Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (Body Mass Index, ΒΜΙ) δείχνει, σε γενικές γραμμές, αν ένα ενήλικας έχει κανονικό βάρος ή είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος ή λιπόσαρκος. Ωστόσο πρέπει να πούμε εξ’ αρχής ότι πρόκειται για έναν ατελή δείκτη π.χ δεν ισχύει για τα παιδιά.
Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) χρησιμοποιείται από τους ερευνητές διότι είναι απλός και μπορεί εύκολα να συγκρίνει τις διαχρονικές τάσεις της παχυσαρκίας ή τα ποσοστά της παχυσαρκίας που επικρατούν στις διάφορες χώρες. Ωστόσο δεν είναι ένας δείκτης που κάποιος πρέπει να πάρει τοις μετρητοίς όταν πρόκειται να αποφανθεί αν ο ίδιος είναι κανονικού βάρους ή παχύσαρκος. Ο λόγος είναι ότι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) αναφέρεται στο βάρος και όχι στο πάχος. Ένας καλύτερος δείκτης φαίνεται πως είναι η περίμετρος της μέσης.
Σε γενικές γραμμές το βάρος σχετίζεται με το πάχος αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα. Έτσι ο ΔΜΣ δεν ισχύει για ορισμένες κατηγορίες αθλητών και ενδεχομένως για όσους γυμνάζονται με βάρη οι οποίοι έχουν παραπάνω βάρος όχι λόγω αυξημένου λίπους αλλά λόγω μεγαλύτερων μυών. Ένας παχύσαρκος και ένας bodybuilder μπορεί να έχουν ακριβώς το ίδιο βάρος και ύψος αλλά στην περίπτωσή τους ο ΔΜΣ θα αποτύχει να δείξει τη διαφορά στο πάχος αφού δεν αναφέρεται σ’ αυτό. Ο ακριβής τρόπος μέτρησης του λίπους ενός ανθρώπου γίνεται με ειδικά όργανα, τους λιπομετρητές.
O τύπος του Δείκτη Μάζας Σώματος
Ο Δείκτης Μάζας Σώματος είναι το αποτέλεσμα μιας διαίρεσης: διαιρούμε το βάρος ενός ατόμου (υπολογισμένου σε κιλά) με το ύψος (υπολογισμένου σε μέτρα) υψωμένου στη δύναμη του 2. (Ένας αριθμός που υψώνεται στη δύναμη του 2 σημαίνει ότι πολλαπλασιάζεται μια φορά με τον εαυτό του, δηλαδή 1,82 = 1,8 x 1,8). Έτσι, κάποιος με βάρος 81 κιλά και ύψος 1,80 μέτρα, έχει ΔΜΣ 81/1,82 = 25.
Ο αριθμός 25 είναι ένας κομβικός αριθμός. Συνήθως (αλλά όχι πάντα) όταν κάποιος έχει ΔΜΣ πάνω από 25 είναι υπέρβαρος. Να σημειωθεί ότι αυτό το συμπέρασμα έχει εξαχθεί από αμερικανικές μελέτες και άρα δεν ισχύει για σωματότυπους που διαφέρουν. Για παράδειγμα το όριο για τους Ασιάτες είναι διαφορετικό και αυτό δείχνει τη σχετικότητα του Δείκτη Μάζας Σώματος. Ένα άλλο μειονέκτημα του ΔΜΣ είναι ότι δεν κάνει διαχωρισμό μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά είναι γνωστό ότι οι γυναίκες έχουν περισσότερο λίπος από τους άνδρες. Επίσης ο δείκτης είναι εντελώς ακατάλληλος για τα παιδιά.
Ταξινόμηση ανάλογα με τον Δείκτη Μάζας Σώματος (για ενήλικες)
Ελλιποβαρής <18,5
Φυσιολογικός 18.5 – 24,9
Υπέρβαρος 25 – 29,9
Παχυσαρκία 1ου βαθµού 30 – 34,9
Παχυσαρκία 2ου βαθµού 35 – 39,9
Νοσηρή Παχυσαρκία > 40
Υπερνοσογόνος Παχυσαρκία >60
Αυτό που πρέπει να ξέρετε είναι ότι ο ΔΜΣ χρησιμοποιείται κυρίως για την καταγραφή των δημογραφικών τάσεων στην παχυσαρκία. Δεν είναι ο ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για την μέτρηση της παχυσαρκίας σε ατομικό επίπεδο.
Έχοντας υπόψη τις ατέλειες του δείκτη, μπορούμε να πούμε ότι, σε γενικές γραμμές, ισχύουν τα εξής για τους δυτικούς πληθυσμούς: Kάποιος με ΔΜΣ μεταξύ 25-30 είναι υπέρβαρος ενώ αν έχει ΔΜΣ πάνω από 30 είναι παχύσαρκος. Τα άτομα με ΔΜΣ κάτω από 18,5 θεωρούνται λιπόσαρκα. Τα νούμερα αυτά είναι σχετικά διότι εξαρτώνται στην πραγματικότητα από το σωματότυπο κάθε ανθρώπου.
Το πλεονέκτημα του ΔΜΣ δεν είναι η ακρίβειά του αλλά η ευχρηστία του. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε από τις δημογραφικές μελέτες το ύψος και το βάρος των ανθρώπων μιας περιοχής ή μιας χώρας και έτσι μπορούμε να υπολογίσουμε το ποσοστό της παχυσαρκίας χρησιμοποιώντας τον Δείκτη Μάζας Σώματος. Επίσης γνωρίζουμε το ύψος και το βάρος των ανθρώπων περασμένων δεκαετιών και άρα μπορούμε να μάθουμε αν τα ποσοστά της παχυσαρκίας αυξήθηκαν. Με βάση λοιπόν το ΔΜΣ ξέρουμε ότι τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν εκτοξευτεί στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη μετά το 1980. Επίσης ξέρουμε ότι η Ελλάδα έχει γίνει σήμερα μια από τις πιο παχύσαρκες χώρες της Ευρώπης.
Πιο συγκεκριμένα, ο ΔΜΣ κατέγραψε το τελευταίο μισό αιώνα μια δραματική αύξηση της παχυσαρκίας. Το 1960, οι παχύσαρκοι στις ΗΠΑ αποτελούσαν το 13,4% των ενηλίκων και σήμερα έχουν φτάσει στο 34%. Σ’ όλες τις αναπτυγμένες χώρες υπήρξε αύξηση και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε την παχυσαρκία ως την πιο απειλητική επιδημία για την υγεία. Το σοκ ήρθε με τη διαπίστωση διαβήτη τύπου 2 σε δωδεκάχρονα παιδιά, κάτι άγνωστο τα παλιότερα χρόνια (γι’ αυτό παλιότερα ο διαβήτης τύπου 2 λεγόταν διαβήτης των ενηλίκων, ένας όρος που έχει σήμερα εγκαταλειφθεί). Αιτία της εμφάνισης του διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά θεωρείται από πολλούς η άνοδος στην παχυσαρκία που σχεδόν τριπλασιάστηκε στις νεαρές ηλικίες τα τελευταία 25 χρόνια.
Σε ατομικό επίπεδο, μην περιμένετε από το Δείκτη Μάζας Σώματος να σας πει αν είστε υπέρβαρος, παχύσαρκος ή λιπόσαρκος. Για να το μάθετε αυτό, δεν έχετε παρά να κοιτάξετε το εαυτό σας στον καθρέφτη. Ένα μεγάλο μειονέκτημα του δείκτη είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψη την ηλικία. Εκτός του ότι δεν ισχύει στα παιδιά, άλλο βάρος έχει κάποιος όταν είναι 20 χρονών και άλλο βάρος έχει όταν είναι 60 χρονών (η μέση γυναίκα κερδίζει πάνω από 10 κιλά στη διάρκεια της ζωής της).
Λόγω των ατελειών του, ο Δείκτη Μάζας Σώματος δεν χρησιμοποιείται στην περίπτωση του Μεταβολικού Συνδρόμου. Σ’ αυτή την περίπτωση χρησιμοποιείται η μέτρηση της περιφέρειας της μέσης που για τους άνδρες δεν πρέπει να είναι πάνω από 102 εκατοστά και για τις γυναίκες δεν πρέπει να είναι πάνω από 88 εκατοστά.
Δείκτης Μάζας Σώματος, παχυσαρκία και θνησιμότητα
Ο ΔΜΣ δημιουργήθηκε το 1832 από τον Adolphe Quetelet και άρχισε να χρησιμοποιείται εκτεταμένα μετά το 1930 από τις ασφαλιστικές εταιρείες που εξέδιδαν ασφαλιστήρια ζωής. Αυτό συνέβη διότι οι ασφαλιστικές εταιρείες συνειδητοποίησαν ότι το βάρος (σωστότερα το πάχος) αποτελεί κίνδυνο πρόωρης θνησιμότητας και χρησιμοποίησαν ένα απλό δείκτη για να εκτιμήσουν το κίνδυνο και να υπολογίσουν το ασφάλιστρο.
Οι μελέτες πράγματι δείχνουν πως όταν ο ΔΜΣ αυξάνεται πάνω από το 25, ο κίνδυνος θνησιμότητας μεγαλώνει. Μια αμερικανική μελέτη που παρακολούθησε περισσότερο από 1 εκατομμύριο ενήλικα άτομα για 14 χρόνια, έδειξε ότι η μικρότερη θνησιμότητα βρίσκεται για τιμές του ΔΜΣ μεταξύ 23,5 και 25.Όταν ο ΔΜΣ είναι πάνω από το 25, η ζωή είναι πιο σύντομη και βέβαια γίνεται περισσότερο σύντομη όταν ο ΔΜΣ είναι πάνω από το 30. Επίσης η ζωή είναι πιο σύντομη όταν κάποιος είναι λιπόσαρκος, δηλαδή έχει Δείκτη Μάζας Σώματος κάτω από 18,5.
Πρέπει ωστόσο να πούμε ότι το σωματικό βάρος που χαρίζει τη μακροζωία δεν συμπίπτει με αυτό που είναι οπτικά ελκυστικότερο. Οι σταρ και μις των καλλιστείων που αποτελούν σήμερα το πρότυπο μιας νεαρής γυναίκας έχουν συνήθως ΔΜΣ κάτω από 18,5.
Πόσο συντομότερη γίνεται η ζωή λόγω του πάχους; Το 2004, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης των Ασθενειών (Centers for Disease Control and Prevention) μαζί με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, εκτίμησαν ότι η πλημμελή διατροφή και φυσική αδράνεια προκαλούν 400.000 πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, υπονοώντας την παχυσαρκία. Ο αριθμός αυτός αμφισβητήθηκε, στη συνέχεια, από το επιστημονικό περιοδικό Science Magazine και αργότερα η εφημερίδα Wall Street Journal έγραψε ότι υπήρχε υπολογιστικό λάθος. Το 2005, έγινε αποδεκτό ότι πράγματι υπήρχε λάθος και οι θάνατοι κατέβηκαν στους 365.000. Η κριτική όμως συνεχίστηκε και κάποιοι επιστήμονες είπαν ότι η μελέτη έπρεπε να αποσυρθεί διότι χρησιμοποιούσε εσφαλμένη μεθοδολογία.
Αργότερα, μια άλλη μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παχυσαρκία ευθυνόταν μόνο για 112.000 θανάτους ετησίως στις ΗΠΑ. Η νέα μελέτη βρήκε και κάτι περίεργο. Οι υπέρβαροι, όπως καταγράφονται από τον Δείκτης Μάζας Σώματος, παρουσίαζαν λιγότερους θανάτους από αυτούς που είχαν κανονικό βάρος. Tο θέμα προκάλεσε διαξιφισμούς μεταξύ των ειδικών που προσπάθησαν να δώσουν μια λογική εξήγηση.
Κάποιοι είπαν ότι επειδή οι περισσότεροι θάνατοι συμβαίνουν μετά τα 70 έτη, στις προχωρημένες ηλικίες λίγο παραπάνω πάχος από το κανονικό ίσως να είναι για την υγεία. Άλλοι είπαν ότι το μειωμένο βάρος υποδηλώνει μερικές φορές την ύπαρξη μιας αδιάγνωστης ασθένειας και γι’ αυτό ο δείκτης μεροληπτεί υπέρ αυτών που έχουν παραπανίσια κιλά. Για μικρότερες ηλικίες θεωρήθηκε ξεκάθαρο πως δεν είναι καλό να έχει κάποιος ΔΜΣ πάνω από 25, δηλαδή να είναι υπέρβαρος, και πολύ περισσότερο παχύσαρκος.
