Η θαλιδομίδη (thalidomide) ήταν ένα φάρμακo που οι γυναικολόγοι συνταγογραφούσαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950 στις έγκυες γυναίκες για να αντιμετωπίζουν την πρωινή αδιαθεσία και τη ναυτία. Τότε δεν ήταν γνωστό ότι φάρμακα που παίρνει μια μέλλουσα μητέρα μπορεί να επηρεάζουν καθοριστικά το έμβρυο. Στην Ευρώπη, στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές του 1960 περίπου 20.000 παιδιά γεννήθηκαν με ατροφικά ή ανύπαρκτα μέλη εξαιτίας της θαλιδομίδης. Ευτυχώς στις ΗΠΑ μια γιατρός ονόματι Φράνσις Όλνταμ Κέλσι δεν έδωσε την άδεια να κυκλοφορήσει η θαλιδομίδη επειδή είχε διαβάσει ότι συνδεόταν με γενετικές ανωμαλίες.
Η θαλιδομίδη άρχισε να χρησιμοποιείται ξανά ως θεραπεία της λέπρας, γεγονός που έχει οδηγήσει στην Αφρική και τη Νότια Αμερική σε γεννήσεις μωρών με δυσμορφίες των άκρων λόγω της άγνοιας που υπάρχει στον πληθυσμό για τις επιδράσεις της λήψης του φαρμάκου κατά την κύηση.
Μέχρι σήμερα, η ανάλυση έχει δείξει ότι η θαλιδομίδη αναστέλλει την ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων, οδηγώντας σε δυσμορφίες. Πιο συγκεκριμένα απενεργοποιεί μια πρωτεΐνη που ονομάζεται cereblon, η οποία διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό των άκρων.
Συγνώμη για την θαλιδομίδη
Χθες, η γερμανική εταιρεία που παρασκεύαζε τη θαλιδομίδη ζήτησε με καθυστέρηση 50 ετών συγνώμη από τα χιλιάδες παιδιά που γεννήθηκαν με δυσμορφίες και προβλήματα υγείας εξαιτίας της χρήσης της ουσίας αυτής. Ο διευθυντής της Grunenthal, ο Harald Stock, δήλωσε κατά τη διάρκεια ομιλίας του χθες ότι η εταιρεία “εκφράζει την ειλικρινή της λύπη” για τη σιωπή της απέναντι στα θύματα της θαλιδομίδης, η οποία επωλείτο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960 στις εγκύους για την αντιμετώπιση της πρωινής ναυτίας.
“Σας ζητούμε συγνώμη που επί 50 χρόνια δεν βρήκαμε έναν τρόπο να έλθουμε σε επαφή μαζί σας σαν άνθρωπος προς άνθρωπο. Σάς ζητούμε να θεωρήσετε τη σιωπή μας ως ένδειξη του σοκ που μάς προκάλεσε η μοίρα σας”.
Αντιδρώντας στην ομιλία, η Φρέντι Αστμπερι, πρόεδρος της Thalidomide UK δήλωσε: “Τούς χρειάστηκε πολύς καιρός για να ζητήσουν συγνώμη. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, θύματα της θαλιδομίδης, που δίνουν αγώνα για να αντιμετωπίσουν προβλήματα υγείας στη Βρετανία και σε ολόκληρο τον κόσμο. Αρα, χαιρετίζουμε την έκφραση συγνώμης, αλλά πόσο μακριά θέλουν να φθάσουν; Δεν είναι καλό να ζητούν συγνώμη εάν δεν ανοίξουν συζήτηση για αποζημίωση”.
Το ιστορικό της θαλιδομίδης
Η θαλιδομίδη παρασκευάστηκε στα εργαστήρια της φαρμακευτικής εταιρείας Chemie Grünenthal GmbH (στο Stolberg της Ρηνανίας, στην τότε Δυτική Γερμανία) το 1953, σε μια ερευνητική προσπάθεια παρασκευής ασφαλέστερων υποκατάστατων των βαρβιτουρικών.
Η θαλιδομίδη αποδείχθηκε ότι μπορούσε να δράσει ως αντιεμετικό φάρμακο κατά της πρωινής αδιαθεσίας (morning sickness) για εγκύους και ειδικότερα ως καταπραϋντικό και ως ήπιο υπνωτικό κατά της αϋπνίας. ‘Αρχισε να διατίθεται στο εμπόριο από το 1957 σε περίπου 50 χώρες και με τουλάχιστον 40 διαφορετικά εμπορικά ονόματα (Distaval, Contergan, Quictoplex, κ.λπ.) μέχρι το 1961.
Εκείνη την εποχή η νομοθεσία για τα φάρμακα ήταν κατά πολύ πιο “χαλαρή” από τη σημερινή και οι τοξικολογικές και κλινικές δοκιμασίες των φαρμάκων ήταν περιορισμένες. Ιδιαίτερα περιορισμένες ήταν οι δοκιμασίες ως προς την επίδρασή τους σε έμβρυα κατά τους πρώτους μήνες της κύησης, όταν το σώμα ακόμη δεν έχει διαμορφωθεί και τα όργανά τους είναι ακόμη εξαιρετικά ευαίσθητα.
Από το 1956 και μετά άρχισε να αυξάνει ο αριθμός γεννήσεων νεογνών με μικρά και μη ανεπτυγμένα άκρα, μια κατάσταση γνωστή ως φωκομελία (phocomelia), ένα είδος τερατογένεσης κατά την οποία παρατηρείται απευθείας έκφυση των άκρων χεριών από τους ώμους και των άκρων ποδιών από την ισχιακή χώρα. Σύντομα εντοπίστηκε το αίτιο, και αυτό δεν ήταν άλλο παρά η θαλιδομίδη, που λάμβαναν οι έγκυες γυναίκες για να καταπραΰνουν σε κάποιο βαθμό τα φυσιολογικά συμπτώματα που ακολουθούν την κύηση.
Τερατογενέσεις
Νεογνά και παιδιά που πάσχουν από φωκομελία εξαιτίας της λήψης από τις μητέρες τους θαλιδομίδης κατά την κύησή τους. Στην περίοδο 1956-1962 υπολογίζεται ότι περίπου 10.000 παιδιά (κυρίως στην Ευρώπη και στον Καναδά) γεννήθηκαν με κάποιο είδος φωκομελίας, αλλά και άλλες ανωμαλίες (τύφλωση, κώφωση). Κανείς δεν γνωρίζει πόσα από τα νεογνά που γεννήθηκαν νεκρά εκείνη την περίοδο, υπήρξαν και αυτά θύματα της θαλιδομίδης. Ιδιαίτερα επικίνδυνη αποδείχθηκε η θαλιδομίδη, όταν οι μητέρες έπαιρναν το φάρμακο κατά την περίοδο των τριών πρώτων μηνών της κύησης, όταν το έμβρυο ήταν εξαιρετικά ευαίσθητο και η θαλιδομίδη απέφραξε τα αγγεία και παρεμπόδιζε έτσι τη ροή του αίματος στα αναπτυσσόμενα άκρα, προκαλώντας την ανεπαρκή έως ανύπαρκτη ανάπτυξή τους.
Αν και το πρώτο παιδί που υπέστη βλάβη από τη θαλιδομίδη (στα αυτιά) γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου του 1956, πέρασαν περίπου 4,5 χρόνια πριν ο Αυστραλός γυναικολόγος McBride από το Σύδνεϋ υποπτευθεί το φάρμακο αυτό ως αίτιο των δυσπλασιών των άκρων και των σπλάχνων τριών παιδιών που είχε δει σε ένα νοσοκομείο
Η θαλιδομίδη ήταν ένα φάρμακο που είχε ισχυρές κατασταλτικές ιδιότητες , για την πρωινή ναυτία, στις πρώτες εβδομάδες της εγκυμοσύνης. Πολλές γυναίκες την είχαν λάβει για να διευκολυνθούν, όμως ήταν απληροφόρητες για τις παρενέργειες της. Η τερατογόνος, δράση της δημιούργησε παιδιά με ειδικές ανάγκες. Παιδιά χωρίς χέρια, χωρίς δάκτυλα η παραμορφώσεις στα άκρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, υπήρξαν προβλήματα στα μάτια, τα αυτιά και τα εσωτερικά όργανα. Δεν γνωρίζουμε δε πόσες αποβολές υπήρξαν.
Το φάρμακο δόθηκε από την εταιρεία Chemie Gruenenthal, το 1958, στην Γερμανία αλλά και άλλα κράτη του κόσμου (σχεδόν 50 χώρες). Πολλοί Έλληνες μετανάστες στην Γερμανία την δεκαετία του 1960 έκαναν χρήση της Θαλιδομίδης. Μόνο στη Γερμανία, 10.000 μωρά γεννήθηκαν με προβλήματα από την θαλιδομίδη.
Σήμερα, λιγότεροι από 3.000 είναι ακόμα ζωντανοί. Στη Βρετανία, είναι περίπου 470 ,στην Ιαπωνία (περίπου 300 επιζώντες), στον Καναδά και τη Σουηδία (πάνω από 100), και την Αυστραλία (45). Οι καταμετρήσεις αυτές έχουν άμεση σχέση με τις αποζημιώσεις που δίνει η Γερμανική εταιρεία σήμερα( ετησίως είναι κατ ‘ανώτατο όριο € 13.500 η £ 11.840).
