Η μεταβολή προς το χειρότερο των κοινωνικών συνθηκών και το συνεπακόλουθο «κοινωνικό στρες» επηρεάζουν αρνητικά τα γονίδια και, κατά συνέπεια, την αντοχή του ανοσοποιητικού συστήματος, σύμφωνα με αμερικανική επιστημονική έρευνα, η οποία βασίστηκε σε συμπεριφορική και γενετική μελέτη των μαϊμούδων. Είναι μία από τις πρώτες μελέτες που αποκαλύπτουν μία άμεση σχέση ανάμεσα στο κοινωνικό στάτους και στη ρύθμιση – έκφραση των γονιδίων.
Το γεγονός αυτό δείχνει ότι υπάρχει ένας ισχυρός και εύπλαστος δεσμός ανάμεσα στο κοινωνικό περιβάλλον και στους βιολογικούς μηχανισμούς ενός οργανισμού, με όποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό για την υγεία.
Στάτους και στρες
Οι ερευνητές, μ’ επικεφαλής τον καθηγητή ανθρώπινης γενετικής Γιόαβ Γκίλαντ του πανεπιστημίου του Σικάγο και την εξελικτική ανθρωπολόγο Τζένι Τουνγκ του πανεπιστημίου Ντιουκ, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), έκαναν τα σχετικά πειράματα και διαπίστωσαν ότι όταν έπεφτε η θέση ενός πειραματόζωου στην κοινωνική ιεραρχία της κοινότητάς του, τότε, εξαιτίας του κοινωνικού στρες που βίωνε το ζώο, άλλαζε δραματικά και η έκφραση περίπου 1.000 γονιδίων του. Μεταξύ άλλων, τα γονίδια που σχετίζονταν με τη φλεγμονή, ήσαν πιο ενεργά στα ζώα που είχαν χαμηλότερο στάτους. Τα ζώα είχαν επίσης λιγότερα λευκά κύτταρα-Τ, τα οποία αποτελούν βασικό τμήμα του αμυντικού οπλοστασίου του οργανισμού κατά των καρκινικών κυττάρων και των παθογόνων μικροοργανισμών.
Από την άλλη όμως, παρατηρήθηκε και το αντίστροφο, όταν δηλαδή βελτιωνόταν η κοινωνική θέση ενός ζώου, τότε πάλι άλλαζε η έκφραση των γονιδίων, μέσα μάλιστα σε λίγες μόνο εβδομάδες, γεγονός που δείχνει ότι οι κοινωνικές δυνάμεις είναι σε θέση να επηρεάσουν γρήγορα τη γενετική ρύθμιση προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Οι ερευνητές μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν τη ρύθμιση/έκφραση των γονιδίων κάθε ξεχωριστού ζώου για να το ταξινομήσουν στην κοινωνική ιεραρχία του, προβλέποντας με μεγάλη ακρίβεια το «στάτους» του καθενός λαμβάνοντας υπόψη μόνο τα αντίστοιχα γενετικά δεδομένα, με βάση την ανάλυση των δειγμάτων αίματος που είχαν λάβει τόσο πριν όσο και μετά την μεταβολή της θέσης του πειραματόζωου στην κοινωνική ιεραρχία. Στα ζώα που βρίσκονται σε αιχμαλωσία, η ιεραρχία βασίζεται -κατά κάποιο τρόπο όπως και στις αντίστοιχες ανθρώπινες κοινότητες, π.χ. του στρατού ή των φυλακών- στο ποιό είναι το παλαιότερο. Οι «καινούριοι» αντιμετωπίζονται ως υποδεέστεροι και βιώνουν μεγάλο κοινωνικό στρες, κάτι που στη συνέχεια εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημά τους. Η χαμηλή κοινωνική θέση και το χρόνιο στρες αδυνατίζουν την άμυνα του οργανισμού, κάτι που έχουν δείξει και σχετικές μελέτες στους ανθρώπους.
Κοινωνικό στρες και ορμόνες
Όσον αφορά τους σχετικούς βιολογικούς μηχανισμούς, η έρευνα έδειξε ότι το κοινωνικό στρες λόγω της μεταβολής του κοινωνικού στάτους επιδρά (θετικά ή αρνητικά) αφενός στο λεγόμενο «σύστημα των ορμονών του στρες» και αφετέρου στη σύνθεση των κυττάρων στο αίμα, δύο αλλαγές που από κοινού -και σε σύντομο χρόνο– επιδρούν στη γονιδιακή έκφραση. Ακόμα η μελέτη έδειξε ότι το κοινωνικό στάτους/κοινωνικό στρες επηρεάζει την μεθυλίωση του DNA πολλών γονιδίων, ένας άλλος επιγενετικός μηχανισμός που συμβάλλει στην περιοδική ενεργοποίηση και απενεργοποίηση των γονιδίων. Τα γονίδια που υπέστησαν αλλαγές στην έκφρασή τους μετά την αντίστοιχη μεταβολή στο κοινωνικό στάτους, ήταν πιθανότερο να μεθυλιωθούν σε σχέση με τα γονίδια που είχαν μείνει ανεπηρέαστα από το κοινωνικό στρες (σχετικά με τη μεθυλίωση δείτε διαβάστε για την επιγενετική).
Η διαπίστωση της ανάλογης επίδρασης των κοινωνικών συνθηκών στα ανθρώπινα γονίδια είναι πιο δύσκολη, όπως επεσήμαναν οι ερευνητές. Αν όμως το κοινωνικό στρες επιδρά εξίσου στους ανθρώπους όπως και στα πειραματόζωα, τότε υπάρχει ένα περιθώριο αισιοδοξίας, καθώς η επίδραση δεν είναι μονομερής, δηλαδή μόνο αρνητική, αφού είναι δυνατό η βελτίωση της κοινωνικής θέσης του ατόμου να αναστρέψει τις προηγούμενες γενετικές αλλαγές και να ενισχύσει πάλι το ανοσοποιητικό σύστημά του.
