Έχει συμβεί στους περισσότερους ανθρώπους να νιώθουν μια ξαφνική ζαλάδα όταν σηκώνονται απότομα από το κρεβάτι ή την καρέκλα. Σε μερικούς αυτό το αίσθημα διαρκεί περισσότερο από το σύνηθες και μπορεί να φτάσει μέχρι και σε απώλεια αισθήσεων. Επίσης, σ’ αυτούς τους ανθρώπους εμφανίζεται πολύ πιο εύκολα μια ζαλάδα ύστερα από παρατεταμένη ορθοστασία. Πρόκειται για τα άτομα που πάσχουν από ορθοστατική υπόταση (orthostatic ή postural hypotension).
Η ορθοστατική υπόταση είναι μια «πάθηση» κατά την οποία η αρτηριακή πίεση του αίματος μειώνεται σημαντικά στην όρθια στάση.
Η διάγνωση της ορθοστατικής υπότασης είναι εύκολη και προκύπτει από το ιστορικό και την μέτρηση της αρτηριακής πίεσης σε ύπτια και όρθια θέση. Μείωση στη συστολική πίεση πάνω από 20 mmHg θεωρείται διαγνωστική. Πρέπει να πούμε ότι σε κάθε φυσιολογικό άνθρωπο, καθώς αυτός μετακινείται από θέση κατάκλισης σε όρθια θέση, συμβαίνει αντανακλαστικά αγγειοσύσπαση, με αποτέλεσμα να παρατηρείται πτώση της αρτηριακής πίεσης του αίματος που όμως δεν υπερβαίνει τα 20 mmHg.
Για έναν υγιή ενήλικα η ιδανική πίεση του αίματος είναι κάτω από 120/80 mmHg (ενώ υπέρταση υπάρχει όταν η πίεση του αίματος είναι πάνω από 140/90 mmHg). Ο Αμερικανικός Σύλλογος Καρδιολογίας ορίζει ως υπόταση την πτώση της πίεσης του αίματος κατά 30-20 mmHg, όταν δηλαδή η αρτηριακή πίεση φτάσει σε τιμές χαμηλότερες του 90/60 mm Hg. Η πρόκληση όμως έγκειται στη διερεύνηση των αιτίων που προκαλεί την ορθοστατική υπόταση.
Στην ορθοστατική υπόταση, δεν λειτουργούν επαρκώς οι αντανακλαστικές προσαρμογές του οργανισμού κατά την έγερση. Το αποτέλεσμα είναι η αρτηριακή πίεση να μειώνεται σημαντικά και να εμφανίζονται συμπτώματα όπως ζάλη, αδυναμία και ατονία στην όρθια θέση (ενίοτε εμφανίζεται και λιποθυμία). Η ζάλη προκύπτει πολύ πιο εύκολα μετά από πολύωρη ορθοστασία. Αυτό συμβαίνει διότι καθώς η πίεση είναι πολύ χαμηλή δεν μπορεί να κυκλοφορήσει σωστά το αίμα και να παρέχει οξυγόνο στους ιστούς.
Η ορθοστατική υπόταση δεν είναι αθώα. Η απότομη πτώση της πίεσης που φέρνει λιποθυμία είναι επικίνδυνη για χτύπημα στο κεφάλι και κατάγματα. Η χειρότερη μορφή υπότασης είναι η καταπληξία με σαφή παθολογικά αίτια (έμφραγμα, λοίμωξη, απώλεια αίματος) και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα σε νοσοκομείο. Οφείλεται στη χαμηλή παροχή αίματος σε ζωτικά όργανα, όπως είναι ο εγκέφαλος.
Να σημειωθεί ότι ενώ μέχρι σήμερα ξέραμε, ότι η η υπέρταση, ο διαβήτης και η στεφανιαία νόσος ανεβάζουν τον κίνδυνο για καρδιακή ανεπάρκεια, τα τελευταία χρόνια έχουμε μάθει ότι άλλος ένας παράγοντας κινδύνου είναι η ορθοστατική υπόταση. Μάλιστα μια τελευταία μελέτη έδειξε ότι μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο για άνοια.
Συμπτώματα, διάγνωση και εξετάσεις
Το βασικό σύμπτωμα της ορθοστατικής υπότασης είναι η ζαλάδα και η τάση λιποθυμίας, όταν κάποιος προσπαθεί να σηκωθεί όρθιος ή είναι για πολύ ώρα όρθιος. Σε άλλες περιπτώσεις, ο «ασθενής» μπορεί να αισθανθεί ότι χάνει την όρασή του, ότι έχει ναυτία, αποπροσανατολισμό, σύγχυση, αδυναμία, κούραση, πόνο στον αυχένα και στην περιοχή των ώμων, ακόμα και σφίξιμο στο στήθος. Βεβαίως δεν συμβαίνουν όλα τα συμπτώματα σε όλους τους ανθρώπους. Τα συμπτώματα συνήθως σταματούν όταν ο ασθενής καθίσει ξανά κάτω ή ξαπλώσει για λίγα λεπτά.
Πρέπει να ξέρετε ενώ εκτός από τη μετάβαση στην όρθια θέση ή την πολύωρη ορθοστασία, η ορθοστατική υπόταση μπορεί να εμφανιστεί και μετά από ένα μεγάλο γεύμα καθώς ένα μέρος του αίματος κατευθύνεται προς το πεπτικό σύστημα. Επίσης μπορεί να συμβεί μετά από έντονη άσκηση καθώς το αίμα κατευθύνεται στους μύες. Ή μπορεί να συμβεί με την καταβολή μεγάλης προσπάθειας στην τουαλέτα. Και βέβαια επιτείνεται σε καταστάσεις άγχους.
Αν ο γιατρός σας θεωρεί ότι πάσχετε από ορθοστατική υπόταση, θα ελέγξει αρχικά την αρτηριακή σας πίεση, όταν είστε καθισμένος, ξαπλωμένος και όρθιος, προκειμένου να παρατηρήσει αν υπάρχουν αλλαγές. Για καλύτερη διάγνωση, ενδεχομένως να σας υποβάλλει σε ειδικές εξετάσεις μεταξύ των οποίων οι εξής:
• Εξετάσεις αίματος, όπου θα διευκρινιστεί ένα πάσχετε από αναιμία ή διαβήτη.
• Ηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο θα ελέγχει τον ρυθμό της καρδιάς.
• Holter, μία μικρή φορητή συσκευή (συνήθως τη φορά ο ασθενής για τουλάχιστον 24 ώρες, προκειμένου να ελεγχτεί διεξοδικά και σε βάθος χρόνου, ο καρδιακός ρυθμός).
• Hχοκαρδιογράφημα, μία υπερηχογραφική εξέταση της καρδιάς.
• Τεστ αντιστρές, όπου ο γιατρός παρακολουθεί σε μία οθόνη τον καρδιακό ρυθμό, ενώ εσείς ασκήστε.
• Ειδικές εξετάσεις (valsalva maneuver), όπου ο γιατρός παρακολουθεί την αρτηριακή πίεση.
Αιτίες
Στην πραγματικότητα η ορθοστατική υπόταση δεν είναι μια αυτοτελή ασθένεια αλλά ουσιαστικά εκφράζει την αδυναμία του οργανισμού να προσαρμοστεί γρήγορα στις αλλαγές της αρτηριακής πίεσης. Πρόκειται για αδυναμία διατήρησης της ομοιόστασης, δηλαδή της διατήρησης του οργανισμού σε μια σταθερή κατάσταση.
Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι η μετάβαση από την ύπτια στην όρθια θέση να είναι μια απλή διαδικασία. Ωστόσο, παραγνωρίζουν τον παράγοντα βαρύτητα, ο οποίος έχει ως αποτέλεσμα το αίμα να λιμνάζει στα πόδια και στο κατώτερο μέρος του σώματος, μειώνοντας την τροφοδοσία στον εγκέφαλο. Σε αυτό το σημείο όμως επεμβαίνουν ταχύτατα οι ρυθμιστικοί μηχανισμοί του οργανισμού: ειδικοί τασεοϋποδοχείς στην αορτή και στις καρωτίδες αντιλαμβάνονται την πτώση της πίεσης και δίνουν εντολή να αυξηθεί η καρδιακή συχνότητα και συσταλτικότητα των περιφερειακών αγγειων για να προωθηθεί το αίμα στην καρδιά και από εκεί στον εγκέφαλο. Όταν οι μηχανισμοί του αυτόνομου νευρικού συστήματος δεν λειτουργούν ή καθυστερούν να δράσουν όπως συμβαίνει κατεξοχήν στους ηλικιωμένους, εμφανίζεται η ορθοστατική υπόταση.
Οι αιτίες κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: νευρογενείς και μη νευρογενείς.
Μη νευρογενή αίτια
- Καρδιολογικά. Πρόκειται για καταστάσεις που επηρεάζουν την ικανότητα της καρδιάς να αυξήσει την παροχή της όταν το άτομο μεταβαίνει στην όρθια θέση. Τέτοια είναι διάφορες αρρυθμίες, βαλβιδοπάθειες, περικαρδίτιδα, μυοκαρδίτιδα κ.ά.
- Χαμηλός όγκος αίματος. Όταν δεν υπάρχει επαρκής ποσότητα αίματος στα αγγεία, προφανώς δυσχεραίνεται το έργο της καρδιάς να το προωθήσει και στον εγκέφαλο. Πρόκειται για μια συνηθισμένη κατάσταση με πολλά αίτια: η λήψη διουρητικών συχνά συνοδεύεται από ορθοστατική υπόταση ενώ σημαντικές απώλειες υγρών μπορούμε να έχουμε εξαιτίας διάρροιας και εμέτων και βεβαίως αιμορραγίας. Η αφυδάτωση που συμβαίνει συχνά στους ηλικιωμένους μπορεί να είναι μια από τις αιτίες της ορθοστατικής υπότασης ενώ μια άλλη μπορεί να είναι η υπερβολική ούρηση (εξαιτίας διαβήτη, νεφροπαθειών κλπ). Επίσης, απώλεια αίματος μπορεί να προκληθεί από διάφορες καταστάσεις: Τραυματισμοί σε οδικά δυστυχήματα ή άλλης αιτιολογίας, εσωτερική αιμορραγία λόγω ρήξης αγγείου ή έλκους του πεπτικού συστήματος, αιμοδοσία κλπ.
- Αγγειοδιαστολή. Πολλές φορές ο χαμηλός όγκος αίματος συμβαίνει όχι επειδή λείπουν υγρά αλλά επειδή το αίμα λιμνάζει στις διασταλμένες φλέβες. Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει φλεβική ανεπάρκεια, παρατεταμένη ορθοστασία και έκθεσης σε θερμό περιβάλλον. Είναι συχνό το φαινόμενο ηλικιωμένοι να κάθονται κοντά στο τζάκι με αποτέλεσμα να προκαλείται αγγειοδιαστολή στα αγγεία των κάτω άκρων και μόλις επιχειρήσουν να σηκωθούν να ζαλίζονται και ενίοτε να πέφτουν. Σημαντικός παράγοντας αγγειοδιαστολής είναι το αλκοόλ όπως και πολλά φάρμακα που μειώνουν την αρτηριακή πίεση. Τέτοια είναι τα νιτρώδη, πολλά αντιϋπερτασικά, αντικαταθλιπτικά κ.ά. Οι σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις σε φάρμακα, αλλεργιογόνα, χημικές ουσίες και άλλα, μπορούν να είναι αιτία για αναφυλακτικό σοκ με σοβαρή υπόταση. Τέλος, η εγκυμοσύνη επίσης μπορεί να προκαλέσει υπόταση.
Νευρογενή αίτια
Είναι βλάβες του αυτόνομου νευρικού συστήματος, δηλαδή αυτού που ρυθμίζει αυτόματα τις λειτουργίες του σώματος χωρίς τη θέλησή μας όπως είναι η αναπνοή, η λειτουργία της καρδιάς, την μείωση ή αύξηση του εύρους των αγγείων κλπ.
Οι νευρογενείς αιτίες περιλαμβάνουν ορισμένες σπάνιες παθήσεις (σύνδρομο Shy-Drager, οικογενής δυσαυτονομία κ.ά.) ενώ εδώ κατατάσσεται και η ιδιοπαθής ορθοστατική υπόταση (δηλαδή δεν μπορεί να προσδιοριστεί συγκεκριμένο αίτιο).
Συχνότερες πάντως είναι οι παθολογικές καταστάσεις που προκαλούν δευτερογενώς βλάβες στο αυτόνομο νευρικό σύστημα όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, η αλκοολική νευροπάθεια, τα εγκεφαλικά επεισόδια, οι όγκοι του νευρικού συστήματος, η σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.
Θεραπεία-αντιμετώπιση
Η θεραπεία της υπότασης εξαρτάται από την αιτία που την έχει προκαλέσει. Είναι αναγκαίο αρχικά να γίνει μια πλήρης διερεύνηση που θα επιτρέψει την αναγνώριση του παράγοντα που προκαλεί χαμηλή πίεση. Εάν η αιτία είναι κάποια φάρμακα, θα πρέπει να διακοπούν. Εάν πρόκειται για αφυδάτωση, η ενυδάτωση του ασθενούς θα διορθώσει το πρόβλημα.
Ακρογωνιαίος λίθος στη θεραπεία είναι η προσαρμογή του πάσχοντος με την εφαρμογή ορισμένων απλών μέτρων. Ο ρόλος της φαρμακευτικής αγωγής είναι δευτερεύων και μόνο όταν έχουν αποτύχει τα συντηρητικά μέτρα και επηρεάζεται η ποιότητα ζωής του πάσχοντος. Στόχος των φαρμάκων είναι η αύξηση της αρτηριακής πίεσης διαμέσου της κατακράτησης υγρών, την αγγειοσυστολή κλπ.
Σημαντικό ποσοστό των πασχόντων από ορθοστατική υπόταση μπορεί να βοηθηθεί σημαντικά λαμβάνοντας κάποια απλά μέτρα στην καθημερινή του ζωή. Ορισμένα απλά μέτρα είναι τα παρακάτω:
- Πίνετε άφθονα υγρά και αποφύγετε ή περιορίστε το αλκοόλ, έστω και σε μέτρια ποσότητα
- Αυξήστε την κατανάλωση αλατιού (αν δεν έχετε υπέρταση ή καρδιακή ανεπάρκεια)
- Τρώτε μικρά και συχνά γεύματα
- Πίνετε δύο φλιτζάνια καφέ κάθε πρωί
- Να σηκώνεστε αργά από το κρεβάτι και να κάθεστε λίγο πριν σηκωθείτε σε όρθια θέση
- Ανασηκώστε το πάνω μέρος του κρεβατιού
- Αποφεύγετε την παρατεταμένη ορθοστασία και την επίκυψη
- Αποφεύγετε το θερμό περιβάλλον – προτιμήστε κλιματιζόμενους χώρους
- Χρησιμοποιείστε ειδικές ελαστικές κάλτσες κατά της φλεβικής ανεπάρκειας
Πρέπει να ξέρετε πως όταν η υπόταση δεν οφείλεται σε κάποια παθολογική ασθένεια δύσκολα αντιμετωπίζεται με φάρμακα. Για το λόγο αυτό, η διατροφή είναι αυτή που μπορεί να σας βοηθήσει σημαντικά στον «πόλεμο» κατά της υπότασης.
Προσθέστε αλάτι στο φαγητό καθώς δημιουργεί κατακράτηση υγρών και αναγκάζει τον όγκο του αίματος που κυκλοφορεί στα αγγεία να αυξηθεί.
Το πρωί όταν ξυπνάτε παίρνετε πάντα ένα καλό πρωινό και πίνετε καφέ (η καφείνη ανεβάζει την αρτηριακή πίεση). Ένα ποτήρι φρέσκος χυμός πορτοκάλι μαζί με δημητριακά σε συνδυασμό με καφέ ή τσάι, συμβάλλει στην καλή κυκλοφορία του αίματος και μειώνει την ορθοστατική υπόταση.
Στις περιπτώσεις υπότασης οι διατροφολόγοι συστήνουν να μην περνά μεγάλο χρονικό διάστημα που είστε νηστικοί, καθώς μειώνεται το επίπεδο του σακχάρου στο αίμα και εμφανίζονται τάσεις λιποθυμίας. Έτσι τα περισσότερα μικρά γεύματα μέσα στην ημέρα θα σας βοηθήσουν.
