Καλοήθης υπερπλασία προστάτη: Συμπτώματα και θεραπεία

Καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (benign prostatic hyperplasia) ονομάζεται η αύξηση του μεγέθους του προστάτη που δεν έχει σχέση με τον καρκίνο. Πρόκειται για μια συνηθισμένη πάθηση η οποία όμως μπορεί να έχει σοβαρά προβλήματα στον άνδρα. Σύμφωνα με τις στατιστικές, 1 στους 2 άντρες θα εκδηλώσει προστατίτιδα κάποια στιγμή στη ζωή του, 1 στους 3 άντρες θα εκδηλώσει καλοήθη υπερπλασία του προστάτη και 1 στους 5 άντρες θα εκδηλώσει καρκίνο του προστάτη.

Τον τρίτο αιώνα π.Χ., ο Ηρόφιλος, ένας Έλληνας γιατρός της Αλεξάνδρειας, ανακάλυψε στους άνδρες ένα μικρό όργανο που περιέβαλε την ουρήθρα, ακριβώς μπροστά από την ουροδόχο κύστη. Το ονόμασε προστάτη, επειδή θεώρησε ότι προΐσταται της κύστης. Στην πραγματικότητα βρίσκεται ακριβώς κάτω από την ουροδόχο κύστη. O προστάτης είναι ένας αδένας σαν καρύδι (ή κάστανο) και στους νεαρούς άνδρες  έχει μήκος περίπου 3 εκατοστά, ζυγίζει 20 γραμμάρια και έχει όγκο 20 ml.

O προστάτης συνδέεται με τους όρχεις (με δύο σωληνάκια που ονομάζονται σπερματικοί πόροι) και τους τροφοδοτεί με το λεγόμενο προστατικό υγρό το οποίο περιέχει απαραίτητα συστατικά τα οποία τρέφουν τα σπερματοζωάρια. Περιέχει πολλούς μικρούς αδένες, οι οποίοι παράγουν το 20% του υγρού του σπέρματος. Δηλαδή ο προστάτης είναι ένα όργανο του αναπαραγωγικού συστήματος του άνδρα. Βοηθά επίσης στην εκσπερμάτωση με συστολές συμπίεσης που κάνει κατά τη διάρκεια του οργασμού.

Ο προστάτης περιβάλλει το αρχικό τμήμα της ουρήθρας, το σωληνάκι δηλαδή με το οποίο εξέρχονται τα ούρα από την ουροδόχο κύστη. Βρίσκεται σε τέτοια θέση, που ο προστάτης μπορεί εύκολα να ψηλαφηθεί με το δάκτυλο μέσω του εντέρου. Καθώς αυξάνεται η ηλικία των ανδρών, αυξάνονται και η πιθανότητα να διογκωθεί ο προστάτης. Η διόγκωση που ονομάζεται καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (καμιά φορά και υπερτροφία) και συμπιέζει την ουρήθρα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα, παρενέργειες και επιπλοκές που έχουν σχέση με την ούρηση.

Η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη προκαλεί προβλήματα στην ούρηση σε ένα ποσοστό  περίπου 30% των ανδρών από την ηλικία των 65 ετών και πάνω. Αυτό συμβαίνει διότι η ουρήθρα, στο μέρος του περιβάλλεται από τον προστάτη, παύει να είναι ένας ευθύς σωλήνας με λεία τοιχώματα και γίνεται έτσι, ένα “στριφογυριστό φαράγγι”.

Καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (ΚΥΠ)

Η διόγκωση του αδένα φαίνεται να είναι συνδεδεμένη  με τις ορμονικές διαφοροποιήσεις  πού  υφίσταται ο άνδρας με την πάροδο του χρόνου. Η αύξηση του μεγέθους του προστάτη οφείλεται στη δράση μιας ορμόνης που ονομάζεται διυδροτεστοτερόνη (dihydrotestosterone, DHT) αλλά η αιτία δεν είναι πλήρως διευκρινι­σμένη.

Ο προστάτης περνά μέσα από δύο βασικές περιόδους ανάπτυξης: Η πρώτη περίοδος παρατηρείται στην εφηβεία, όταν διπλασιάζεται σε μέγεθος και φθάνει εκείνο που έχει στον ενήλικα, δηλαδή περίπου 20 γραμμάρια. Η δεύτερη φάση της ανάπτυξης οδηγεί συχνά σε ό,τι αποτελεί την διόγκωση του προστάτη, αυτό δηλαδή που κάνει τους άνδρες να λένε «έχω προστάτη». Αυτή η δεύτερη φάση αρχίζει μετά από την ηλικία των 45 ετών. Το μέγεθος του προστάτη μεγαλώνει και μπορεί αυτό να συνεχίσει σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Καθώς ο προστάτης είναι μεγαλύτερος, το στρώμα του ιστού γύρω από αυτόν προκαλεί πίεση στην ουρήθρα που περιβάλλει, στενεύει το εύρος του αυλού της και την παραμορφώνει δημιουργώντας  πρόβλημα στην ομαλή ροή των ούρων. Να σημειωθεί ωστόσο ότι ενώ σχεδόν όλοι οι ηλικιωμένοι άνδρες έχουν καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, δεν παρουσιάζουν όλοι συμπτώματα.

Αν και βασίζεται σε μια φυσιολογική διαδικασία, η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη θεωρείται πάθηση. Είναι μια πάθηση που αυξάνεται με σχετικά αργούς ρυθμούς αφαιρώντας από το άτομο την δυνατότητα για άμεση αντίληψη των διαφορών πού σιγά-σιγά εγκαθίστανται στο επίπεδο της ούρησης. Έτσι ενώ η διόγκωση αρχίζει περίπου γύρω στα 50, συνήθως οι άνδρες επισκέπτονται τον γιατρό μετά από τα 65 έτη, όταν πλέον έχουν διαφανεί σοβαρές αλλοιώσεις με πολλές παρενέργειες καθιστώντας την αντιμετώπιση της πάθησης πιο δύσκολη. Πάντως, το γεγονός ότι κάποιος «έχει προστάτη» δεν σημαίνει ότι θα δημιουργήσει καρκίνο του προστάτη στο μέλλον. Σε γενικές γραμμές η υπερπλασία του προστάτη δεν σχετίζεται με στυτική δυσλειτουργία.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα από την καλοήθη υπερπλασία του προστάτη  ποικίλουν και διαφέρουν από άτομο σε άτομο, ανάλογα με τον βαθμό διόγκωσης του αδένα και τον βαθμό συμπίεσης και αλλοίωσης του σχήματος και του εύρους της ουρήθρας. Τα συμπτώματα δεν συνδυάζονται πάντα με προστάτες μεγάλους σε μέγεθος. Μέτρια διογκωμένοι αδένες μπορεί να προκαλούν σοβαρότατα προβλήματα, ενώ μεγάλοι σε μέγεθος αδένες μπορεί να συνοδεύονται με ελάχιστα ενοχλήματα.

Τα συμπτώματα της υπερπλασίας του προστάτη περιλαμβάνουν αδύναμη ή μειωμένη ακτίνα της ούρησης, καθυστέρηση στην έναρξη της ούρησης, διακοπές στην ούρηση και αίσθημα ατελούς κένωσης της ουροδόχου κύστης λόγω παραμονής υπολείμματος ούρων μετά από κάθε ούρηση. Τα συμπτώματα αυτά χαρακτηρίζονται σαν αποφρακτικά και οφείλονται στην απόφραξη που γίνεται από τον διογκωμένο προστάτη στην ουρήθρα.

Ταυτόχρονα εμφανίζονται και άλλα συμπτώματα που είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά και που είναι η συχνουρία την ημέρα, η νυκτουρία (συχνό ξύπνημα την νύκτα για ούρηση) και η επιτακτικότητα στην ούρηση (η ξαφνική επιθυμία για ούρηση που δεν μπορεί να ανασταλεί και που αρκετές φορές μπορεί να οδηγήσει σε επιτακτική ακράτεια των ούρων). Τα συμπτώματα αυτά που χαρακτηρίζονται σαν ερεθιστικά και οφείλονται σε αλλαγές που γίνονται στο μυϊκό τοίχωμα της ουροδόχου κύστης. Οι αλλαγές αυτές έχουν αιτία την υπερτροφία της ουροδόχου κύστης στην προσπάθειά της να ξεπεράσει το εμπόδιο που της δημιουργεί η αποφραγμένη ουρήθρα.

Τα συμπτώματα μπορεί να γίνουν πολύ ενοχλητικά και να επηρεάσουν την ποιότητα της ζωής των ανδρών. Οι καθημερινές δραστηριότητες και οι κοινωνικές επαφές περιορίζονται, τα συχνά ξυπνήματα τη νύκτα επηρεάζουν την ποιότητα του ύπνου και έτσι οι πάσχοντες νιώθουν κουρασμένοι την επόμενη μέρα με ελάττωση της ενεργητικότητας και παραγωγικότητάς τους.

Η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη είναι μια αργά εξελισσόμενη πάθηση.  Ο προστατης μεγαλώνει κάθε χρόνο, η ροή των ούρων μειώνεται και το υπόλειμμα των ούρων αυξάνει. Αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε επιπλοκές όπως είναι η ουρολοίμωξη και η λιθίαση της ουροδόχου κύστης (πετραδάκια) ως αποτέλεσμα της μικροβιακής φλεγμονής των ούρων που παραμένουν στην κύστη μετά από κάθε ούρηση. Σε ένα ποσοστό ανδρών, η ανεπάρκεια κένωσης της ουρήθρας, δημιουργεί το υπόστρωμα για επαναλαμβανόμενες ουρολοιμώξεις με κίνδυνο βλάβης στην ουροδόχο κύστη και στα νεφρά. Σε σπάνιες περιπτώσεις ο υπερτροφικός προστάτης μπορεί να προκαλέσει ολική απόφραξη της ουρήθρας, που είναι μια πολύ σοβαρή και επείγουσα κατάσταση. Αλλες επιπλοκές είναι η αιματουρία (αίμα στα ούρα) που συνοδεύει συνήθως μεγάλους σε μέγεθος προστάτες, η επίσχεση των ούρων (πλήρη αδυναμία εξόδου των ούρων) και επίσης η ακράτεια ούρων από υπερπλήρωση.

Πιο αναλυτικά τα συμπτώματα της υπερπλασίας του προστάτη μπορεί να είναι:

• Πτώση της δύναμης  ροής των ούρων.
• Δυσκολία στό ξεκίνημα της  ούρησης (αναμονή λίγων δευτερολέπτων προκειμένου να ξεκινήσει ή ούρηση).
• Διακοπτόμενη ροή ούρησης (σταμάτημα και ξεκίνημα κατά την διάρκεια της ούρησης).
• Απώλεια  λίγων σταγόνων μετά το τέλος της ούρησης.
• Αύξηση συχνότητας ούρησης (φυσιολογικά  ή συχνότητα ούρησης είναι περίπου 3-5 φορές ημερησίως).
• Επιτακτική ούρηση (πολύ δυνατή αίσθηση ούρησης πού πρέπει να βρούμε τουαλέτα άμεσα).
• Νυκτουρία (αίσθηση για ούρηση πού διακόπτει τον ύπνο και σηκώνει τον ασθενή για την τουαλέτα).
• Σφίξιμο και πίεση χαμηλά , προκειμένου να συνεχίσουμε ή να ολοκληρώσουμε την ούρηση.
• Αίσθηση ατελούς κένωσης (έχουμε την αίσθηση ότι δεν έχει αδειάσει ή κύστη μας δηλαδή ότι έχουμε ακόμα ούρα πού δεν έχουν φύγει).
• Αιματουρία (αρκετές φορές δεν βλέπουμε αίμα κόκκινο αλλά τα ούρα γίνονται σκούρα σαν κονιάκ).
• Ουρολοιμώξεις (γίνονται αρκετά συχνές προϊούσης της πάθησης).
• Σχηματισμός λίθων στην κύστη ή και τα νεφρά.
• Πτώση της νεφρικής λειτουργίας.

Διάγνωση

Στη διάγνωση της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη βοηθά κατ’ αρχάς ένα καλό ιστορικό, που θα καταγράψει και θα αξιολογήσει τη βαρύτητα όλων των συμπτωμάτων τα οποία αναφέρθηκαν. Η δακτυλική εξέταση του προστάτη βοηθά στον υπολογισμό του μεγέθους του αδένα και στη διερεύνηση τυχόν ύπαρξης σκληρού όζου ή υπόσκληρης υφής του αδένα, στοιχεία που θα αναγκάσουν τον ουρολόγο να ψάξει για τυχόν συνύπαρξη προστατικού καρκίνου. Ένα υπερηχογράφημα του ουροποιητικού θα δώσει πληροφορίες χρήσιμες για τον καθορισμό του είδους της θεραπείας και η μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) θα βοηθήσει στη διαδικασία ανίχνευσης καρκίνου του προστάτη.

Η πιο κατάλληλη και αντικειμενική εξέταση είναι το υπερηχογράφημα της κύστης και του προστάτη. Δίνει πολύ καλή εικόνα της περιοχής, με δυνατότητα ακριβούς μέτρησης των διαστάσεων του προστάτη, μέτρησης του υπολείμματος ούρων στην κύστη μετά την ούρηση, αλλά και επισκόπησης του προστάτη για παρουσία ύποπτων συστατικών. Είναι μέθοδος απλή, ανώδυνη, χωρίς καμία επιβάρυνση της υγείας του ασθενούς.

Επίσης ο γιατρός θα σας ζητήσει και κάποιες εργαστηριακές εξετάσεις, όπως εκτίμηση της νεφρικής λειτουργίας (ουρία – κρεατινίνη), γενική εξέταση ούρων (και, αν χρειασθεί, καλλιέργεια ούρων).

Θεραπεία

Όταν ένας άνδρας αντιληφθεί ότι κάτι αλλάζει στην ούρηση, τότε είναι ή κατάλληλη στιγμή για ραντεβού με τον ουρολόγο. Η πάθηση είναι πιθανό να ευρίσκεται σε πιο πρώιμο στάδιο και μπορεί να αντιμετωπισθεί με πιο συντηρητικά  μέσα (φαρμακευτικά)  και όχι με χειρουργείο.

Η αντιμετώπιση της υπερπλασίας του προστάτη εξαρτάται από το στάδιο που βρίσκεται η πάθηση.

Στάδιο 1: Παρακολούθηση. Εάν τα συμπτώματα δεν είναι ιδιαίτερα έντονα και από τον εργαστηριακό έλεγχο δεν προβλέπεται ότι θα επι­δεινωθούν, δεν υπάρχει ανάγκη κάποιας θεραπείας. Ο ασθενής όμως πρέπει να παρακολουθείται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο.

Στάδιο 2: Θεραπεία με φάρμακα. Υπάρχουν κυρίως τρεις κατηγορίες φαρμάκων που έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη. Οι αναστολείς της 5α-ρεδουκτάσης, οι α-ανταγωνιστές και βότανα (φυτικά εκχυλίσματα).

Οι αναστολείς της 5α-ρεδουκτάσης (φιναστερίδη, ντουταστερίδη) έχουν καλύτερα αποτελέσματα σε προστάτες άνω των 40 γραμμαρίων και οι ασθενείς αρχίζουν να βλέπουν τα ευεργετικά αποτελέσματα έπειτα από μερικούς μήνες (η φιναστερίδη εμποδίζει τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη, η οποία αυξάνει το μέγεθος του προστάτη). Μειώνουν το μέγεθος του αδένα κατά 20% και βελτιώνουν τη ροή των ούρων και την ένταση των συμπτωμάτων κατά 15% – 20%. Έχουν παρενέργειες όμως διότι αυτά τα φάρμακα προκαλούν στυτική δυσλειτουργία σε ποσοστό 7-10%.

Οι α-ανταγωνιστές μειώνουν τον τόνο των λείων μυϊκών ινών του προστάτη και του αυχένα της κύστης, έχουν παρόμοια αποτελεσματικότητα με τους αναστολείς της 5α-ρεδουκτάσης, αλλά η δράση τους εμφανίζεται αμέσως. Η κύρια παρενέργεια είναι ότι προκαλούν υπόταση στο 10% των ασθενών.

Τα βότανα (φυτικά εκχυλίσματα) δεν έχουν παρενέργειες αλλά δεν υπάρχουν πολλές μελέτες που να αποδεικνύουν τη χρησιμότητά τους.

Στάδιο 3: Σε ασθενείς που τα συμπτώματα δεν ανακουφίζονται από τη φαρμακευτική αγωγή ή σε αυτούς που εμφανίζουν επιπλοκές της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη συστήνεται η χειρουργική αντιμετώπιση. Η επέμβαση αφορά την αφαίρεση του αδενώματος του προστάτη (το τμήμα που πιέζει την ουρήθρα). Καλό είναι να αναφερθεί ότι αφαιρώντας το τμήμα αυτό του προστάτη ο ασθενής δεν προφυλάσσεται από μελλοντική εμφάνιση του καρκίνου του προστάτη επειδή με αυτή την επέμβαση αυτή δεν αφαιρείται όλος ο προστάτης αλλά μόνο το τμήμα αυτό που πιέζει την ουρήθρα.

Η πιο συνηθισμένη θεραπεία είναι η διουρηθρική προστατεκτομή (TURP). Η επέμβαση TURP γίνεται με γενική αναισθησία και απαιτεί παραμονή στο νοσοκομείο. Η μέθοδος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μεγάλους σε όγκο προστάτες και ενίοτε κατά τη διάρκεια της επέμβασης παρατηρείται απορρόφηση υγρών ή και αιμορραγία.

Υπάρχουν και εναλλακτικές μέθοδοι (διουρηθρική διατομή, αφαίρεση του προστάτη με Laser, με εξάχνωση, με μικροκύματα, με θερμοθεραπεία ή και με ραδιοκύματα) που είναι πιο ανώδυνες αλλά και λιγότερο αποτελεσματικές. Ακόμα πιο απλές μη χειρουργικές θεραπείες έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια, με καλή αποτελεσματικότητα, αλλά μόνο στα αρχικά στάδια της πάθησης (π.χ. διάνοιξη της ουρήθρας με ειδικά μπαλονάκια).