Γράφει ο Ιωάννης Πολίτης, Καθηγητής Φυσιολογίας Θρέψεως
Όπως όλα τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, έτσι και η σόγια περιέχει μια σειρά από βιολογικά ενεργά συστατικά. Ενα από τα ενεργά συστατικά είναι οι ισοφλαβόνες. Μελέτες δείχνουν ότι πολλά από τα οφέλη στην υγεία από την κατανάλωσης σόγιας οφείλονται στις βιολογικές επιδράσεις των ισοφλαβονών. Δεν είναι σαφές όμως, ότι αυτά τα οφέλη αφορούν και τα παιδιά.
Στην πραγματικότητα, παρά τη μακρά ιστορία που έχει η κατανάλωση τροφίμων σόγιας από τα παιδιά της Ασίας, και τις βραχυπρόθεσμες μελέτες που δείχνουν ότι τα τρόφιμα σόγιας ενισχύουν (υποστηρίζουν) τη φυσιολογική αύξηση και την ανάπτυξη υγιών παιδιών καθώς και τη βελτίωση της ανάπτυξης έχουν εκφραστεί προβληματισμοί γαι τις ισοφλαβόνες της σόγιαςς γιατί οι ουσίες αυτές ταξινομούνται στην ομάδα των φυτοοιστρογόνων.Επειδή τα παιδιά είναι σε περίοδο ορμονικών μεταβολών, υπάρχει ένας προβληματισμός για το αν ενδεικνυται η κατανάλωση φυτοοιστρογόνων αν και τα φυτοοιστρογόνα δεν είναι ορμόνες.
Η σόγια πρέπει να εντάσεται στις διατροφικές συνήθειες των παιδιών για πολλούς λόγους. Η κατανάλωση σόγιας στην προεφηβική ηλικία είναι ευκολότερη ενώ οι ενήλικες δυσκολα αλλάζουν διατροφικές συνήθειες. Οσο πιο νωρίς ενσωματώνει κανείς τη σόγια στις διατροφικές του συμπεριφορές τόσο μεγαλώνει η προστασία που παρέχει η σόγια αργότερα στη ζωή. Για παράδειγμα, τα αρχικά στάδια των χρόνιων ασθενειών, όπως η στεφανιαία νόσος, είναι ήδη εμφανή σε εφήβους. Ασθένειες που παρατηρούνταν κάποτε μόνο σε ενήλικες, όπως είναι η υπέρταση και ο διαβήτης τύπου 2, είναι όλο και περισσότερο διαδεδομένη στην παιδική ηλικία. Η παιδική παχυσαρκία σχετίζεται επίσης με την αυξημένη θνησιμότητα που προκαλούν καρδιαγγειακά νοσήματα στην ενήλικη ζωή, ανεξάρτητα από το βάρος των ενηλίκων. Αναφορικά με τα προηγούμενα, μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη που διεξήχθη στο Ισραήλ διαπίστωσε ότι μεταξύ των 37.674 φαινομενικά υγιών ανδρών, οι οποίοι βρίσκονταν υπό παρακολούθηση κατά μέσο όρο για 17,4 χρόνια, ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) (ακόμη και εντός των φυσιολογικών ορίων) αύξησε σημαντικά τον κίνδυνο εκδήλωσης της στεφανιαίας νόσου ανεξάρτητα από τον δείκτη μάζας σώματος των ενηλίκων.
Η σόγια και τα θρεπτικά συστατικά της
Η σόγια πλεονεκτεί έναντι άλλων τροφίμων φυτικής προέλευσης στην μοναδική κατανομή μακροθρεπτικών συστατικών. Η σόγια περιέχει περισσότερα λίπη και πρωτείνες και λιγότερους υδατάνθρακες. Όσον αφορά τα λιπαρά οξέα, η σόγια έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά (περίπου 12% της συνολικής περιεκτικότητας σε λιπαρά οξέα) και μέτρια περιεκτικότητα σε μονοακόρεστα λιπαρά (περίπου 29%). Το κύριο λιπαρό οξύ που επικρατεί είναι το βασικό ωμέγα-6 λιπαρό οξύ λινελαϊκό οξύ (περίπου 56%), περιέχει όμως και σημαντικές ποσότητες ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, όπως το α-λινολενικό οξύ, το οποίο αντιπροσωπεύει το 6% περίπου του συνολικού περιεχομένου σε λίπος. Πρόσφατα στοιχεία αποδεικνύουν ότι η αντικατάσταση των κορεσμένων λιπαρών οξέων στη διατροφή με ένα μείγμα των ωμέγα-6 και ωμέγα-3 λιπαρών οξέων είναι πιο αποτελεσματική για τη μείωση του κινδύνου καρδιακών παθήσεων.
Η σόγια είναι εξαιρετική πηγή πρωτεΐνης. Μια μερίδα ενός παραδοσιακού γεύματος σόγιας, όπως 250 ml γάλα σόγιας ή 100 γραμμάρια τοφού (προϊόν από το γάλα της σόγιας, κατασκευασμένο παρόμοια όπως το τυρί) παρέχει περίπου 7 έως 15 γραμμάρια πρωτεΐνης. Η βιοδιαθεσιμότητα της πρωτείνης σόγιας είναι ουσιαστικά εφάμιλλη σε εκείνη των πρωτεινών των τροφίμων ζωικής προέλευσης. Η πρωτεΐνη μπορεί να είναι ευεργετική στην πρόληψη της παχυσαρκίας σε παιδιά και ενήλικες δεδομένου ότι κάποια στοιχεία συσχετίζουν την αυξημένη πρόσληψη πρωτεΐνης με το μεγαλύτερο κορεσμό και την απώλεια βάρους. Επίσης, στα νεαρά αγόρια η πρόσληψη πρωτεϊνών που βρίσκονται πάνω από τα συνιστώμενα διαιτητικά όρια μπορεί να προάγει τη θετική επίδραση της φυσικής δραστηριότητας και άσκησης στην οστική πυκνότητα. Για τα παιδιά και τους ενήλικες, τα τρόφιμα σόγιας αντιπροσωπεύουν μια υγιεινή και πλούσια σε πρωτεΐνες διατροφική επιλογή, δεδομένου ότι είναι χαμηλή σε κορεσμένα λίπη και χοληστερόλη (χοληστερίνη).
Η επίδραση της πρωτεΐνης σόγιας στα επίπεδα χοληστερόλης στα παιδιά
Ως αποτέλεσμα των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων της χοληστερόλης της πρωτεΐνης σόγιας, το 1999, τρόφιμα σόγιας χαρακτηρίστηκαν από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ το πασίγνωστο FDA ως τρόφιμα που υπό καποιες προυποθέσεις προστατευουν έναντι καρδιακών νόσων. Όπως και στους ενήλικες, η κλινική έρευνα σε παιδιά δείχνει ότι η πρωτεΐνη σόγιας μειώνει άμεσα τα επίπεδα χοληστερόλης (χοληστερίνης) και βελτιώνει τα επίπεδα άλλων λιπιδίων στο αίμα. Σε μελέτη που διεξήχθη το 2008, όταν η πρωτεΐνη σόγιας (μέση πρόσληψη 0,5 g / kg βάρους σώματος) ενσωματώθηκε στη διατροφή παιδιών και εφήβων (μέση ηλικία 8,8 χρόνια, εύρος 4-18 έτη) με οικογενή και πολυγονιδιακή υπερχοληστερολαιμία, η χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη χοληστερόλη μειώθηκε κατά 6,4 % πέρα από το 11 % της μείωσης που σημειώθηκε κατά την επιλογή μιας πρότυπης και με χαμηλά κορεσμένα λιπαρά διαιτητικής αγωγής κατά τη διάρκεια διαστήματος τριών μηνών. Με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα, φαίνεται ότι η πρωτεΐνη σόγιας μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων χοληστερόλης σε επιτρεπτά όρια. Η πρωτεΐνη σόγιας μπορεί επίσης να χρησιμεύσει ως (διαιτητικό) συμπλήρωμα θεραπείας σε παιδιά που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή για τη μείωση της χοληστερόλης, μειώνοντας έτσι την απαιτούμενη δόση του φαρμάκου, βοηθώντας στην ελαχιστοποίηση ή την εξάλειψη των ανεπιθύμητων παρενεργειών.
Η πρωτεΐνη σόγιας και οι αλλεργίες
Όλες οι πρωτεΐνες των τροφίμων, ουσιαστικά, έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις σε ορισμένα άτομα. Παρά το γεγονός ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες η πρωτεΐνη σόγιας είναι μια από τις οκτώ πρωτεΐνες τροφίμων που είναι υπεύθυνη για το 90 % περίπου του συνόλου των αλλεργικών αντιδράσεων, τα τρόφιμα αυτά δεν είναι εξίσου αλλεργιογόνα. Ο αριθμός των ενηλίκων που είναι αλλεργικοί στη σόγια είναι μικρός ενώ πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι η αλλεργία στο αγελαδινό γάλα είναι 40 φορές πιο συχνή από τις αλλεργίες που οφείλονται στη σόγια. Επίσης πρεπει να σημειωθεί ότι συνήθως τα παιδιά ξεπερνούν αυτή την αλλεργία γιατί πάνω από το 80 % των νηπίων ξεπέρασε τις αλλεργίες που προκάλεσε η σόγια μέχρι την ηλικία των δύο ετών, ενώ μια πιο πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι το 70% των παιδιών ξεπέρασε τις αλλεργίες που προκάλεσε η σόγια μέχρι την ηλικία των 10 ετών.
Η σόγια στη διατροφή των βρεφών
Το θέμα εξετάστηκε από ειδική επιτροπή στις Ηνωμένες Πολιτείες (ΝTP). Η επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρχε «ελάχιστη ανησυχία» για την ασφάλεια της σόγιας στη διατροφή κατά τη βρεφική ηλικία (Τα πέντε επίπεδα ανησυχίας είναι «αμελητέα ανησυχία, ελάχιστη ανησυχία, κάποια ανησυχία, ανησυχία, και σοβαρή ανησυχία.»). Η επιτροπή βάσισε την εισήγηση της σε αντίστοιχη εισήγηση της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής η οποι αναφέρειο ότι υπάρχει μόνο «αμελητέα ανησυχία» για την ασφάλεια της σόγιας στη διατροφή κατά τη βρεφική ηλικία.
Οι ισοφλαβόνες: Να ανησυχώ ή να μην ανησυχώ?
Το θέμα παραμένει ανοικτό. Οι ισοφλαβόνες που περιέχουν τα τρόφιμα σόγιας καταναλώνονται από τα παιδιά της Ασίας εδώ και αιώνες χωρίς εμφανείς, ανεπιθύμητες παρενέργειες, αν και υπήρξε μικρός αριθμός μελετών που αφορούσαν τις επιπτώσεις των ισοφλαβονών σόγιας στα συγκεκριμένα παιδιά. Δεν προκύπτει όμως λόγος για σοβαρή ανησυχία. Αλλωστε αν υπήρχε αυτό θα οδηγούσε την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής στην έκδοση σχετικής οδηγίας.
Συμπεράσματα
Τα πλεονεκτήματα της έγκαιρης ενσωμάτωσης της σόγιας στη διατροφή των παιδιών είναι πολύ περισσότερα των όποιων προβληματισμών σχετίζονται με την κατανάλωση ισοφλαβονών. Αλλωστε η καθ΄ύλη αρμόδια Αμερικανική Ακαδημία παιδιατρικής μιλάει για «αμελητέα ανησυχία».
