Οι πάσχοντες από το σύνδρομο της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής (χειμωνιάτικη κατάθλιψη) είναι κατά τα άλλα υγιείς αλλά πέφτουν σε κατάθλιψη το φθινόπωρο και το χειμώνα και συχνά περνάνε φάση ύφεσης το καλοκαίρι και την άνοιξη.
Τα άτομα με εποχική κατάθλιψη (seasonal affective disorder ή SAD) παρουσιάζουν τα συμπτώματα την εποχή του χρόνου που το ηλιακό φως δεν είναι αρκετό. Τα συμπτώματα είναι λύπη, απώλεια ενεργητικότητας και δυσκολία στον ύπνο. Καθώς οι μέρες σταδιακά μεγαλώνουν, αυτά τα συμπτώματα υποχωρούν.
Μια συνηθισμένη θεραπεία για την εποχική (γράφεται και εποχιακή) κατάθλιψη είναι η θεραπεία με χρήση φωτός, που ονομάζεται και φωτοθεραπεία (light therapy). Η φωτοθεραπεία χρησιμοποιείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και προσφέρει πολλά οφέλη. Είναι εύκολη στην εφαρμογή, σπάνια προκαλεί παρενέργειες και είναι φθηνή.
Η ιδέα χρήσης του φωτός για τη θεραπεία της εποχικής κατάθλιψης προήλθε από μελέτες σχετικές με τη συμπεριφορά των ζώων και πώς αυτή επηρεάζεται ανάλογα με τις εποχές. Σε κάθε ζώο παρατηρήθηκε ότι οι αλλαγές στον ύπνο, στη διατροφή και τη συμπεριφορά σχετίζονται με τη διάρκεια της ημέρας, ανεξάρτητα από το μέρος του πλανήτη όπου ζουν.
Εποχιακή κατάθλιψη και σεροτονίνη
Είναι γνωστό ότι η διάθεσή μας σχετίζεται με τον ήλιο και ότι τοn χειμώνα είμαστε λιγότερο χαρούμενοι. Πρώτος που συνδύασε την κατάθλιψη με το φως του ήλιου ήταν ο ψυχίατρος P. S. Mueller στο Εθνικό Ινστιτούτο Διανοητικής Υγείας (NIMH) στη Νέα Υόρκη, στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Μια 29άχρονη ασθενής του, που παρουσίαζε έντονο το φαινόμενο της χειμωνιάτικης κατάθλιψης, έτυχε να ταξιδέψει στην ηλιόλουστη Τζαμάικα το χειμώνα. Εκεί, η μέρα είναι ίση με τη νύχτα και βασιλεύει η αιώνια άνοιξη. Ύστερα από λίγες ημέρες παραμονής της, τα δυσάρεστα συμπτώματα γιατρεύτηκαν από μόνα τους. Ο Mueller, τότε, υπέθεσε ότι το ηλιακό φως έπαιζε ρόλο στην διάθεση. Την υπόθεση του επιβεβαίωσε η αισθητή βελτίωση ασθενών, που υποβλήθηκαν σε φωτοθεραπεία με τεχνητό φως, ανάλογο με το ηλιακό, επί μία εβδομάδα.
Οι ερευνητές θεωρούν επίσης ότι η φωτοθεραπεία έχει αντικαταθλιπτικές ιδιότητες στα άτομα με εποχιακή κατάθλιψη, προκαλώντας αλλαγές στη δραστηριότητα των νευροδιαβιβαστών ορισμένων εγκεφαλικών περιοχών. Οι ερευνητές μελετούν τις συνέπειες του έντονου φωτός στην παραγωγή των νευροδιαβιβαστών σεροτονίνη και ντοπαμίνη.
Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή οφείλεται για πολλούς ερευνητές στη μειωμένη σεροτονίνη που παρατηρείται κατά τους μήνες με λίγη ηλιοφάνεια. Δεν έχει γίνει ακόμη κατανοητό με ποιο τρόπο το ηλιακό φως προκαλεί τις θετικές επιδράσεις τους. Όμως η αύξηση της παραγωγής της σεροτονίνης είναι ένα από τα αποτελέσματα της δράσης του φωτός που φαίνεται ότι βελτιώνει τη ψυχική και συναισθηματική κατάσταση. Ο ρυθμός παραγωγής της σεροτονίνης είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη διάρκεια και ένταση της ηλιοφάνειας.
Φωτοθεραπεία
Η φωτοθεραπεία απαιτεί την έκθεση του ασθενούς σε έντονο φως υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Η συσκευή του φωτός που συνήθως χρησιμοποιείται στη φωτοθεραπεία είναι ένα κουτί που τοποθετείται πάνω σε ένα τραπέζι. Το κουτί περιέχει δύο λάμπες φθορίου και ένα κάλυμμα που διαχέει το φως. Το κάλυμμα εμποδίζει τις υπεριώδεις ακτίνες που προκαλούν καταρράκτη και δερματικά προβλήματα ή ακόμα και μελάνωμα.
Κατά τη θεραπεία, ο ασθενής πρέπει να κάθεται κοντά στις αναμμένες λάμπες με τα μάτια ανοιχτά. Δεν πρέπει να κοιτάζει απευθείας το φως, αλλά να έχει με τέτοιο τρόπο στραμμένο το κεφάλι και το σώμα, ώστε το φως να μπαίνει στα μάτια. Ο ασθενής κάθεται δίπλα στις λάμπες από 15 λεπτά μέχρι 2 ώρες μία φορά τη μέρα, συνήθως το πρωί.
Οι μελέτες που έχουν συγκρίνει τη φωτοθεραπεία το πρωί και τη φωτοθεραπεία το βράδυ δείχνουν ότι η πρωινή έκθεση στο φως είναι πιο ευεργετική. Ωστόσο, ανάλογα με τις ανάγκες σας και τη συσκευή που έχετε, μπορείτε να χωρίσετε τη φωτοθεραπεία σε πολλές συνεδρίες. Πολλά άτομα διαβάζουν, γράφουν και τρώνε ενώ συγχρόνως κάνουν φωτοθεραπεία.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι όταν το έντονο φως μπαίνει στα μάτια, δεn διεγείρει μόνο την περιοχή του εγκεφάλου που ρυθμίζει το βιολογικό ρολόι αλλά επιφέρει κι άλλα θετικά ψυχολογικά αποτελέσματα.
Οι μελέτες δείχνουν ότι τα επίπεδα της ορμόνης μελατονίνης στο αίμα μειώνονται όταν τα μάτια εκτίθενται σε έντονο φως. Η μελατονίνη παράγεται στο σκοτάδι και βοηθά στον έλεγχο των εσωτερικών κιρκάδιων ρυθμών της θερμοκρασίας του σώματος, στην έκκριση ορμονών και στον ύπνο. Ανάλογα με την ώρα της ημέρας που κάνετε φωτοθεραπεία, το εσωτερικό ρολόι του σώματος είτε πάει μπροστά είτε καθυστερεί.
Όχι οποιοδήποτε φως
Δε θα καταφέρετε να θεραπεύσετε την εποχική συναισθηματική διαταραχή αν κάθεστε μπροστά από οποιοδήποτε φως του σπιτιού. Τα εσωτερικά φώτα δεν παρέχουν το είδος και την ένταση του φωτός που είναι απαραίτητα για τη θεραπεία της πάθησης. Τα ειδικά κουτιά φωτός που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της εποχιακής κατάθλιψης εκπέμπουν φως που μοιάζει πολύ με το φως της ανατολής ή της δύσης – ένταση τουλάχιστον πέντε φορές μεγαλύτερη από το συνηθισμένο εσωτερικό φως του σπιτιού. Το επίπεδο έντασης της φωτοθεραπείας για την αντιμετώπιση της εποχιακής κατάθλιψης είναι συνήθως 2.500-10.000 lux (μονάδες έντασης φωτός).
Οι συσκευές που χρησιμοποιούνται στη φωτοθεραπεία υπάρχουν στο εμπόριο, αλλά πριν κάνετε οποιαδήποτε αγορά συμβουλευτείτε το γιατρό σας και χρησιμοποιείτε τη συσκευή μόνο υπό την επίβλεψη του, για να αποφύγετε τυχόν επιπλοκές. Η φωτοθεραπεία πρέπει να παρακολουθείται από επαγγελματία, ώστε να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα με τις λιγότερες παρενέργειες. Είναι επίσης πιθανό η θεραπεία να μη φέρει αποτελέσματα και τα συμπτώματα της χειμωνιάτικης κατάθλιψης να επιδεινωθούν.
Θεραπεία με ελάχιστες παρενέργειες
Τρία στα τέσσερα άτομα με εποχική συναισθηματική διαταραχή παρατηρούν βελτίωση των συμπτωμάτων τους με τη φωτοθεραπεία. Πολλές φορές αρχίζουν να αισθάνονται καλύτερα έπειτα από 4 με 5 μέρες. Οι περισσότεροι ασθενείς ακολουθούν ένα καθημερινό πρόγραμμα φωτοθεραπείας που ξεκινά το φθινόπωρο ή το χειμώνα, στο βόρειο ημισφαίριο, και συνεχίζεται μέχρι την άνοιξη, όταν το εξωτερικό φως είναι αρκετό για να διατηρεί την καλή διάθεση και ενεργητικότητα του ατόμου. Αν η φωτοθεραπεία διακοπεί τους χειμερινούς μήνες ή σταματήσει νωρίτερα, τα άτομα με εποχική συναισθηματική διαταραχή παρουσιάζουν υποτροπή των συμπτωμάτων κατάθλιψης σε λιγότερο από μία εβδομάδα.
Οι παρενέργειες είναι σπάνιες και συνήθως παρουσιάζονται αν κάνετε τη φωτοθεραπεία το απόγευμα. Μερικά άτομα νιώθουν ευερεθιστότητα, πόνο στα μάτια, πονοκέφαλο ή αϋπνία. Συνήθως τα προβλήματα υποχωρούν αν αλλάξετε την ώρα ή τη διάρκεια της θεραπείας.
Σε μερικές περιπτώσεις, η φωτοθεραπεία συνδυάζεται και με κάποια αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Όταν η φωτοθεραπεία δε φέρνει αποτελέσματα, το επόμενο βήμα είναι η χρήση αντικαταθλιπτικών.
Τα αντικαταθλιπτικά χάπια χορηγούνται επίσης και σε άτομα με εποχική κατάθλιψη που δεν έχουν χρόνο να κάθονται 15 ή περισσότερα λεπτά κάθε μέρα μπροστά στο φως. Τα αντικαταθλιπτικά είναι συνήθως αποτελεσματικά, αλλά προκαλούν περισσότερες παρενέργειες.
