Ο ιός του Δυτικού Νείλου είναι μια ασθένεια που έχει ως αιτία ένα φλαβοϊό (οικογένεια Flavoviviridae). Ο ιός απομονώθηκε για πρώτη φορά στην Ουγκάντα, το 1937, σε γυναίκα με πυρετό, ακριβώς σε περιοχή του Δυτικού Νείλου από όπου πήρε και το όνομα του. Οι κύριοι φορείς του ιού του Δυτικού Νείλου είναι τα πουλιά και κυρίως τα αποδημητικά πουλιά, που μπορούν να μεταφέρουν τον ιό σε μεγάλες αποστάσεις. Τα πουλιά μπορούν να μολύνουν τα κουνούπια τα οποία τρέφονται με το αίμα τους και τελικά μεταδίδουν τον ιό στα θηλαστικά και τον άνθρωπο.
Τα θηλαστικά και ιδίως το άλογο και ο άνθρωπος που προσβάλλονται θεωρούνται φορείς με χαμηλό ιϊκό φορτίο και άρα είναι δύσκολη η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο και από θηλαστικό σε θηλαστικό. Από τα κουνούπια ο κύριος φορέας είναι το κουνούπι Culex sp., και κατά δεύτερο λόγο το Aedes sp., και το Ochlerotatus sp.Η ασθένεια του ιού του Δυτικού Νείλου εμφανίζεται κατά τους καλοκαιρινούς και τους πρώτους φθινοπωρινούς μήνες, με την ανάπτυξη των κουνουπιών και φυσικά με την άφιξη των αποδημητικών πουλιών.
Ο ιός του Δυτικού Νείλου αναπτύσσεται, όταν υπάρχουν υψηλά ποσοστά υγρασίας και υψηλές θερμοκρασίες, ενώ τον χειμώνα μπορεί να επιβιώσει σε θηλυκά κουνούπια που βρίσκονται σε λήθαργο. Μετά το τσίμπημα από το θηλυκό κουνούπι, απαιτούνται 1-6 μέρες ως χρόνος επώασης ενώ το 80% των ατόμων περνάει ασυμπτωματικά την ασθένεια (στην Ελλάδα, σε διάφορες ορολογικές εξετάσεις σε άτομα, έδειξαν παρουσία αντισωμάτων που σημαίνει ότι τα άτομα αυτά πέρασαν έστω και ασυμπτωματικά την ασθένεια). Στις 20% των ατόμων που πολύνθηκαν, ο ιός του Δυτικού Νείλου εκδηλώνεται με ελαφριά μορφή που μπορεί να προκαλέσει εμπύρετη κατάσταση, μυαλγίες, κεφαλαλγίες και άλγη στην ράχη. Στις χειρότερες περιπτώσεις, κάτω από το 1% προσβάλει, ο ιός του Δυτικού Νείλου προσβάλλει το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα με εκδήλωση εγκεφαλίτιδας, μηνιγγοεγεφαλίτιδας και μηνιγγίτιδας ενώ σε ένα 10% παρατηρείται εξάνθημα.
Περισσότερο επιρρεπείς είναι άτομα σε μεγαλύτερη ηλικία (άνω των 65 ετών) και άτομα με μειωμένη δύναμη του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Δεν υπάρχει εμβόλιο ενάντια στον ιό του Δυτικού Νείλου. Κατά την εκδήλωση των επιδημιών καλό είναι να χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα και εντομοαπωθητικά για την απομάκρυνση ή την εξόντωση των κουνουπιών. Επίσης η αποξήρανση εστιών με νερά που λιμνάζουν και είναι πιθανές εστίες αναπαραγωγής των κουνουπιών. Ο φωτισμός με λαμπτήρες κίτρινου χρώματος απωθεί τα κουνούπια, και την ίδια επίδραση ασκούν ορισμένα φυτά όπως είναι ο βασιλικός, η μέντα, η λεβάντα, το δενδρολίβανο και το θυμάρι.
Πολύ σπάνιες μορφές μετάδοσης του ιού του Δυτικού Νείλου στον άνθρωπο είναι από μεταμόσχευση οργάνων, από θηλασμό, από μητέρα σε έμβρυο και από μετάγγιση από μολυσμένο αίμα. Έχουν εκδηλωθεί αρκετές επιδημίες: στην Αίγυπτο το 1950, στο Ισραήλ το 1951-54 και 57, στην Γαλλία το 1962 και το 2000, στην Ρουμανία το 1996, στην Ιταλία (Βενετία) το 1998, στην Ρωσία και Αμερική το 1999 και ιδίως στην Νέα Υόρκη. Μια μεγάλη επιδημία είχε εκδηλωθεί στην Νότια Αφρική το 1973-1974.
Το 2010 είχε εκδηλωθεί στην Ελλάδα μια επιδημία από τις αρχές Αυγούστου μέχρι τον Νοέμβριο, με ασθενείς στην Βόρεια Ελλάδα και είχαν καταγραφεί 262 κρούσματα, από τα οποία τα 191 εμφάνισαν συμπτώματα στο κεντρικό νευρικό σύστημα ενώ 71 εμφάνισαν ήπια μορφή. Σ’ αυτή την επιδημία, ο ιός του Δυτικού Νείλου στοίχισε την ζωή σε 34 άτομα. Το 2011 υπήρχαν λιγότερα κρούσματα ενώ παρατηρήθηκε και μείωση των θανάτων. Συγκεκριμένα, υπήρξαν 101 κρούσματα εκ των οποίων 76 με επιπλοκές στο κεντρικό νευρικό σύστημα, και μόνο 9 θανάτους και όλοι άνω των 65 ετών με προβλήματα υγείας. Υπήρξε όμως άλλη γεωγραφική εξάπλωση με τα κρούσματα να κατανέμονται στην Θεσσαλία, Εύβοια, Ανατολική Αττική.
Για το 2012, υπάρχει η εκδήλωση της ασθένειας μέχρι τις μέρες μας σε 8 άτομα όλα στην περιοχή της Νότιας Αττικής και μάλιστα εκεί όπου υπάρχουν εκβολές ποταμών που σημαίνει υδροβιότοπος με αποδημητικά πουλιά και κουνούπια. Από τους ασθενείς, μέχρι σήμερα είχαμε έναν θάνατο ενός 75χρονου στην Αθήνα με επιπλοκές στο κεντρικό νευρικό σύστημα και μάλιστα παρότι η διάγνωση ήταν έγκαιρη. Η αρρώστια εκδηλώθηκε και σε δύο άτομα νεότερης ηλικίας, ενός 18χρονου και ενός 48χρονου.
Πώς μπορούν να αποφευχθούν τα κουνούπια
Μπορουμε να αποφύγουμε τα τσιμπήματα κουνουπιών με τις παρακάτω ενέργειες:
• Κάνοντας συχνά λουτρά καθαριότητας για την απομάκρυνση του ιδρώτα.
• Χρησιμοποιώντας εντομοαπωθητικά στο ακάλυπτο δέρμα και πάνω από τα ρούχα. Στα βρέφη μέχρι την ηλικία των 3 μηνών δεν επιτρέπεται η επάλειψη με εντομοαπωθητικό. Τα εντομοαπωθητικά πρέπει να επαλείφονται μετά τα αντηλιακά και δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με το στόμα, τα μάτια, το βλεννογόνο της μύτης, καθώς επίσης και με τραύματα ή αμυχές (κοψίματα). Σε όλες τις περιπτώσεις, θα πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες του κατασκευαστή.
• Χρησιμοποιώντας κατάλληλα ενδύματα, που καλύπτουν όσο γίνεται το σώμα (μακριά μανίκια και παντελόνια). Πιο αποτελεσματικά, είναι τα ανοιχτόχρωμα και φαρδιά ρούχα.
• Προσοχή, κατά τις σημαντικότερες ώρες έκθεσης στα τσιμπήματα. Τα περισσότερα είδη κουνουπιών, που μεταφέρουν τον ιό τσιμπούν από το σούρουπο μέχρι το χάραμα.
• Αντικουνουπικά πλέγματα (σίτες που εμποδίζουν τη δίοδο κουνουπιών) στα ανοίγματα του σπιτιού (π.χ παράθυρα, φεγγίτες, αεραγωγοί τζακιού) και περιοδικός έλεγχος και συντήρησή τους.
• Χρήση εντομοκτόνων στον αέρα. Περιέχουν ουσίες που προσβάλουν το νευρικό σύστημα των εντόμων και τα αποπροσανατολίζουν. Κυκλοφορούν στο εμπόριο στις εξής μορφές: αερόλυμα (αεροζόλ), ταμπλέτες, εξατμιζόμενο διάλυμα, σπιράλ (φιδάκια) κλπ. Πρέπει να τηρούνται οι οδηγίες του κατασκευαστή και δεν πρέπει να εφαρμόζονται στο δέρμα.
• Χρήση κουνουπιέρας σε περιοχές με μεγάλη πυκνότητα κουνουπιών ή σε περιπτώσεις, που αντενδείκνυται η χρήση άλλων προστατευτικών μέσων (όπως χρήση εντομοαπωθητικών στα βρέφη <2 μηνών).
• Απομάκρυνση του στάσιμου νερού από λεκάνες, βάζα, γλάστρες, παλιά λάστιχα, υδρορροές και άλλα μέρη του κήπου, ώστε να μην έχουν πρόσβαση τα κουνούπια σε λιμνάζοντα νερά, που αποτελούν σημεία εναπόθεσης των αυγών τους. Σημειώνεται ότι ακόμα και το έδαφος, που παραμένει για μεγάλα διαστήματα υγρό, μπορεί να αποτελέσει σημείο εναπόθεσης αυγών.
• Χρήση ανεμιστήρων ή κλιματιστικών. Ο δροσερός αέρας μειώνει τη δραστηριότητα των κουνουπιών, αλλά δεν τα σκοτώνει. Η χρήση ανεμιστήρων (ιδίως οροφής) δυσχεραίνει τη προσέγγιση των εντόμων.
• Κούρεμα γρασιδιού, θάμνων, φυλλωσιών (σημείο που βρίσκουν καταφύγιο ενήλικα κουνούπια).
• Χρήση λαμπτήρων κίτρινου χρώματος για το φωτισμό εξωτερικών χώρων (προσελκύουν λιγότερο τα κουνούπια).
