Εθιστική και η… γυμναστική!

Μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Behavioural Neuroscience» αποκάλυψε ομοιότητες μεταξύ της «κατάχρησης» στην άσκηση και της χρήσης ναρκωτικών ουσιών, καθώς και στις δύο περιπτώσεις ενεργοποιούνται περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με τον εθισμό και την ανταμοιβή. Αλλη μελέτη ειδικών από το Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν έδειξε ότι όταν απαγορεύτηκε η άσκηση σε πειραματόζωα τα οποία είχαν… λιώσει στον τροχό εντός του εργαστηρίου, εκείνα παρουσίασαν έντονη δραστηριότητα στην περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται με το στερητικό σύνδρομο το οποίο προκαλεί η αποχή των εθισμένων από τις ναρκωτικές ουσίες.

Αλλά και ερευνητές του Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Στοκχόλμη ανακάλυψαν μέσα από πειράματα σε ποντικούς ότι η εξοντωτική άσκηση είναι εξίσου εθιστική με το αλκοόλ. Οι επιστήμονες έθισαν αρχικώς ποντίκια στο αλκοόλ και στη συνέχεια τους απαγόρευσαν να πίνουν και τα υπέβαλαν σε σκληρή άσκηση. Είδαν ότι τα ζώα που στερούνταν το αλκοόλ άρχισαν να «πνίγουν» τον πόνο τους σε ατελείωτο τρέξιμο στον στατικό τροχό – έφθασαν να κάνουν μίνι-μαραθωνίους 10 χιλιομέτρων ημερησίως. Οταν στη συνέχεια του πειράματος οι ειδικοί έκοψαν την άσκηση από τα ζώα και τους προσέφεραν και πάλι αλκοόλ, ανακάλυψαν πως εκείνα απέκτησαν ακόμη μεγαλύτερο εθισμό στο αλκοόλ από ό,τι προτού ξεκινήσουν την άσκηση. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα ποντίκια του πειράματος εμφάνισαν ένα φαινόμενο κατά το οποίο οι εθισμένοι χρήστες μιας ουσίας γίνονται πιο επιρρεπείς στη δράση και άλλων εθιστικών ουσιών. Και στις δύο περιπτώσεις εθισμού, είτε από την άσκηση είτε από το αλκοόλ, ο εγκέφαλος προχωρούσε σε έκλυση μεγάλων ποσοτήτων ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που συνδέεται με την ικανοποίηση και την ευφορία.

Ο εθισμός στην άσκηση βλάπτει όμως σοβαρά την υγεία, όπως και όλοι οι εθισμοί. Ο κατάλογος των βλαβών είναι μακρός και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μυοσκελετικούς τραυματισμούς – ακόμη και μόνιμες βλάβες στα οστά, στους τένοντες και στους συνδέσμους -, ιδιαίτερη ευαισθησία σε λοιμώξεις, καθώς και αίσθημα κόπωσης και εξάντλησης, εξαιτίας του ότι η εξαντλητική άσκηση… εξαντλεί και το ανοσοποιητικό σύστημα.

«Θύμα» της υπέρ το δέον άσκησης μπορεί να πέσει και το καρδιαγγειακό σύστημα – πρόκειται για το αποκαλούμενο «φαινόμενο του Φειδιππίδη», όπως αποκαλείται η καρδιοπάθεια λόγω γυμναστικής. Ο Φειδιππίδης που ήταν ο πρώτος μαραθωνοδρόμος στην Ιστορία πέθανε το 490 π.Χ. τρέχοντας 42.195 χιλιόμετρα από τον Μαραθώνα στην Αθήνα προκειμένου να αναφωνήσει «Νενικήκαμεν» μετά τη μάχη του Μαραθώνα. Εξαιτίας της εξοντωτικής κούρσας του έγινε και ο πρώτος δρομέας μεγάλων αποστάσεων που θεωρείται ότι πέθανε από αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.

Πρόσφατη ανασκόπηση μελετών που διεξήχθη από ειδικούς του Νοσοκομείου Saint Luke’s στο Κάνσας και δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Mayo Clinic Proceedings» έδειξε πως οι ακραίες καταστάσεις σε ό,τι αφορά την καταπόνηση του οργανισμού, όπως σε έναν μαραθώνιο ή σε έναν μεγάλο ποδηλατικό αγώνα, μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιακές αρρυθμίες και σε μόνιμες βλάβες στην καρδιά εξαιτίας της πρόκλησης δομικών αλλαγών στον καρδιακό μυ και στις μεγάλες αρτηρίες. Οι ερευνητές τονίζουν ότι το ανώτατο ασφαλές όριο έντονης γυμναστικής είναι μία ώρα την ημέρα – οτιδήποτε περισσότερο όχι μόνο δεν προσφέρει οφέλη στο καρδιαγγειακό σύστημα αλλά μπορεί να είναι και βλαπτικό.

Και βέβαια η εμμονή με την άσκηση πολλές φορές κρύβει και άλλες βαθιές διαταραχές, όπως η ανορεξία ή η βουλιμία. Η εξαντλητική άσκηση συνδέεται συχνά με κατανάλωση ελάχιστης τροφής προκειμένου να μειώνεται το βάρος και να καίγονται οι περισσότερες δυνατές θερμίδες – δεν είναι τυχαίο ότι ένας από τους πιο trendy όρους των τελευταίων ετών είναι η Anorexia athletica. Χαρακτηριστική είναι μελέτη που διεξήγαγαν ειδικοί του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας στο Τσάπελ Χιλ και η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «International Journal of Eating Disorders». Στη μελέτη περιλαμβάνονταν γυναίκες τόσο με ανορεξία όσο και με βουλιμία, και, όπως προέκυψε, σε μεγάλο ποσοστό οι συμμετέχουσες – και κυρίως οι ανορεκτικές που έπαιρναν καθαρτικά – ασκούνταν υπερβολικά.

Η άσκηση μέχρι… τελικής πτώσεως μπορεί επίσης να σχετίζεται με υπερβολικό άγχος και κατάθλιψη, καθώς τα άτομα που ακολουθούν αυτή την τόσο λανθασμένη στρατηγική έχουν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση, πολύ κακή εικόνα για το σώμα τους αλλά και υπερβολική ανησυχία σχετικά με το βάρος τους.

Η συχνή και πολύ έντονη άσκηση έχει συνδεθεί μέσα από επιστημονικά στοιχεία ακόμη και με προβλήματα στη γονιμότητα – τόσο τη γυναικεία όσο και την ανδρική. Μελέτη ειδικών του Νορβηγικού Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας η οποία περιελάμβανε 3.000 γυναίκες έδειξε ότι η υπερβολική άσκηση στερεί από τον γυναικείο οργανισμό την ενέργεια που χρειάζεται για μια επιτυχή εγκυμοσύνη. Οπως μάλιστα ανέφεραν οι ειδικοί, τον μεγαλύτερο κίνδυνο υπογονιμότητας αντιμετώπιζαν οι γυναίκες που ασκούνταν έντονα καθημερινά αλλά και όσες ασκούνταν ως το όριο εξάντλησης, παρ’ ότι έκαναν διαλείμματα από τη γυμναστική μέσα στην εβδομάδα. Πάντως οι επιπτώσεις της άσκησης στη γυναικεία γονιμότητα αποδείχθηκε ότι ήταν αναστρέψιμες.

Παράλληλα, μελέτη επιδημιολόγων της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Βοστώνης η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Fertility and Sterility» έδειξε ότι οι γυναίκες φυσιολογικού βάρους που θέλουν να μείνουν έγκυοι δεν θα πρέπει να το παρακάνουν με την άσκηση. Οι ερευνητές συμβουλεύουν τις γυναίκες να ακολουθούν πρόγραμμα μέτριας αερόβιας άσκησης που δεν θα ξεπερνά τα 30 λεπτά ημερησίως προκειμένου να μην αντιμετωπίσουν πρόβλημα γονιμότητας.

Σε ό,τι αφορά τους άνδρες, και εκείνοι κινδυνεύουν να μη βιώσουν την πατρότητα εάν ασκούνται μέχρις εξαντλήσεως. Αυτό προέκυψε από ισπανική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «Ιnternational Journal of Sports Medicine». Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κόρδοβας είδαν ότι η εξουθενωτική γυμναστική οδηγεί σε ορμονικές διαταραχές, σε μείωση του όγκου εκσπερμάτισης αλλά και της συγκέντρωσης των σπερματοζωαρίων. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η έντονη άσκηση επιδρά στην υπόφυση του εγκεφάλου, η οποία με τη σειρά της επιδρά στους όρχεις και τελικώς στη γονιμότητα. Θεωρούν παράλληλα ότι η έντονη άσκηση συνδέεται με φλεγμονές, οι οποίες επίσης μπορούν να επιδράσουν στη γονιμότητα. Και στην περίπτωση πάντως των ανδρών η μελέτη έδειξε ότι περίπου τρεις ημέρες μετά τη διακοπή της εξαντλητικής άσκησης οι δείκτες γονιμότητας επανήλθαν σε φυσιολογικά επίπεδα. Με δεδομένο όμως ότι οι συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν πολύ νέοι – η μέση ηλικία τους δεν ξεπερνούσε τα 19 έτη – εκφράζονται φόβοι ότι σε μεγαλύτερους σε ηλικία άνδρες ίσως η αναστροφή αυτή δεν είναι τόσο ταχεία.

Ολα τα επιστημονικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι η έννοια του μέτρου είναι εκείνη που πρέπει να διέπει τη σχέση του ανθρώπου (και) με την άσκηση, ανέφεραν μιλώντας έλληνες ειδικοί. Ο καθηγητής Εργοφυσιολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εργοσπιρομετρίας, Ασκησης και Αποκατάστασης κ. Σάββας Τοκμακίδης τόνισε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα ακόμη και των γυμνασμένων ατόμων πέφτει παροδικά «θύμα» της εξαντλητικής άσκησης. «Ακόμη και οι μαραθωνοδρόμοι που έχουν προπονηθεί κατάλληλα για τρέξιμο σε πολύ μεγάλες αποστάσεις εμφανίζουν μείωση των δεικτών ανοσίας ύστερα από έναν αγώνα, η οποία μπορεί να διαρκέσει ως και τρεις ημέρες. Ενα άτομο που δεν είναι αθλητής και το οποίο αποφασίζει να τρέξει σε μια διοργάνωση όπως ο Κλασικός Μαραθώνιος της Αθήνας μπορεί να χρειαστεί δύο-τρεις εβδομάδες για να επανέλθει». Σύμφωνα με τον καθηγητή, σε ό,τι αφορά την πολύ έντονη άσκηση ισχύει η «θεωρία του ανοιχτού παραθύρου», σύμφωνα με την οποία ο οργανισμός καθίσταται άκρως ευάλωτος ύστερα από την καταπόνηση, με αποτέλεσμα να μπορούν να εισβάλουν ευκολότερα μικροβιακοί «εχθροί» προκαλώντας λοιμώξεις, κυρίως στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα.