Ακράτεια ούρων είναι η αθέλητη απώλεια ούρων. Δεν είναι ασθένεια αλλά ένα σύμπτωμα που προκύπτει από μία ή περισσότερες διαταραχές της λειτουργίας του ουροποιητικού συστήματος, το οποίο όμως μπορεί να αντιμετωπισθεί και να εξαλειφθεί. Είναι μια κοινή διαταραχή, η οποία μπορεί να προκαλέσει προσωπικά, οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα.
Η ακράτεια ούρων επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα της ζωής της ασθενούς και του συντρόφου αλλά πολλοί από τους πάσχοντες αποφεύγουν να το συζητούν και να αναζητούν ιατρική βοήθεια. Ανεξάρτητα από την αιτία που την προκαλεί, εάν δεν υπάρξει αντιμετώπιση, η ακράτεια ούρων μπορεί να οδηγήσει τον πάσχοντα σε κοινωνική απομόνωση. Δυσκολίες στην εργασία, τις μετακινήσεις, τις κοινωνικές εκδηλώσεις, το σεξ κ.λπ. οδηγούν σε απώλεια της αυτοεκτίμησης και κατάθλιψη.
Το 30% των γυναικών αξιολογεί ότι έχει κάποιας μορφής ακράτεια ούρων, γεγονός που αποδεικνύεται από μελέτη σε γυναίκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαταραχή είναι ιδιαίτερα συχνή μετά την εμμηνόπαυση. Παρουσιάζεται σε μικρά ποσοστά στα πρώτα χρόνια της ζωής, εμφανίζει έξαρση στην εμμηνόπαυση (ορισμένες φορές το πρόβλημα μπορεί να παρουσιαστεί μετά τη γέννα) και κατόπιν αυξάνεται με σταθερό ρυθμό. Στις ηλικίες πάνω από τα 60 πάσχει σχεδόν μία στις δύο γυναίκες. Οι άνδρες παρουσιάζουν ακράτεια σε μικρότερα ποσοστά (3%-10%), η οποία αυξάνεται μετά τα 60 χρόνια, λόγω και της υπερπλασίας του προστάτη.
Οι τύποι της ακράτειας ούρων
Η ακράτεια ούρων ταξινομείται ως εξής:
Ακράτεια ούρων από προσπάθεια. Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται απώλεια ούρων κατά την διάρκεια του βήχα, του φταρνίσματος, του γέλιου ή της σωματικής άσκησης. Το 50% των γυναικών υποφέρει από ακράτεια ούρων από προσπάθεια. Η ακράτεια από προσπάθεια (Stress Incontinece) είναι αποτέλεσμα αδυναμίας των υποστηρικτών στηριγμάτων της ουροδόχου κύστης και της ουρήθρας ή βλάβης του σφιγκτηριακού μηχανισμού της ουρήθρας.
Επιτακτική ακράτεια (Ακράτεια από έπειξη). Η ανάγκη ούρησης είναι επιτακτική, τόσο έντονη που δεν μπορεί να κατασταλεί, οπότε συχνά φεύγουν τα ούρα πριν το άτομο προλάβει να φτάσει στην τουαλέτα. Αυτό συμβαίνει ακόμη κι όταν δεν υπάρχει μεγάλη ποσότητα ούρων στην ουροδόχο κύστη, ή κατά τη διάρκεια του ύπνου. Εδώ υπάρχει αστάθεια του εξωστήρα μυ, ο οποίος συσπάται σε μικρότερες χωρητικότητες της κύστης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ακράτεια των ούρων αλλά και τη συχνουρία (υπερδραστήρια κύστη). Μπορεί να συμβεί μετά από ουρολοιμώξεις, πέτρα στην κύστη, ξένα σώματα, ακτινοβολία στην περιοχή κ.α.
Μεικτού τύπου ακράτεια. Συνδυασμός επιτακτικής ακράτειας και ακράτειας από προσπάθεια.
Ακράτεια από υπερπλήρωση. Όταν ο ασθενής δεν αισθάνεται την ανάγκη να ουρήσει, γεμίζει η ουροδόχος κύστη μέχρι του σημείου που αρχίζει να ξεχειλίζει και να υπάρχει απώλεια ούρων. Στην περίπτωση αυτή, η κύστη είναι πάντα γεμάτη και γίνεται απώλεια μικρής ποσότητας ούρων. Αυτός ο τύπος ακράτειας είναι σπάνιος.
Παροδική ακράτεια των ούρων. Οφείλεται σε παροδικά αίτια όπως η λήψη κάποιου φαρμάκου , η φλεγμονή, η αναγκαστική ακινητοποίηση η δυσκοιλιότητα ,το άγχος κτλ. και σύντομα παρέρχεται.
Υπάρχει και η ακράτεια ούρων που οφείλεται σε συρίγγια, συνήθως επιπλοκή διαφόρων χειρουργικών επεμβάσεων στην κατώτερη κοιλιά.
Αιτίες και παράγοντες
Η ακρατεια ουρων πιστεύεται ότι οφείλεται σε αλλαγές που συμβαίνουν στην ανατομία του ουροποιητικού, στους μύες ή στα νεύρα που ελέγχουν τους μύες αυτούς. Στις αλλαγές αυτές μπορούν να συμβάλλουν συγκεκριμένες νευρολογικές παθήσεις ή τραυματισμοί (π.χ. σκλήρυνση κατά πλάκας, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, κάκωση νωτιαίου μυελού κλπ), η κύηση και ο τοκετός, οι ορμονικές αλλαγές που επέρχονται κατά την εμμηνόπαυση και η παχυσαρκία.
Τα οιστρογόνα. Η έκπτωση της ωοθηκικής λειτουργίας, συνδυαζόμενη με την εμμηνόπαυση, συντελεί στο να ελαττωθεί η παραγωγή σε οιστρογόνα και στην αυξημένη επίπτωση των συμπτωμάτων του ουροποιητικού, όπως η δυσουρία, η συχνουρία, η νυκτουρία, η επείγουσα αίσθηση για ούρηση και η ακράτεια ούρων. Επιπλέον, οι φλεγμονές της ουροποιητικής χώρας καθίστανται περισσότερο κοινές. Προς το παρόν, η σημασία που έχουν τα μειωμένα οιστρογόνα στην ακράτεια δεν είναι ξεκαθαρισμένη. Φαίνεται όμως ότι δεν προκαλεί το πρόβλημα, αλλά το επιβαρύνει.
Ο τοκετός. Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ ακράτειας ούρων και τοκετών. Η ακράτεια είναι λιγότερο κοινή στις άτοκες γυναίκες κάθε ηλικίας, αλλά καμία διαφορά στην επίπτωση της ακράτειας δεν σημειώθηκε έπειτα από έναν, δύο ή τρεις φυσιολογικούς τοκετούς. Γυναίκες που έχουν βιώσει τέσσερις ή περισσότερους τοκετούς είναι πιο ευάλωτες στην εμφάνιση ακράτειας.
Κάπνισμα, παχυσαρκία και χρόνια δυσκοιλιότητα. Η επίπτωση της ακράτειας των ούρων φαίνεται ότι διπλασιάζεται ή τριπλασιάζεται σε γυναίκες που καπνίζουν πολύ, λόγω του βήχα του καπνιστή. Ωστόσο, οι επιδράσεις της νικοτίνης στην κύστη χρειάζονται περαιτέρω έρευνες. Επίσης βρέθηκε ότι υπάρχει κάποια σχέση της παχυσαρκίας με την ακράτεια ούρων. Επιπλέον, η δυσκοιλιότητα φαίνεται να είναι περισσότερο κοινή μεταξύ γυναικών με ακράτεια ούρων. Η αφαίρεση μήτρας δεν φαίνεται να αυξάνει το ποσοστό της εμφάνισης απώλειας ούρων.
Πρόπτωση (χαλάρωση) μήτρας και κολπικών τοιχωμάτων. Η χαλάρωση των γεννητικών οργάνων και η απώλεια ούρων είναι κοινές καταστάσεις και ως εκ τούτου δεν αποτελεί έκπληξη η συνύπαρξη και των δύο στις γυναίκες. Η κυστεοκήλη μπορεί να είναι αιτία δυσκολίας στην αποβολή των ούρων.
Φλεγμονή της ουροποιητικής χώρας. Το 20% των γυναικών με ακράτεια έχει την εμπειρία των συμπτωμάτων της φλεγμονής του ουροποιητικού συστήματος. Οι μισές από αυτές θα ζητήσουν ιατρική βοήθεια και το 10% έως 20% θα εμφανίσει υποτροπή της φλεγμονής. Η φλεγμονή των γεννητικών οργάνων είναι κοινή στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες ως αποτέλεσμα της έλλειψης σε οιστρογόνα. Η έλλειψη οιστρογόνων και η ατροφία των γεννητικών οργάνων αλλοιώνουν την κολπική χλωρίδα, με επακόλουθο την αύξηση του pH του κόλπου και τελικά την ανάπτυξη Gram αρνητικών μικροβίων.
Στον άνδρα η ακράτεια μπορεί να οφείλεται κυρίως μετά από χειρουργικές επεμβάσεις που έχει υποστεί.Επίσης μπορεί να παρατηρηθεί σε νευρολογικές παθήσεις , στον σακχαρώδη διαβήτη ,σε ουρολοιμώξεις καθώς επίσης και σε παθήσεις που αφορούν τον προστάτη όπως είναι η υπερπλασία κ.α.Ο έλεγχος μπορεί να περιλαμβάνει την κυστεοσκόπηση , τον υπερηχο-τομογραφικό έλεγχο καθώς και την ουροδυναμική εκτίμηση.Αν και η ακράτεια στους άνδρες οφείλεται σε διαφορετικά αίτια από ότι στις γυναίκες, οι θεραπευτικές επιλογές είναι παρόμοιες και κάθε μέρα γίνονται όλο και περισσότερο γνωστές και διαθέσιμες.
Όσον αφορά τη διατροφή, φαίνεται πως ο καφές (η καφεϊνη) οξύνει τα συμπτώματα της ακράτειας ούρων τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες. Επίσης η σοκολάτα, τα καυτερά φαγητά, το αλκοόλ και τα ανθρακούχα ποτά είναι πιθανό να ερεθίσουν την ουροδόχο κύστη.
Αντιμετώπιση – θεραπεία
Όταν διαπιστώνεται ακράτεια ούρων ο πάσχων πρέπει να επισκεφθεί ουρολόγο. Υπάρχουν αρκετές θεραπείες αλλά συνήθως ο πάσχων ντρέπεται να παραδεχθεί στο γιατρό το πρόβλημά του. Μερικές γυναίκες στην προσπάθειά τους να αποφύγουν την επίσκεψη στο γιατρό καταλήγουν σε δικές τους μεθόδους αυτοθεραπείας, οι οποίες συχνά μπορεί να αποβούν επικίνδυνες. Μία κοινή πρακτική είναι να περιορίζουν τη λήψη υγρών όπως καφέ, τσαγιού, αλκοόλ ακόμη και νερού,
κάτι όμως δημιουργεί άλλα προβλήματα όπως αφυδάτωση και κάνουν την ουροδόχο κύστη ευαίσθητη. Επίσης πολλές γυναίκες αντιμετωπίζουν την ακράτεια των ούρων, όταν είναι μικρού βαθμού, με απορροφητικές πάνες, ενώ οι άνδρες χρησιμοποιούν ποικιλόμορφες λύσεις όπως οι πεοκαλύπτρες, και οι πάνες, που επιφυλάσσουν συχνές δερματίτιδες, ουρολοιμώξεις κτλ.
Η ακράτεια, ανάλογα με την περίπτωση, αντιμετωπίζεται με ασκήσεις των πυελικών μυών, των μυών της λεκάνης, των μυών του κόλπου, με φάρμακα ή με χειρουργική επέμβαση. Οι ασκήσεις του εδάφους της λεκάνης που είναι γνωστές με την ονομασία Kegel, μπορούν να δυναμώνουν τους μυς του κάτω μέρους της λεκάνης (πυελικοί μυς) και έτσι να συγκρατούν καλύτερα προστατεύοντας από αθέλητες διαρροές ούρων. Οι πάσχοντες μπορούν να μάθουν να βελτιώνουν τη δύναμη της ειδικής αυτής μυϊκής ομάδας κάνοντας τακτική άσκηση τους, με την κατάλληλη καθοδήγηση από το γιατρό και το φυσιοθεραπευτή. Οι ασκήσεις Kegel έχει βρεθεί ότι ενδυναμώνουν ή διατηρούν την ισχύ των μυών του πυελικού εδάφους και των σφιγκτήρων. Μεγαλύτερο ώφελος παρατηρείται σε γυναίκες κάτω των 60 ετών. Συστήνονται ιδιαίτερα αμέσως μετά τον τοκετό, για άμεση επαναφορά του σωστού ελέγχου των μυών. Επιπλέον, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο New England Journal of Medicine έδειξε ότι η απώλεια βάρους μπορεί να επιφέρει βελτίωση των επεισοδίων ακράτειας έως και 70%.
Μια μέθοδος αντιμετώπισης που χρησιμοποιείται είναι η ηλεκτροδιέγερση (electrical stimulation). Χαμηλές και πολύ σύντομες ηλεκτρικές διεγέρσεις μπορούν να δυναμώσουν τους μύες της πυέλου, όπως με τις ασκήσεις του Kegel ή και ακόμα καλύτερα. Αυτό επιτυγχάνεται με την προσωρινή τοποθέτηση ειδικών ηλεκτροδίων (probes) στον κόλπο ή το ορθό, που διεγείρουν ηλεκτρικά τους παρακείμενους μυς.
Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει τη ντουλοξετίνη, μια ουσία που βελτιώνει τα συμπτώματα της ακράτειας από προσπάθεια, αυξάνοντας την αντίσταση της περιοχής εξόδου της κύστης μέσω ενισχυμένης σύσπασης του γραμμωτού σφιγκτήρα της ουρήθρας και της παρατεταμένης διατήρησης του τόνου της.
Διάφορες ουσίες, όπως η σιλικόνη το κολλαγόνο (από βοοειδή), το λίπος (από την ίδια την ασθενή), αλλά και νεότερα συνθετικά υλικά, μπορούν να εμφυτευτούν με τη μορφή ένεσης γύρω από την ουρήθρα, ώστε να συντελέσουν στη σύγκλειση του αυλού της και να μειώσουν την ακράτεια από προσπάθεια. Η μέθοδος μπορεί να επαναληφθεί, αν χρειαστεί, αλλά έχει ασαφή αποτελεσματικότητα, ιδίως σε μεγάλου βαθμού ακράτεια των ούρων.
Σχετικά με τη χειρουργική θεραπεία υπάρχουν πάρα πολλές χειρουργικές επεμβάσεις, ανάλογα με την περίπτωση. Οι επεμβάσεις έχουν σκοπό να επανατοποθετήσουν με στηρικτικά ράμματα την ουροδόχο κύστη μέσα στην πύελο, σε όσο το δυνατό καλύτερη θέση. Άλλες χειρουργικές τεχνικές έχουν διαφορετικό σκοπό. Με τοποθέτηση ειδικής ταινίας από συνθετικό υλικό, χωρίς ή με τάση (Remeex) κάτω από την ουρήθρα, αποσκοπείτε η δημιουργία σύγκλισης του αυλού της, μόνο όμως όταν αυξάνεται η πίεση στην κοιλιά της γυναίκας, π.χ κατά τον βήχα και η αποφυγή της απώλειας ούρων. Σήμερα, όλες σχεδόν οι επεμβάσεις αυτού του τύπου γίνονται γρήγορα, με μικρή τομή στον κόλπο, πολλές φορές με τοπική μόνο αναισθησία και μικρό χρόνο νοσηλείας. Τα ποσοστά επιτυχίας είναι μεγάλα.
Εκτός όμως από τα παραπάνω υπάρχουν βέβαια και διατροφικές οδηγίες για τον περιορισμό των συμπτωμάτων της ακράτειας ούρων, όπως είναι η μείωση της πρόσληψης του καφέ, της σοκολάτας, των καυτερών φαγητών, των οινοπνευματωδών και των ανθρακούχων ποτών, τα οποία είναι πιθανό να ερεθίσουν την ουροδόχο κύστη.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι μια επιτροπή του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Αγγλίας απεφάνθη ότι τo botox θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία για την ακράτεια ούρων.
