Το έμφραγμα του μυοκαρδίου (ή καρδιακή προσβολή όπως συνηθέστερα λέγεται) οφείλεται στο αθήρωμα που έχει δημιουργηθεί στο εσωτερικό των καρδιακών αρτηριών. Το αθήρωμα είναι ένα κιτρινωπό υλικό που μοιάζει με χυλό χοντροαλεσμένου σιταριού τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν αθάρη (η λέξη πρέπει να προέρχεται από το θηρός που σημαίνει ξανθός, κίτρινος). Προσθέτοντας την κατάληξη –ωμα που υποδηλώνει ύψωμα, οι γιατροί ονόμασαν το υλικό που μαζεύεται στο τοίχωμα των αρτηριών, αθήρωμα.
Με τα χρόνια, το αθήρωμα ή η αθηρωματική πλάκα όπως επίσης λέγεται, σκληραίνει τις αρτηρίες και τις εξογκώνει προς τα μέσα στενεύοντας το άνοιγμά τους. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται αθηροσκλήρωση και είναι υπεύθυνη για τα εμφράγματα (για το πως δημιουργείται η αθηρωματική πλάκα μπορείτα να δείτε εδώ.)
Με το πέρασμα των δεκαετιών, η αθηρωματική πλάκα στενεύει τις καρδιακές αρτηρίες αλλά στην αρχή αυτό δεν προκαλεί συμπτώματα. Όταν η αθηρωματική πλάκα είναι μικρή, η ροή του αίματος δεν λιγοστεύει προς την καρδιά. Η ζωή υπάρχει επειδή το αίμα μεταφέρει οξυγόνο στην καρδιά και τα άλλα όργανα. Αν οι καρδιακές αρτηρίες, που έχουν άνοιγμα 2,5-4 χιλιοστά, στενέψουν από την αθηρωμαική πλάκα και δεν μπορούν να δώσουν ικανοποιητική ποσότητα οξυγόνου, η ζωή μπορεί να απειληθεί από έμφραγμα (καρδιακή προσβολή). Η στένωση μια καρδιακής αρτηρίας από μόνη της δεν οδηγεί σε καρδιακή προσβολή διότι υπάρχουν τρεις αρτηρίες που τυλίγουν την καρδιά σαν στεφάνη, οι στεφανιαίες, κι αν η μια από αυτές δε δίνει αρκετό αίμα σε μια περιοχή, μπορεί να το κάνει κάποια άλλη.
Η στηθάγχη
Αν όμως η αθηρωματική πλάκα σπάσει σε κάποιο σημείο της, το αίμα πήζει για να κλείσει το ρήγμα όπως ακριβώς συμβαίνει σε μια δερματική πληγή. Το στερεό κομματάκι του αίματος που θα σχηματιστεί, ο θρόμβος, έχει κίτρινο χρώμα γιατί δεν περιέχει ερυθρά κύτταρα. Αυτό το “κίτρινο πραγματικάκι”, ο θρόμβος, μπορεί να μπλοκάρει εντελώς τη ροή του αίματος σε μια στεφανιαία αρτηρία και μέσα σε λίγα λεπτά να νεκρώσει μια περιοχή της καρδιάς για πάντα. Σ’ αυτή την περίπτωση, οι γιατροί μιλάνε για έμφραγμα του μυοκαρδίου ή απλά για καρδιακή προσβολή. Αν η ζημιά είναι μεγάλη επέρχεται ο θάνατος, αν είναι μέτρια αφήνει κάποια αναπηρία, κι αν είναι μικρή, η ζωή συνεχίζεται κανονικά αλλά με προσοχή. Όταν ο θρόμβος δεν μπλοκάρει εντελως τη ροή του αίματος σε μια καρδιακή αρτηρία αλλά αφήνει λίγο αίμα να περνάει, εμφανίζεται απλώς πόνος στην καρδιά που ονομάζεται στηθάγχη (angina pectoris). Να σημειωθεί ότι η καρδιακή προσβολή είναι μια διαφορετική κατάσταση από την καρδιακή ανεπάρκεια.
Η στηθάγχη μπορεί να οφείλεται είτε σε στένωση των αρτηριών, είτε σε θρόμβο του αίματος. Η στηθάγχη λόγω στένωσης είναι σχετικά ακίνδυνη γιατί ο πόνος εμφανίζεται πάντα με την μυϊκή προσπάθεια. Ο ασθενής αποκτά επίγνωση της κατάστασής του επισκεπτόμενος το γιατρό, ξέρει πότε του συμβαίνει και μόλις ξεκουραστεί ή πάρει το χάπι του (που γρήγορα διαστέλλει τις αρτηρίες) ο πόνος περνάει. Η περίπτωση αυτή ονομάζεται σταθερή στηθάγχη διότι ο πόνος είναι προβλέψιμος. Όταν όμως η στηθάγχη οφείλεται σε θρόμβο, εμφανίζεται μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση γιατί συμβαίνει απροειδοποίητα και κανείς δεν ξέρει αν τελικά πρόκειται για καρδιακή προσβολή ώστε να πάρει αμέσως τηλέφωνο στο γιατρό ή να πάρι κάποιο χάπι ή να καλέσει το ασθενοφόρο. Ο πόνος μπορεί να πηγαινοέρχεται για ώρες και η περίπτωση αυτή ονομάζεται ασταθής στηθάγχη.
Δεν στενεύουν μόνο οι στεφανιαίες αρτηρίες λόγω της αθηροσκλήρωσης, το ίδιο συμβαίνει και με τις δύο καρωτίδες που περνούν από το λαιμό και παρέχουν αίμα στον εγκέφαλο. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν τη μια καρωτίδα τους εντελώς βουλωμένη από την αθηρωματική πλάκα. Αν σχηματιστεί θρόμβος στην καρωτίδα, μπορεί μέσω της κυκλοφορίας του αίματος να πεταχτεί στον εγκέφαλο και να φρακάρει ένα αγγείο νεκρώνοντας μια περιοχή του εγκεφάλου. Πρόκειται για την περίπτωση του ισχαιμικού εγκεφαλικού που οφείλεται σε ισχνή διέλευση του αίματος. Ένα άλλο είδος εγκεφαλικού έχει αιτία το σπάσιμο κάποιου αγγείου, συνήθως λόγω αυξημένης αρτηριακής πίεσης (υπέρτασης) και λέγεται αιμορραγικό εγκεφαλικό. Στις περισσότερες χώρες τα ισχαιμικά εγκεφαλικά είναι πολύ πιο συνήθη από τα αιμορραγικά, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις όπως είναι αυτό της Ιαπωνίας (οι Ιάπωνες παθαίνουν πιο συχνά αιμορραγικά παρά ισχαιμικά εγκεφαλικά). Τα καρδιακά εμφράγματα και τα ισχαιμικά εγκεφαλικά αποτελούν σήμερα την πρώτη αιτία θανάτου στο δυτικό κόσμο, καθώς ένας στους τέσσερις πεθαίνει από αυτά.
Τα συμπτώματα του εμφράγματος
Η στηθάγχη είναι η αίσθηση μιας βαριάς πίεσης κάτω από το στέρνο που μπορεί να εξαπλωθεί στους ώμους, στην πλάτη, στο λαιμό, στο σαγόνι και στα δόντια καθώς και στα μπράτσα. Συχνά εμφανίζεται ύστερα από άσκηση, συναισθηματικό στρες, έκθεση στο κρύο ή ύστερα από την κατανάλωση ενός φαγητού μεγάλης ποσότητας αλλά μπορεί να εμφανιστεί οποτεδήποτε, ακόμα και στον ύπνο. Ο πόνος εξαρτάται από την σοβαρότητα του εμφράγματος δηλαδή από το πόσο έχει μπλοκαριστεί η ροή του αίματος προς τον καρδιακό μυ. Επίσης, εξαρτάται από την παρουσία ή απουσία της παράπλευρης κυκλοφορίας του αίματος (δηλαδή αν υπάρχουν παραπλεύρως του σημείου που δημιουργήθηκε θρόμβος μικρές αρτηρίες που οδηγούν το αίμα στην περιοχή που του λείπει). Να σημειωθεί ωστόσο ότι το συναισθηματικό στρες μπορεί να προκαλέσει καρδιακή προσβολή χωρίς θρόμβο και χωρίς προηγουμένως να υπάρχει στεφανιαία νόσος. Αυτό οφείλεται σε ένα άλλο φαινόμενο που ονομάζεται σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς.
Ενώ μερικά εμφράγματα είναι ξαφνικά και έντονα, όπως αυτά που βλέπουμε με θεαματικό τρόπο στην κινηματογράφο ή στην τηλεόραση, συνήθως τα συμπτώματα μιας καρδιακής προσβολής ξεκινούν αργά με ήπιο πόνο ή απλώς μια δυσφορία. Οι άνθρωποι που τους συμβαίνει δεν είναι σίγουροι το τι πρόκειτια και έτσι περιμένουν αρκετά πριν ζητήσουν βοήθεια. Τα συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι κρύος ιδρώτας, ζαλάδα, εμμετός και ανακάτεμα στο στομάχι, ναυτία και σκοτοδίνη. Συχνά το θύμα μπερδεύει τα συμπτώματα της καρδιακής προσβολής με τη δυσπεψία. Ο παθών μπορεί να μοιάζει ωχρός να του έχει κοπεί η ανάσα, να δείχνει μια ακραία ανησυχία και ο καρδιακός του παλμός να είναι έντονος ή ακανόνιστος και να έχει δύσπνοια.
Γενικά το έμφραγμα του μυοκαρδίου χαρακτηρίζεται από έντονο οπισθοστερνικό πόνο. Ο πόνος εισβάλλει αιφνίδια, εντοπίζεται συνηθέστερα πίσω από το στέρνο, ή ακόμα και στομάχι. Ο πόνος επεκτείνεται στον ώμο και στην εσωτερική πλευρά του βραχίονα και του αντιβραχίου και φθάνει ως τα δάχτυλα του αριστερού άνω άκρου. Λιγότερο συχνά διακλαδίζεται και στους δύο ώμους ή μόνο στον δεξιό ώμο, προς τον τράχηλο και τη κάτω γνάθο. Ο άρρωστος τον αισθάνεται συνήθως σαν ένα αφόρητο βάρος ή σαν ένα σφίξιμο ιδιαίτερα οδυνηρό ή κάψιμο. Συχνά τον πόνο συνοδεύουν αντανακλαστικά φαινόμενα, όπως ο εμετός, οι εφιδρώσεις και ο μετεωρισμός.
Σε αρκετούς ανθρώπους μπορεί να παρατηρηθούν πρόδρομα συμπτώματα, όπως δυσφορία στο στήθος, που συνήθως αντιπροσωπεύει επεισόδιο ασταθούς στηθάγχης. Το 1/3 των ασθενών με προεμφραγματική στηθάγχη είχαν ενοχλήσεις για 1-4 εβδομάδες πριν το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Τα άλλα 2/3 αναφέρουν στηθαγχικές ενοχλήσεις για λιγότερο από 1 εβδομάδα. Επίσης, ως πρόδρομα συμπτώματα μπορούν να εκληφθούν η αδυναμία και η εύκολη κόπωση που παρουσιάζονται πριν το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Υπάρχουν ωστόσο και σιωπηλά καρδιακά εμφράγματα (ή εγκεφαλικά) όπου κυριολεκτικά δεν υπάρχει κανένας πόνος ή άλλο σύμπτωμα.
Τα συμπτώματα στις γυναίκες
Η στεφανιαία νόσος θεωρείται ασθένεια του άνδρα. Είναι αλήθεια ότι κυρίως επηρεάζει τους άνδρες αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι περισσότερες γυναίκες κάθε χρόνο πεθαίνουν από έμφραγμα σε σχέση με τους άνδρες στις αναπτυγμένες . Αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται παράδοξο αλλά η εξήγηση είναι απλή. Γιας τους άνδρες της μέσης ηλικίας είναι τέσσερις φορές πιο πιθανό να πάθουν έμφραγμα σε σχέση με τις γυναίκες. Αλλά μετά την εμμηνόπαυση, το χάσμα κλείνει σιγά-σιγά και στην όγδοη δεκαετία της ζωής δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά. Τελικά, κάθε χρόνο, σε απόλυτους αριθμούς, περισσότερες γυναίκες πεθαίνουν από στεφανιαία νόσο διότι περισσότεροι άνδρες πεθαίνεουν από ατυχήματα και καρκίνο του πνεύμονα.
Κάτι που έχει ενδιαφέρον είναι ότι οι γυναίκες που έχουν υποστεί έμφραγμα έχουν χειρότερη πρόγνωση από τους άνδρες. Η αθηρωσκλήρωση στις γυναίκες επηρεάζει όχι μόνο τις στεφανιαίες αρτηρίες αλλά και τις μικρότερες αρτηρίες της καρδιάς τους κάτι που δεν φαίνετια να συμβαίνει στους άνδρες. Αυτός είναι πιθανότατα ο λόγος που οι γυναίκες βιώνουν κάπως διαφορετικά συμπτώματα κατά τη διάρκεια μιας καρδιακής προσβολής σε σχέση με τους άνδρες. Πολλές γυναίκες δεν αισθάνονται πόνο στο στήθος καθόλου αλλά μπορεί να αισθανθούν τον πόνο στην κοιλιά ή στην πλάτη.
Αρκετές γυναίκες έχουν δηλώσει ότι ίδρωσαν υπερβολικά χωρίς ιδιαίτερος λόγο και το πρόσωπό τους είχε χλομιάσει. Οι γυναίκες συχνά έχουν δυσπεψία που μπορεί να τους προκαλέσει ακόμη και εμετό. Συχνές είναι και οι περιπτώσεις που αισθάνονται ότι θα λιποθυμήσουν. Περίπου το 58% των γυναικών αναφέρουν λαχάνιασμα και αδυναμία να συνεχίσουν μια συζήτηση λόγω της δυσκολίας στην αναπνοή. Περίπου οι μισές γυναίκες δυσκολεύονται να κοιμηθούν ή να ξυπνήσουν κατά τη διάρκεια της νύχτας, τις εβδομάδες πριν το καρδιακό έμφραγμα. Είναι όμως χαρακτηριστικό είναι ότι 64% των γυναικών που πεθαίνουν αιφνίδια από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου δεν είχαν αξιοσημείωτα συμπτώματα.
Tι να κάνετε μετά τα συμπτώματα
Σε περίπτωση που αισθανθείτε κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα φροντίστε να ενεργήσετε γρήγορα. Η καρδιά σας μπορεί να κινδυνεύει άμεσα για τις επόμενες 2-3 ώρες. Κάθε λεπτό είναι πολύτιμο. Πρέπει να πάτε άμεσα στο πλησιέστερο νοσοκομείο, ακόμη και αν ο πόνος έχει υποχωρήσει. Μπορεί να πονέσατε πολύ για μια στιγμή, αλλά μετά συνήλθατε αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πέρασε ο κίνδυνος. Mετά από τρεις ώρες, όμως, μπορεί να σας ξαναπιάσει ο πόνος γι’ αυτό δεν θα πρέπει να τον αγνοήσετε. Καλέστε γρήγορα ασθενοφόρο. Αν καλέσετε πρώτα το γιατρό, μπορεί να χάσετε πολύτιμο χρόνο. Όταν καλέσετε το πρώτων βοηθειών, περιγράψτε τα συμπτώματα, όπως σοβαρή δύσπνοια ή πόνο στο στήθος. Έτσι θα δοθεί προτεραιότητα στην περίπτωση σας και θα φτάσουν νοσοκόμοι που είναι εκπαιδευμένοι σε καρδιακές παθήσεις. Αν ζείτε σε μεγάλη πόλη, καλό είναι να μεταφερθείτε εσείς στο νοσοκομείο, γιατί το πιθανότερο είναι να φτάσετε πιο γρήγορα. Ζητήστε από κάποιον να σας μεταφέρει και ποτέ μην προσπαθήσετε να οδηγήσετε μόνοι σας.
Επίσης πάρτε άμεσα μία ασπιρίνη. Η ασπιρίνη εμποδίζει τη θρόμβωση του αίματος και διατηρεί τη ροή του αίματος μέσα από μια στενεμένη αρτηρία. Όταν λαμβάνεται ύστερα από ένα έμφραγμα η ασπιρίνη μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο θανάτου κατά 25%. Πάρτε μια κανονική ασπιρίνη και μασήστε τη για να απορροφηθεί πιο γρήγορα.
