Η κυστική ίνωση (cystic fibrosis) ή ινοκυστική νόσος είναι η πιο συχνή κληρονομική ασθένεια της λευκής φυλής. Προκαλείται από τη μετάλλαξη ενός γονίδιου που βρίσκεται στο έβδομο χρωμόσωμα και προσβάλλει πολλά ζωτικά όργανα του ανθρώπινου σώματος. Περίπου 1 στα 2000-2500 παιδιά εκτιμάται ότι γεννιούνται κάθε χρόνο στην Ελλάδα με κυστικη ινωση, ενώ το 4-5% του πληθυσμού είναι φορείς του μεταλλαγμένου γονιδίου.
Για να πάσχει κάποιος από κυστική ίνωση, πρέπει να κληρονομήσει το ελαττωματικό γονίδιο και από τους δυο γονείς. Οι πιθανότητες να γεννηθεί παιδί με κυστική ίνωση από γονείς που είναι φορείς (και οι δύο) είναι μία στις τέσσερις. Κάθε εβδομάδα, στην Ελλάδα γεννιέται ένα παιδί που πάσχει από κυστική ίνωση επειδή δεν υπάρχει υποχρεωτικός προγεννητικός έλεγχος. Αυτό έχει ως συνέπεια το κράτος να επιβαρύνεται με 2 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο για την φαρμακευτική αγωγή και τη νοσηλεία των ασθενών με κυστικη ινωση. Οι υποψήφιοι γονείς πρέπει από μόνοι τους να υποβάλλονται σε προγεννητικό έλεγχο και σε γονιδιακή εξέταση για κυστική ίνωση.
Οι μεταλλάξεις του γονιδίου που προκαλούν την κυστική ίνωση είναι περισσότερες από1.800. Οι μεταλλάξεις αυτές διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τη δυνατότητα του πάσχοντος οργανισμού να παράγει μια πρωτεΐνη που ονομάζεται CFTR. Η πρωτείνη αυτή, και η οποία μεταφέρει στην κυτταρική επιφάνεια μέσω των καναλιών ιόντων χλωρίου και να λειτουργήσει στην κυτταρική επιφάνεια.
Συμπτώματα: Πνεύμονες, πάγκρεας και συκώτι
Τα συμπτώματα της κυστικής ίνωσης πρωτοεμφανίζονται μέσα στον πρώτο χρόνο της ζωής, αλλά μπορεί να εμφανιστούν και αργότερα στην παιδική ηλικία. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων ποικίλει. Κύριο χαρακτηριστικό της κυστικής ίνωσης είναι η εμφάνιση ιδιαίτερα παχύρρευστων και αφυδατωμένων εκκρίσεων από διάφορα όργανα και αδένες του σώματος, με αποτέλεσμα τη σταδιακή καταστροφή του ιστού πολλών οργάνων (αυτό σημαίνει ίνωση) και την ανεπάρκεια αυτών.
Κατά κύριο λόγο πλήττονται οι πνεύμονες, γιατί το αναπνευστικό σύστημα των ασθενών, αποικίζεται μόνιμα, από μικρή κιόλας ηλικία, από το μικρόβιο της ψευδομονάδας και του σταφυλόκοκκου, με τελική κατάληξη την αναπνευστική ανεπάρκεια και το θάνατο. Τα συμπτώματα του αναπνευστικού συστήματος είναι ο επίμονος βήχας, ο συριγμός, η δύσπνοια καθώς και οι επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις του θώρακα που προκαλούν βλάβη στους πνεύμονες.
Επίσης, το 90% όσων πάσχουν από κυστική ίνωση παρουσιάζει εκ γενετής βαριά παγκρεατική ανεπάρκεια λόγω της μειωμένης ή μηδαμινής παραγωγής ενζύμων που απαιτούνται για την πέψη των τροφών, γεγονός που οδηγεί σε κακή θρέψη και σε απλές και καθημερινές λοιμώξεις.
Όσον αφορά στα γαστρεντερικά συμπτώματα, υπάρχει υποσιτισμός που οδηγεί σε μικρή σωματική ανάπτυξη και χαμηλή αύξηση του βάρους (ακόμη και αν ο ασθενής έχει καλή όρεξη και τρώει πολύ, καθώς το πρόβλημα εντοπίζεται στην χώνεψη και την απορρόφηση των τροφών), διογκωμένη κοιλιά, δυσκοιλιότητα και μεγάλα σε μέγεθος λιπαρά κόπρανα με έντονη κακοσμία. Αυτά είναι συμπτώματα παγκρεατικής ανεπάρκειας.
Άλλα όργανα που πλήττονται από την κυστικη ινωση είναι το συκώτι (κίρρωση του ήπατος) και η καρδιά (δημιουργία πνευμονικής καρδίας, καρδιακή ανεπάρκεια). Εμφανίζεται ρευματοειδής αρθρίτιδα, οστεοπόρωση και οστεοπενία από πολύ μικρή ηλικία, λόγω κακής απορρόφησης ορισμένων βιταμινών και ιδίως της βιταμίνης D. Κάποιες φορές μάλιστα, παρουσιάζειται σακχαρώδης διαβήτης στον ασθενή και χρειάζεται να παίρνει ινσουλίνη. Παρατηρείται στειρότητα στη συντριπτική πλειοψηφία των ανδρών και δυσκολία σύλληψης αλλά και αποθάρρυνση μιας πιθανής εγκυμοσύνης στις γυναίκες. Ακόμα, εμφανίζονται πολύποδες στις ρινικές κοιλότητες, ιγμορίτιδα, ειλεός κ.α.
Διάγνωση και εξέταση
Στις μέρες μας όλα τα νεογέννητα εξετάζονται για κυστική ίνωση. Λαμβάνεται δείγμα αίματος με ένα μικρό τσίμπημα στην φτέρνα, περίπου την έκτη ημέρα μετά την γέννηση. Αυτό μπορεί να εντοπίσει μια χημική ουσία που έχει την περίεργη ονομασία ανοσοαντιδραστική τρυψινογόνο (immunoreactive trypsinogen ή IRT), που βρίσκεται σε υψηλή τιμή συγκέντρωσης σε βρέφη με κυστική ίνωση. (Τρυψινογόνο είναι ένα προένζυμο, μια αδρανής πρόδρομος στο πρωτεολυτικό ένζυμο θρυψίνη. Κανονικά, το τρυψινογόνο παράγεται στο πάγκρεας και μεταφέρεται στο μικρό έντερο. Στο λεπτό έντερο μετατρέπεται σε θρυψίνη από ένα ένζυμο στον εντερικό βλεννογόνο).
Αν βρεθεί υψηλή σε υψηλή συγκέντρωση η ανοσοαντιδραστική τρυψινογόνο, τότε γίνεται εξέταση ιδρώτα και γενετική εξέταση για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση για τυχνόν kystikh invsh. Αυτός ο έλεγχος θεωρείται σημαντικός, διότι όσο νωρίτερα γίνεται η διάγνωση της κυστικης ινωσης, τόσο πιο γρήγορα μπορεί να αρχίσει η θεραπεία της, η οποία βελτιώνει τις προοπτικές εξέλιξης της νόσου (πρόγνωση).
Ένας άλλος τρόπος διάγνωσης της κυστικής ίνωσης είναι με την εξέταση του ιδρώτα. Τα άτομα με κυστική ίνωση έχουν αφύσικα υψηλά επίπεδα αλατιού στον ιδρώτα.
Τέλος, η γενετική εξέταση μπορεί να επιβεβαιώσει τη διάγνωση. Λαμβάνονται μερικά κύτταρα είτε από το εσωτερικό του μάγουλου είτε από μια εξέταση αίματος και ελέγχονται για τον εντοπισμό του γονιδίου της κυστικής ίνωσης.
Η πρόγνωση
Η κυστική ίνωση είναι μια κατάσταση που διαρκεί για ολόκληρη τη ζωή. Με τη βελτίωση των θεραπειών, υπήρξε θεαματική αύξηση στην επιβίωση των ατόμων με κυστική ίνωση τα τελευταία 20 χρόνια. Στη δεκαετία του 1960 και πριν, τα περισσότερα μωρά που γεννιόντουσαν με κυστική ίνωση επιζούσαν μόνο μερικούς μήνες ή χρόνια. Σήμερα, πολλοί άνθρωποι με κυστική ίνωση ζουν μέχρι τα 30 τους και ακόμη περισσότερο. Με ακόμη καλύτερη φροντίδα και θεραπεία, εκτιμάται ότι περίπου 8 στα 10 από τα σημερινά παιδιά με κυστικη ινωση, θα ζουν και μετά τα 40 τους. Οι περισσότεροι ασθενείς με κυστική ίνωση, που υποβάλλονται σε θεραπεία μπορούν να ζουν μια φυσιολογική και παραγωγική ζωή.
Τελικά, το 95% των ασθενών με κυστική ίνωση καταλήγει σε βαριά αναπνευστική ανεπάρκεια και θάνατο σε νεαρή ηλικία. Ορισμένες φορές μάλιστα, στα τελικά στάδια της νόσου, αν το επιτρέπει η γενικότερη κατάστασή του ασθενούς με τη σχετική σύμφωνη γνώμη των ειδικών ιατρών, προτείνεται, ως μόνη λύση πια, η μεταμόσχευση πνευμόνων και καρδιάς, εφόσον φυσικά υπάρξει ιστοσυμβατότητα και βρεθεί ο κατάλληλος δότης.
Ας σημειωθεί, ότι ετησίως στη χώρα μας γεννιούνται περίπου 50 παιδιά που πάσχουν από κυστική ίνωση. Επίσης ότι η συχνότερη γονιδιακή μετάλλαξη που παρατηρείται στην Ελλάδα είναι η χαρακτηριζόμενη ως μεταλλαξη ΔF508, η οποία θεωρείται από τις βαρύτερες σε συμπτώματα μεταλλάξεις.
Αντιμετώπιση, διατροφή και θεραπεία
Η τακτική φυσικοθεραπεία στο στήθος είναι πολύ σημαντική. Αυτό βοηθά στον καθαρισμό των αναπνευστικών οδών από την παχύρρευστη βλέννα. Ο φυσικοθεραπευτής δείχνει συνήθως στους γονείς πώς να το κάνουν αυτό στα παιδιά τους. Πρόκειται για ένα ειδικό τρόπο με σταθερά ελαφρά χτυπήματα στο στήθος, ενώ το παιδί είναι ξαπλωμένο μπρούμυτα ώστε να εξωθηθεί η βλέννα και τα πτύελα προς τα έξω και να αποβληθούν από τον οργανισμό με τον βήχα. Αυτή η φυσιοθεραπεία του στήθους, συνήθως γίνεται δύο φορές την ημέρα αλλά μπορεί να γίνεται περισσότερες φορές αν υπάρχει λοίμωξη στον θώρακα.Είναι επίσης σημαντικό να ενθαρρύνονται τα παιδιά να ασκούνται και να είναι όσο πιο ενεργά και σε όσο το δυνατόν καλύτερη φυσική κατάσταση. Γι αυτόν τον λόγο πρέπει να ενθαρρύνονται στα σπορ και τα παιχνίδια.
Όσον αφορά τα φάρμκα, χορηγούνται αντιβιοτικά και αντιμυκητικά κάτι που αποτελεί τον βασικό τρόπο θεραπείας. Πολλά παιδιά με κυστική ίνωση, λαμβάνουν αντιβιοτικά τακτικά και για μακρά χρονική διάρκεια. Η δόση αυξάνεται και/ή χορηγούνται άλλα είδη αντιβιοτικών όταν αναπτύσσεται μια λοίμωξη στο στήθος. Διάφορα βακτήρια μπορούν να προκαλέσουν λοιμώξεις και τα αντιβιοτικά που επιλέγονται εξαρτώνται από τα βακτήρια που βρέθηκαν σε δείγματα από σάλιο. Συχνά απαιτείται η ενδοφλέβια χορήγηση αντιβιοτικών για σοβαρές λοιμώξεις που δεν ελέγχονται με αντιβιοτικά χάπια.
Χορηγούνται επίσης εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα για να ανοίξουν τις αναπνευστικές οδούς. Ένα τέτοιο φάρμακο είναι η σαλβουταμόλη. Αυτό είναι παρόμοιο με τη θεραπεία που χρησιμοποιείται για το άσθμα.
Ένα από τα φάρμακα είναι το Dornase άλφα που δίνεται με εκνεφωτή σε ορισμένες περιπτώσεις. Βοηθά να κάνει την παχύρρευστη βλέννα πιο λεπτόρρευστη και καθιστά ευκολότερη την απόχρεμψή της με τον βήχα, απαλλάσσοντας έτσι από τη βλέννα τις αναπνευστικές οδούς. Αυτό μπορεί να μειώσει τον αριθμό των λοιμώξεων των πνευμόνων και να συμβάλει στη βελτίωση της λειτουργίας των πνευμόνων.
Τα άτομα με προχωρημένη κυστικη ινωση των πνευμονων μπορούν να επωφεληθούν από την χορήγηση οξυγόνου, ιδιαίτερα τη νύχτα.
Η διατροφή είναι επίσης σημαντική: Τα ένζυμα που απαιτούνται για την πέψη των τροφών, είναι μειωμένα σε μεγάλο βαθμό στα περισσότερα άτομα με κυστική ίνωση. Ως εκ τούτου τα παιδιά με κυστική ίνωση χρειάζονται δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λίπη και υδατάνθρακες. Οι διαιτολόγοι δίνουν συνήθως λεπτομερείς συμβουλές. Μπορεί επίσης να χρειαστούν συμπληρώματα διατροφής και ποτών υψηλής ενεργειακής αξίας, που έχουν δηλαδή πολλές θερμίδες. Επιπλέον, χρειάζονται συμπληρώματα βιταμινών καθώς πολλές βιταμίνες των τροφών, δεν απορροφώνται καλά. Στις περισσότερες περιπτώσεις απαιτούνται επίσης συμπληρωματα ενζύμων για να βοηθήσουν στην αφομοίωση των τροφών (αντικαθιστούν τα ένζυμα που κανονικά προέρχονται από το πάγκρεας ) και πρέπει να λαμβάνονται κάθε φορά που ο ασθενής λαμβάνει τροφή, που σημαίνει λήψη πολλών δόσεων κάθε μέρα.
Σχετικά πρόσφατα εγκρίθηκε ένα φάρμακο για τους ασθενείς με κυστική ίνωση, οι οποίοι φέρουν την γενετικη μεταλλαξη G551D, και που χτυπά στην ρίζα της την πάθηση για ασθενείς, με την εμπορική ονομασία Kalydeco. To Kalydeco είναι φάρμακο που περιέχει τη δραστική ουσίαivacraftor. Διατίθεται υπό μορφή δισκίων των 150 mg. Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της κυστικής ίνωσης σε ασθενείς ηλικίας 6 ετών και άνω που όπως αναφέρθηκε πάσχουν από τη γενετική μετάλλαξη G551D. Το φάρμακο αυτό είναι το πρώτο βήμα για την οριστική θεραπεία για την κυστική ίνωση αυτής της μορφής και αποτελεί ίσως την πιο σημαντική επιτυχία των ερευνητών από το 1989, οπότε και ανακαλύφθηκε το υπαίτιο γονίδιο. Οι ασθενείς που φέρουν τη γενετική μετάλλαξη G551D υπολογίζονται στο 5% του συνόλου των ασθενών με κυστική ίνωση.
Εκτιμάται ότι το μέσο ετήσιο κόστος για την θεραπεία ενός ασθενούς με κυστική ίνωση υπερβαίνει τα 40.000 ευρώ και διαρκεί ισόβια.
