Οι πολυπληθείς μελέτες γύρω από τις στατίνες τις έχουν καθιερώσει ως το φάρμακο του αιώνα. Στις δυτικές κοινωνίες το 10-25% του πληθυσμού πάνω από 45 χρονών λαμβάνει κάποια στατίνη έστω και σε μικρή δοσολογία.
Τα φάρμακα αυτά ελαττώνουν 40% τα καρδιαγγειακά επεισόδια, (το έμφραγμα του μυοκαρδίου, το εγκεφαλικό και τον αιφνίδιο καρδιακό θάνατο). Αυτό το ρεκόρ δεν το φθάνουν όλες οι άλλες καρδιολογικές επεμβάσεις μαζί, όπως είναι η εγχείρηση by-pass ή οι αγγειοπλαστικές. Όμως οι στατίνες δεν είναι απαλλαγμένες κινδύνων και τελευταία εξετάζονται όλο και περισσότερο οι ενδεχόμενες παρενέργειές τους.
Μείωση χοληστερίνης και φλεγμονής
Πριν από τις στατίνες, τα φάρμακα που μείωναν τη χοληστερίνη (χοληστερόλη) δεν είχαν σοβαρό αποτέλεσμα. Εμπόδιζαν την απορρόφηση της χολής (από το λεπτό έντερο) που αποτελεί την πρώτη ύλη για την παραγωγή της χοληστερίνης αλλά το συκώτι αντιδρούσε αυξάνοντας την δική του παραγωγή χοληστερίνης. Επιπλέον, έπρεπε να είναι κανείς πολύ γενναίος για να παίρνει το φάρμακο χολεστυραμίνη και μάλιστα σε τρεις δόσεις ημερησίως καθώς προκαλούσε εμετούς και διάρροιες ως αποτέλεσμα ερεθισμού του εντέρου.
Η κατάσταση στο χώρο των φαρμάκων κατά της χοληστερίνης άλλαξε με τις στατίνες το 1987. Οι στατίνες μπλοκάρουν στο συκώτι ένα ένζυμο που συμμετέχει στο αρχικό στάδιο παραγωγής της χοληστερόλης και λέγεται HMG-CoA αναγωγάση. Η πρώτη στατίνη, η λοβαστατίνη αποδείχθηκε ότι μείωνε τη συνολική χοληστερόλη 25%. Στη συνέχεια κυκλοφόρησαν στην αγορά και άλλες στατίνες (σιμβαστατίνη, πραβαστατίνη, ατορβαστατίνη, φλουβαστατίνη, και ροσουβαστατίνη) που μείωναν την LDL (κακή χοληστερίνη) 20-60%, ανάλογα με τη δοσολογία. Επίσης, οι στατίνες αυξάνουν σε μικρό βαθμό την καλή χοληστερίνη (HDL) και είναι σε θέση να μειώσουν τα τριγλυκερίδια.
Το 1994, δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα μιας σκανδιναβικής μελέτης επί 4.444 ανδρών και γυναικών ηλικίας 35-70 ετών που είχαν επίπεδα χοληστερόλης 212-310 mg/dl και ιστορικό καρδιακής προσβολής ή σταθερή στηθάγχη. Στα μισά άτομα δίνονταν 10-40 mg σιμβαστατίνη για πέντε χρόνια και στα υπόλοιπα ένα εικονικό φάρμακο. Στην ομάδα της στατίνης, η LDL μειώθηκε 35%, οι καρδιακές προσβολές 42%, τα εγκεφαλικά 30% και η συνολική θνησιμότητα 30%. Αυτή η εντυπωσιακή μελέτη έδειξε ότι οι στατίνες μπορούσαν να μειώσουν όχι μόνο τις καρδιακές προσβολές αλλά και τη γενική θνησιμότητα, κάτι που δεν είχε καταφέρει ως τότε καμία άλλη παρεμβατική μελέτη.
Έγιναν κι άλλες κλινικές δοκιμές και τα αποτελέσματα ήταν θριαμβευτικά για τις στατίνες. Τελικά, μια μετα-ανάλυση που περιλάμβανε 90.000 άτομα, έδειξε ότι κάποιος που είχε LDL χοληστερόλη 280 mg/dl και την έριχνε χρησιμοποιώντας στατίνες στα 200 mg/dl, μείωνε τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή 40% μέσα σε πέντε χρόνια. Οι στατίνες μείωναν και τα ισχαιμικά εγκεφαλικά. Τελικά θεωρήθηκαν όχι μόνο θαυματουργές αλλά και τόσο ασφαλείς που στη Βρετανία άρχισαν να αγοράζονται χωρίς συνταγή γιατρού, όπως οι ασπιρίνες.
Επιθυμητές τιμές συνολικής, LDL, HDL χοληστερόλης (σε mg/dl)
| Ολική χοληστερίνη | LDL χοληστερίνης | HDL χοληστερίνη |
| <200 Επιθυμητή | <100 Ιδανική | <40 Χαμηλή |
| 200-239 Οριακά υψηλή | 100-129 Σχεδόν φυσιολογική | >=60 Υψηλή |
| >= 240 Υψηλή | 130-159 Οριακά υψηλή | |
| 160-189 Υψηλή | ||
| >=190 Πολύ υψηλή |
Συνήθως οι στατίνες χορηγούνται σε μια δόση, το βράδυ. Είναι προτιμότερο να δίνονται το βράδυ διότι ο οργανισμός συνθέτει την περισσότερη χοληστερίνη τη νύκτα. Ωστόσο δεν είναι σίγουρο ότι το όφελος που προκύπτει από τις στατινες έρχεται μέσω της μείωσης της χοληστερίνης. Φαίνεται ότι οι στατίνες έχουν μια «πλειοτροπική δράση». Ορισμένοι θεωρούν ότι η ουσιαστική δράση των στατινών κατά της στεφανιαίας νόσου δεν είναι αυτή που φαίνεται, δηλαδή η εντυπωσιακή ελάττωση της χοληστερίνης, γιατί και με άλλα φάρμακα ή ακόμα και με τη διατροφή μπορεί να ελαττωθεί η χοληστερίνη χωρίς να υπάρχουν αυτά τα θεαματικά αποτελέσματα. Εικάζεται λοιπόν ότι μια σπουδαία δράση των στατινών σχετίζεται με την ελάττωση της φλεγμονής της αθηρωματικής πλάκας και τη σταθεροποίησή της. Δηλαδή, οι αθηρωματικές πλάκες που βρίσκονται στο τοίχωμα των αρτηριών γίνονται λιγότερο εύθραυστες, δεν σπάνε εύκολα και έτσι δεν δημιουργείται θρόμβος που να μπλοκάρει τη ροή του αίματος στις αρτηρίες της καρδιάς (στεφανιαίες).
Ένα από τα ευρήματα σε ό,τι αφορά τη δράση των στατινών ήταν ότι δρουν προληπτικά κατά της εμφάνισης νευροεκφυλιστικών νοσημάτων σε άτομα άνω των 50 ετών. Σύμφωνα με αυτή την έρευνα, τα άτομα που λάμβαναν στατίνες αντιμετώπιζαν κατά 1/3 μειωμένο τον κίνδυνο εμφάνισης νευροεκφυλιστικών νοσημάτων (όπως είναι η νόσος Αλτσχάιμερ) σε σύγκριση με όσους παρουσίαζαν φυσιολογικά επίπεδα χοληστερίνης και δεν λάμβαναν το φάρμακο.
Παρενέργειες
Οι στατίνες ρίχνουν τη χοληστερίνη και μειώνουν την φλεγμονή στο σώμα αλλά έχουν μια σειρά από παρενέργειες, όπως δυσλειτουργία στο συκώτι, ζημιά στα νεφρά, μυική αδυναμία και καταρράκτη στα μάτια. Γι’ αυτό όσοι παίρνουν στατινες πρέπει να παρακολουθούν προσεκτικά την εξέλιξη της υγείας τους. Οι παρενέργειες που προκαλούν αυτά τα φάρμακα, είναι χειρότερες κατά το πρώτο έτος της θεραπείας.
Μια βρετανική έρευνα του 2010 διαπίστωσε ότι για κάθε 10.000 άτομα υψηλού κινδύνου που πήραν στατίνες, υπήρχαν 271 λιγότερα περιστατικά καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικών αλλά, από την άλλη, 74 περισσότερες περιπτώσεις δυσλειτουργίας του συκωτιού, 23 περισσότερα περιστατικά νεφροπαθειών, 307 περισσότεροι με καταρράκτη και 39 με μυική αδυναμία (μυοπάθεια). Οι παρενέργειες ήσαν παρόμοιες για όλα τα διαφορετικά είδη στατινών, εκτός από τα προβλήματα στο συκώτι, όπου οι περισσότεροι κίνδυνοι για παρενέργειες διαπιστώθηκαν στην φλουβαστατίνη, που διατίθεται από τη Novartis με τις εμπορικές ονομασίες Lescol και Lochol.
Οι στατίνες έχουν μια σημαντική παρενέργεια: μπλοκάρουν το συνένζυμο Q10 (CoQ10) το οποίο συμμετέχει στη διαδικασία παραγωγής ενέργειας στα μιτοχόνδρια των κυττάρων. Η καρδιά έχει πολλά μιτοχόνδρια γιατί δουλεύει συνεχώς και αν η παραγωγή της ενέργειας μειωθεί, χάνει τη δύναμη να σπρώχνει αποτελεσματικά το αίμα, μια κατάσταση ονομάζεται καρδιακή ανεπάρκεια.
Οι κυριότερες παρενέργειες που σχετίζονται με τις στατινες είναι οι παρακάτω:
- Πολυνευροπάθεια (νευρικές βλάβες στα χέρια και τα πόδια)
- Μυϊκά προβλήματα
- Ραβδομυόλυση (εκφυλιστική νόσος του μυϊκού ιστού)
- Αναιμία
- Οξέωση
- Σεξουαλική δυσλειτουργία
- Ανοσοκαταστολή
- Καταρράκτης
- Δυσλειτουργία του παγκρέατος ή του ήπατος, και αύξηση των ηπατικών ενζύμων
- Απώλεια μνήμης
Εάν λοιπόν χρησιμοποιείτε στατίνες πρέπει να παίρνετε ταυτόχρονα και κάποιο συμπλήρωμα CoQ10 (ή καλύτερα την ανηγμένη μορφή του που είναι η ουβικινόλη).
Οι παρενέργειες αυτές είναι κατά κανόνα αναστρέψιμες μετά τη διακοπή χορήγησης στατίνης. Ομως, ουδείς γνωρίζει τις μακρόχρονες παρενέργειες των στατινών. Πολλοί γιατροί δεν συνταγογραφούν τη μεγάλη δοσολογία γιατί φοβούνται την τοξικότητα που έχουν οι στατίνες στο συκώτι.
Πιο αναλυτικά, οι παρενέργειες κατηγοριοποιούνται ως εξής:
Ηπατοτοξικότητα: Τα φάρμακα αυξάνουν τα ηπατικά ένζυμα και προκαλούν φλεγμονή του ήπατος (γι’ αυτό και δεν χορηγούνται σε ασθενείς με ενεργό ηπατική νόσο, π.χ. ηπατίτιδα). Θεωρείται, λοιπόν, απαραίτητος ο τακτικός έλεγχος των ηπατικών ενζύμων. Οι ειδικοί, πάντως, υποστηρίζουν ότι η βλάβη αναστρέφεται με τη διακοπή της λήψης των στατινών. Η τοξικότητα του ήπατος εκδηλώνεται σαν αύξηση των τρανσαμινασών (κύρια της πυροσταφυλικής τρανσαμινάσης) η οποία είναι σπάνια (αύξηση >3πλάσιο ανώτερου φυσιολογικού παρατηρείται σε ποσοστό <3%), δοσοεξαρτώμενη, καλοήθης (σχεδόν ποτέ δεν εξελίσσεται σε ηπατική ανεπάρκεια), εμφανίζεται εντός των πρώτων 3 μηνών και είναι πλήρως αναστρέψιμη όταν διακοπεί η στατίνη. Θα πρέπει να γίνεται σε ρουτίνα έλεγχος των τρανσαμινασών πριν την έναρξη της αγωγής με στατίνες, επανάληψη του ελέγχου στις 12 εβδομάδες και ακολούθως ανά εξάμηνο εφόρου ζωής. Αποφεύγεται η χορήγηση σε άτομα με χρόνια ενεργό ηπατική νόσο.
Μυοπάθεια: Όταν οι στατίνες χορηγούνται στις υψηλότερες επιτρεπόμενες δόσεις, μπορεί να προκαλέσουν μυαλγίες σε ποσοστό 2-5%, που υποδηλώνουν αλλοιώσεις του μυϊκού ιστού. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στην «Canadian Medical Association Journal», ορισμένοι ασθενείς υφίστανται σημαντικές αλλοιώσεις στους μυς τους που επιμένουν και μετά τη διακοπή της λήψης των στατινών και οι οποίες δεν διαγιγνώσκονται πάντα με τις σχετικές εξετάσεις. Οι ειδικοί εξηγούν ότι οι μυαλγίες, με τη σειρά τους, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα (με την αλλαγή στατίνης), ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρότατη καταστροφή των μυϊκών κυττάρων (ραβδομυόλυση), που μπορεί να οδηγήσει σε οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Η ραβδομυόλυση μπορεί να επιφέρει το θάνατο αλλά θεωρείται ότι είναι κάτι σπάνιο (σήμερα μπορεί να συμβεί μία περίπτωση ανά 10.000 ασθενείς). Το 2001 αποσύρθηκε από την αγορά η σεριβαστατίνη (εμπορική ονομασία Lipobay) γιατί προκάλεσε αυξημένους θανάτους. Η ασθένεια εμφανίζεται συχνότερα όταν οι στατίνες χορηγούνται μαζί με άλλα φάρμακα, όπως η γεμφιβροζίλη. Μπορεί έγκαιρα να διαγνωστεί (ακόμα και όταν είναι μικρού βαθμού) με κατάλληλη εξέταση του αίματος.
Πρωτεïνουρία: παρατηρείται σε ποσοστό <2%. Είναι ήπια, παροδική, παρουσιάζεται σε όλες τις στατινες, δεν επηρεάζει τη νεφρική λειτουργία και φαίνεται να είναι σωληναριακής προέλευσης.
Άλλα φάρμακα: Εάν χρειαστεί να πάρετε αντιμυκητιασικά, κορτιζόνη, αντικαταθλιπτικά, αντιβίωση, αντιυπερτασικά (ανταγωνιστές ασβεστίου), φάρμακα για το στομάχι (ομεπραζόλη), τότε ενημερώστε τον καρδιολόγο σας, γιατί ενδέχεται να σας ζητήσει να σταματήσετε τις στατίνες ή να μειώσετε τη δόση τους, επειδή τα φάρμακα αυτά παρεμβαίνουν στο μεταβολισμό των στατινών και αυξάνουν τις πιθανότητες παρενεργειών τους.
Να σημειωθεί ότι οι στατίνες δεν χορηγούνται κατά την εγκυμοσύνη.
