βάση όλη αυτή τη γνώση έχει δημιουργηθεί ένα «έξυπνο σύστημα» χορήγησης της θεοφυλλίνης, ενός κλασικού βρογχοδιασταλτικού φαρμάκου που χορηγείται σε ασθενείς με άσθμα. «Διαφορετικές εταιρείες κλείνουν τη θεοφυλλίνη μέσα σε ταμπλέτες ή κάψουλες με ειδικές επικαλύψεις με στόχο η έκλυση της μεγαλύτερης δόσης της να γίνεται γύρω στις 2-3 το πρωί. Προτού μπει στο πλάνο η χρονοβιολογία η θεοφυλλίνη χορηγείτο δύο φορές την ημέρα – συνήθως στις 8 το πρωί και στις 8 το βράδυ. Με τα νέα συστήματα χορήγησης που κυκλοφορούν σε Ευρώπη και ΗΠΑ η λήψη γίνεται μόνο μία φορά την ημέρα πριν από τον νυχτερινό ύπνο».
Το βιολογικό ρολόι
Η πολλά υποσχόμενη χρονοβιολογία βρίσκεται ακόμη στην αρχή του ταξιδιού της και ο δρόμος που έχει να διανύσει είναι μακρός και δύσκολος, σύμφωνα με τον καθηγητή Σμολένσκι, κυρίως εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής που αποσυντονίζει το βιολογικό ρολόι μας. «Με βάση τη συμβατική ανάλυση των κιρκαδικών ρυθμών λαμβάνουμε ως δεδομένο ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον… της ημέρας, δραστηριοποιείται δηλαδή με τον ήλιο και κοιμάται τη νύχτα. Ωστόσο το 15%-20% του εργατικού δυναμικού δουλεύει νύχτα ή σε βάρδιες. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι κιρκαδικοί ρυθμοί αλλάζουν και μαζί τους η διακύμανση των συμπτωμάτων διαφορετικών νόσων.
Το ίδιο συμβαίνει και με τους ταξιδιώτες που αλλάζουν χρονικές ζώνες και αποσυντονίζουν το βιολογικό ρολόι τους. Σε έναν ταξιδιώτη απαιτείται περίπου μία ημέρα προσαρμογής των κιρκαδικών ρυθμών στη νέα πραγματικότητα για κάθε χρονική ζώνη που διασχίζει. Οσο για τους εργαζομένους σε βάρδιες, χρειάζονται τρεις ή τέσσερις ημέρες μετά την αλλαγή βάρδιας για να προσαρμοστεί το βιολογικό ρολόι τους στους νέους ρυθμούς. Ετσι ο οργανισμός χάνει συχνά τον έλεγχο μέσα στον κυκεώνα των αλλαγών». Είναι λοιπόν απαραίτητο να ληφθούν υπόψη όλες αυτές οι παράμετροι που μοιάζουν με πολύπλοκη εξίσωση ώστε να βρεθεί ο κατάλληλος χρόνος χορήγησης φαρμάκων σε κάθε ασθενή.
Πηγή: To Bήμα
