Τα μάτια βρίσκονται σε δύο οστικές κοιλότητες του κρανίου, τους οφθαλμικούς κόγχους. Η κογχική κοιλότητα έχει σχήμα αχλαδιού (με το οπτικό νεύρο να αποτελεί το μίσχο του) και επικοινωνεί με τους κόλπους του προσώπου (μετωπιαίος κόλπος, υπερκόγχιοι κόλποι, ιγμόρειο και υπερώϊες κυψέλες). Η κυτταρίτιδα κόγχου (ή κογχική κυτταρίτιδα) είναι μια σπάνια, οξεία βακτηριακή λοίμωξη των μαλακών ιστών που βρίσκονται πίσω και γύρω από το βολβό του ματιού.
Η λοίμωξη μπορεί να έχει ταχεία και σοβαρή εξέλιξη προκαλώντας ακόμα και απώλεια της όρασης, γι’ αυτό αποτελεί μια επικίνδυνη κατάσταση που απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση.
Επιπλοκές
H κυτταρίτιδα κόγχου αρχικά εμφανίζεται με ερυθρότητα και πρήξιμο στο βλέφαρο, και στη συνέχεια εκδηλώνεται με πόνο και μείωση της όρασης. Το μάτι στην κατάσταση αυτή μπορεί να εμφανίζεται εμφανώς μετατοπισμένο λόγω του οιδήματος (πρήξιμο) και να δίνει την εντύπωση ότι προέχει από τον κόγχο. Η κογχική κυτταρίτιδα πρέπει να διαφοροποιηθεί από την περικογχική, επειδή μπορεί να έχει νευρολογικές επιπλοκές και απώλεια της όρασης. Η λοίμωξη του κόγχου είναι μεγάλης σημασίας, επειδή μπορεί να έχει ως επιπλοκές μόνιμη απώλεια της όρασης, σηραγγώδη κόλπο, θρόμβωση, μηνιγγίτιδα και ακόμη θάνατο.
Σε 60-91% των περιπτώσεων της κυτταρίτιδας κόγχου, η λοίμωξη ξεκινά από παραρρινοκολπίτιδα του ηθμοειδούς και της άνω σιαγόνος. Παιδιά 6-15 ετών προσβάλλονται πιο συχνά ενώ η δεύτερη κορύφωση αφορά τις ηλικίες 60-70. Οι άνδρες προσβάλλονται πιο συχνά από τις γυναίκες και υπάρχει μια εποχική κατανομή λόγω της συχνότερης εμφάνισης λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού μεταξύ Νοεμβρίου και Φεβρουαρίου.
Τα βακτήρια που προκαλούν την κυτταρίτιδα του οφθαλμικού κόγχου μπορεί να έχουν σαν πύλη εισόδου κάποια μόλυνση στα ιγμόρεια, κάποιο ξένο σώμα στο μάτι ή ένα δοθιήνα στην περιοχή του ματιού και στα βλέφαρα.
Συνήθως η ασθένεια αφορά τα παιδιά αλλά μπορεί να εμφανιστεί και στους ενήλικες. Πρόκειται για μία οξεία λοίμωξη που σε πολλές περιπτώσεις χρήζει νοσοκομειακής περίθαλψης.
Απαιτείται η χορήγηση των καταλλήλων για το συγκεκριμένο βακτήριο αντιβιοτικών ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί χειρουργική παροχέτευση.
Εξετάσεις αίματος είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν προκειμένου να προσδιορισθεί το βακτήριο που έχει προκαλέσει τη μόλυνση. Παράλληλα, η αξονική (ή και μαγνητική) τομογραφία επιτρέπει να δει ο γιατρός αν η λοίμωξη έχει επεκταθεί στα ιγμόρεια και να εντοπίσει την παρουσία κάποιου ξένου σώματος.
Τα βακτήρια που απομονώνονται εξαρτώνται από την ηλικία. Σε παιδιά ηλικίας κάτω των 9 ετών συνήθως απομονώνονται αερόβια όπως α-αιμολυτικοί στρεπτόκοκκοι. Σε ασθενείς που εισέρχονται στη δεύτερη δεκαετία απομονώνονται αναερόβια και Gram-αρνητικά βακτηρίδια. Ασθενείς άνω14 ετών συχνά έχουν πολυμικροβιακή λοίμωξη με επικράτηση των αναερόβιων (Bacteroides spp, Peptostreptococcus και άλλων). Στους ασθενείς με κογχική κυτταρίτιδα θα πρέπει να γίνεται αξονική ή μαγνητική τομογραφία που θα περιλαμβάνει τον κόγχο και καλλιέργειες αίματος.
Αντιμετώπιση
Πριν από την ανακάλυψη των αντιβιοτικών, το 20% των ασθενών πέθαινε λόγω επέκτασης της λοίμωξης στον εγκέφαλο (μηνιγγίτιδα) ή λόγω σηπτικού σοκ. Αλλά και σήμερα στις μη αναπτυγμένες χώρες, όταν δεν υπάρξει θεραπεία της κυτταρίτιδας κόγχου, οδηγεί το 50% των ασθενών σε τύφλωση και το 4% σε θάνατο. Αλλά στις αναπτυγμένες χώρες, με την κατάλληλη αντιβίωση, που γίνεται ενδοφλέβια, η εξέλιξη της ασθένειας είναι εξαιρετική. Κάποιες φορές μπορεί να χρειαστεί ειδική θεραπεία από γιατρούς άλλων ειδικοτήτων. Υπάρχουν και περιπτώσεις που τα κατάλληλα αντιβιοτικά δεν μπορούν να περάσουν ικανοποιητικά στην κλειστή κοιλότητα του κόγχου ή που έχει δημιουργηθεί απόστημα και η όραση κινδυνεύει από πίεση του οπτικού νεύρου, οπότε είναι αναγκαία η χειρουργική αποσυμπίεση του κόγχου.
Η κυτταρίτιδα κόγχου είναι σπανιότερη από την περιοφθαλμική κυτταρίτιδα και αποτελεί μια λοίμωξη βαθύτερη του διαφράγματος του κόγχου σε αντίθεση με την περιοφθαλμική κυτταρίτιδα που παριστά μία λοίμωξη επιφανειακή του διαφράγματος του κόγχου.
Η θεραπεία των ασθενών με κυτταρίτιδα του κόγχου είναι ευρέως φάσματος ενδοφλέβια αντιβιοτικά και πιθανώς χειρουργική αποσυμπίεση. Καλλιέργειες αίματος βοηθούν. Οφθαλμολογική εξέταση πρέπει πάντα να γίνεται. Οι επιπλοκές της αθεράπευτης κυτταρίτιδος είναι απόστημα, οπτική νευρίτις, θρόμβωση της αμφιβληστροειδικής φλέβας, απευθείας επέκταση στο κεντρικό νευρικό σύστημα, μηνιγγίτιδα, επισκληρίδιο ή υποσκληρίδιο απόστημα και θρόμβωση των σηραγγωδών κόλπων. Συντηρητική αντιμετώπιση ενδείκνυται τις πρώτες 24 ώρες αλλά χειρουργική αποσυμπίεση μπορεί να είναι απαραίτητη ανάλογα με την εικόνα στην αξονική τομογραφία. Ευρήματα που συνεπάγονται χειρουργική αποσυμπίεση είναι το απόστημα του κόγχου και το υπεροστικό απόστημα.
