H διπολική διαταραχή (bipolar disorder) ή μανιοκατάθλιψη είναι μία χρόνια με υποτροπές ψυχική ασθένεια κατά την οποία υπάρχουν δύο συναισθηματικές διαταραχές: η μανία και η κατάθλιψη. Ο ασθενής πάσχει από σοβαρές διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης που συνήθως διαρκούν αρκετές εβδομάδες ή μήνες ή και μόνο λίγες μέρες. Η συναισθηματική διαταραχή μπορεί να συμβεί σε ένα φάσμα που κυμαίνεται από εξαντλητική κατάθλιψη μέχρι και αδιάκοπη μανία και βέβαια απαιτεί θεραπεία.
Άτομα που υποφέρουν από διπολική διαταραχή συνήθως βιώνουν καταστάσεις μανίας ή υπομανίας ή μια μικτή κατάσταση μανίας και κατάθλιψης. Η συχνότητα της ασθένειας στο γενικό πληθυσμό είναι σχετικά μικρή (1 στα 100 άτομα) αλλά πιο ελαφριές εκφάνσεις της ασθένειας (κυκλοθυμία) υπολογίζεται να έχουν πολύ υψηλότερη συχνότητα (5%). Τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει σε μεγάλο βαθμό κληρονομικότητα. Το σημαντικό με την είναι ότι ενώ η διπολικη διαταραχη είναι μια σοβαρή συναισθηματική αλλαγή της διάθεσης, έχει καλή πρόγνωση εφ’ όσον υπάρχει συστηματική αντιμετώπιση.
Στη διπολική διαταραχή οι ασθενείς βιώνουν περιοδικά επεισόδια μανίας και κατάθλιψης. Η ασθένεια χαρακτηρίζεται από περιόδους υπερδραστηριότητας με ανεβασμένη διάθεση (ο πάσχων δεν κοιμάται, μιλάει γρήγορα, οι σκέψεις του τρέχουν, ξοδεύει χρήματα, εμφανίζει σεξουαλική υπερδραστηριότητα κλπ.) που εναλλάσσονται με αντίθετες περιόδους απελπισίας και θλίψης. Τα επεισόδια της κατάθλιψης σχετίζονται με έναν σχετικά υψηλό κίνδυνο αυτοκτονίας.
Ακριβώς λόγω αυτής της εναλλαγής της διάθεσης από τον ένα πόλο (μανία), στον άλλο (κατάθλιψη) ονομάστηκε αυτή η διαταραχή διπολική (ο παλιότερος όρος ήταν μανιοκατάθλιψη). Σε ορισμένες περιπτώσεις οι φάσεις κατάθλιψης και μανίας εναλλάσσονται με ενδιάμεσες περιόδους φυσιολογικής διάθεσης ενώ σε άλλες περιπτώσεις ο πάσχων μεταπίπτει απευθείας από τη μία φάση στην άλλη. Οι περισσότεροι ασθενείς θα βιώσουν αρκετά επεισόδια μανιοκατάθλιψης (μέσος όρος: 0.4 με 0.7 τον χρόνο) που το καθένα θα διαρκεί για 3 με 6 μήνες.
Η διπολική διαταραχή έχει συνδεθεί με την δημιουργικότητα και ακόμη και την ιδιοφυΐα, και πολλοί καλλιτέχνες, όπως π.χ. ο ζωγράφος Βίνσεντ Βαν Γκογκ και η συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ, έπασχαν από αυτή. Αλλά δεν είναι όλοι οι πάσχοντες κατ’ ανάγκη ευφυείς. Η πραγματικότητα είναι ότι το πάσχων υποφέρει από δυσλειτουργικότητα και σημαντική πτώση της ποιότητας ζωής του, συνεπώς η διπολικη διαταραχή χρειάζεται αντιμετώπιση.
Είναι δυνατόν κάποιοι ασθενείς να εμφανίζουν σοβαρά επεισόδια μόνο κατάθλιψης, ενώ τα χαρακτηριστικά της ευφορίας και υπερδραστηριότητας να είναι πολύ ήπια (υπομανία), χωρίς να δημιουργούν πρόβλημα. Τότε μιλάμε για διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ (τύπου 2). Άλλοι μπορούν να εμφανίζουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια μόνο μανίας ή τα περισσότερα από τα επεισόδια να είναι μανιακά. Σ’ αυτή την περίπτωση μιλάμε για διπολική διαταραχή τύπου Ι (τύπου 1).
Η διπολική διαταραχή δεν είναι τόσο συνηθισμένη όσο η μείζων κατάθλιψη ή η δυσθυμία. Οι γυναίκες διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο με τους άντρες (στην κατάθλιψη οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο). Παρουσιάζεται συνήθως στην εφηβεία ή νωρίς κατά την ενηλικίωση και συνεχίζει να εμφανίζεται περιοδικά σε όλη τη ζωή. Φαίνεται επίσης ότι υπάρχει ισχυρή κληρονομικότητα. Το 80% των ατόμων που έχουν διπολική διαταραχή έχουν κι ένα στενό συγγενή με κάποια μορφή κατάθλιψης.
Συμπτώματα
Οι ψυχικές διακυμάνσεις που προκαλεί η διπολική διαταραχή μπορεί να είναι πάρα πολύ έντονες. Οι ασθενείς μπορεί: α) Να νιώθουν κακοδιάθετοι, έντονα καταθλιπτικοί και απελπισμένοι β) Να νιώθουν υπερδιέγερση ή σχεδόν μανιακή χαρά, υπερκινητικότητα και απώλεια αναστολών και γ) Να βρίσκονται σε μια μικτή κατάσταση, κατά την οποία συνυπάρχει η καταθλιπτική διάθεση με την υπερδιέγερση και την υπερκινητικότητα ενός μανιακού επεισοδίου.
Τα κυριότερα συμπτώματα της μανίας (που στην πιο ήπια μορφή τους είναι συμπτώματα υπομανίας) είναι η υπερβολική ευφορία ή / και ευερεθιστότητα που μπορεί να καταλήξει σε έντονη δυσφορία, εκνευρισμό, επιθετικότητα και ενδεχομένως οργή και βία. Άλλο σύμπτωμα είναι η διογκωμένη αυτοεκτίμηση, που μπορεί να φτάσει μέχρι το σημείο εμφάνισης παραληρητικών ιδεών μεγαλείου. Έρχονται στον πάσχοντα μεγαλειώδεις ιδέες που τα αποτελέσματα τους ποικίλλουν από κακή επαγγελματική συμφωνία μέχρι επιπόλαιη συμπεριφορά.
Άτομα με μανία νιώθουν γεμάτα ενέργεια, χωρίς να ξεκουράζονται καθόλου. Μιλούν δυνατά, γρήγορα, ακατάπαυστα και περνούν από το ένα θέμα στο άλλο. Επίσης εμφανίζουν υπερκινητικότητα και έχουν ξεσπάσματα αυξημένης δημιουργικότητας. Μπορεί να αρχίζουν ταυτόχρονα πολλά σχέδια π.χ. να διακοσμήσει το σπίτι του, να αρχίσει να μαθαίνει να ζωγραφίζει, να αρχίσει να γράφει ένα βιβλίο, δραστηριότητες που ουσιαστικά δεν το ενδιαφέρουν, και δείχνουν μείωση της κριτικής του ικανότητας κατά την φάση της μανίας.
Πολλά άτομα μπορεί να θεωρούν ότι είναι σε μια “ειδική αποστολή” ή ότι είναι ανώτεροι των άλλων, ιδέες που θεωρούνται μεγαλοπρεπείς και εξωπραγματικές. Η προσοχή ενός ατόμου με μανία συνήθως διασπάται. Μπορεί επίσης να αρχίσουν την χρήση διαφόρων ουσιών όπως αλκοόλ, κοκαΐνη ή και υπνωτικών χαπιών.
Οι άνθρωποι με διπολική διαταραχή (όταν βρίσκονται σε φάση μανίας) παρουσιάζονται ιδιαίτερα ενθουσιώδεις στις διαπροσωπικές τους αντιδράσεις, μιλούν στους πάντες, και συχνά αναζητούν ανθρώπους για να μιλήσουν κατά ενοχλητικό τρόπο πχ τηλεφωνούν σε συγγενείς στις 3 το πρωί χωρίς να λογαριάζουν ότι κοιμούνται.
Μερικές φορές καταθλιπτικά και μανιακά συμπτώματα μπορεί να συμβαίνουν ταυτόχρονα ή να εναλλάσσονται κάθε λίγες ημέρες. Κατ ‘αυτόν τον τρόπο δεν είναι σπάνιο, το άτομο σε φάση μανίας να χτυπά τις πόρτες συγγενών ή μη, φωνάζοντας για ανούσια θέματα, ή να φωνάζει την αστυνομία για θέματα που δεν στέκουν και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να τους φέρεται σαν να μην τους έκανε τίποτα. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι δεν θυμάται, απλά ότι η μανία βρίσκεται σε ύφεση.
Τα σημάδια και τα συμπτώματα της μανίας είναι τα εξής:
- Αφύσικη ή υπερβολική αγαλλίαση λόγω επιτυχίας
- Μειωμένη ανάγκη για ύπνο
- Ασυνήθιστη ευερεθιστότητα
- Μη ρεαλιστική πίστη στις ικανότητες και δυνάμεις κάποιου
- Αυξημένη ομιλητικότητα
- Πολλές και γρήγορες σκέψεις
- Κακή κρίση
- Αυξημένη ερωτική επιθυμία
- Προκλητική ή επιθετική κοινωνική συμπεριφορά
- Κατάχρηση αλκοόλ ή φαρμάκων και ναρκωτικών
Μερικές φορές τα συμπτώματα της διεγερτικής φάσης είναι η υπομανία, μια λιγότερο υπερβολική κατάσταση από τη μανία και τα άτομα βιώνουν λιγότερα συμπτώματα. Μπορεί να αυξηθεί η σεξουαλική ορμή, το ίδιο και οι ικανότητες συγκέντρωσης και αποδοτικής εργασίας, ενώ υπάρχει μειωμένη ανάγκη για ύπνο. Ο ρυθμός σκέψης κι εδώ επιταχύνεται και το άτομο μπορεί να γίνει ιδιαίτερα ομιλητικό. Η δημιουργικότητα επίσης αυξάνεται στις περιόδους υπομανίας και εκεί αποδίδεται εν μέρει ο μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών που εμφανίζουν διπολική διαταραχή. Γενικά τα άτομα με διπολική διαταραχή μπορούν να είναι ιδιαίτερα παραγωγικά στη διάρκεια των επεισοδίων υπομανίας. Η υπομανία συνήθως διαρκεί λιγότερο από τη μανία.
Τα συμπτώματα της καταθλιπτικής φάσης της διπολικής διαταραχής είναι αίσθημα λύπης, άγχος, τύψεις, οργή, απομόνωση, απελπισία, διαταραχές στον ύπνο και της όρεξης για φαγητό, εξάντληση, απώλεια ενδιαφέροντος για πολλές δραστηριότητες, προβλήματα συγκέντρωσης, απάθεια, αποπροσωποποίηση ή αποστασιοποίηση, απώλεια ενδιαφέροντος για σεξ, κοινωνικό άγχος και ντροπή, οξυθυμία, χρόνιος πόνος (χωρίς κάποιο γνωστό αίτιο), τάσεις ή απόπειρες αυτοκτονίας.
Τα σημάδια και τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι τα εξής:
- Λύπη, καταπόνηση, νωθρότητα και λήθαργος
- Συνεχές αίσθημα κούρασης και εξάντλησης
- Δυσκολίες στους συλλογισμούς, στην προσοχή, στη συγκέντρωση, στη μνήμη και στη λήψη αποφάσεων
- Διαταραχές του ύπνου με αϋπνία ή αντίθετα πολλές ώρες ύπνου
- Απουσία ενδιαφέροντος για πράγματα που ο ασθενής αγαπούσε να κάνει πρωτύτερα
- Αισθήματα αχρηστίας, αναξιότητας, ενοχών
- Σκέψεις για θάνατο ή για αυτοκτονία
- Εύκολο κλάμα, κάποτε και χωρίς εμφανή λόγο
- Ευερεθιστικότητα, υπερκινητικότητα ή αντίθετα επιβράδυνση της λειτουργικότητας του πάσχοντος
- Πονοκέφαλοι, πόνοι στην πλάτη και ψυχοσωματικά προβλήματα στο πεπτικό σύστημα
Τα σημάδια και τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής επιδεινώνονται με το χρόνο. Μπορεί να ξεκινήσετε με επεισόδια κατάθλιψης, μανίας ή συμπτώματα μανιοκατάθλιψης, και να μεσολαβούν περίοδοι χωρίς καθόλου συμπτώματα. Με τον καιρό, τα διπολικά επεισόδια γίνονται συχνότερα με μικρότερες φυσιολογικές περιόδους. Η σοβαρή κατάθλιψη ή ευφορία μπορεί να συνοδεύεται από ψύχωση, καθώς και από παραισθήσεις ή αυταπάτες.
Ο κίνδυνος της αυτοκτονίας για τα άτομα με διπολική διαταραχή είναι αυξημένος. Το 20-25% των ασθενών κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται στη φάση της κατάθλιψης.
Αιτίες
Δεν υπάρχει μια μεμονωμένη αιτία που προκαλεί διπολική διαταραχή αλλά πολλοί παράγοντες που λειτουργούν συντονισμένα για να προκαλέσουν την ασθένεια. Επειδή η διπολική διαταραχή φαίνεται να κληρονομείται, πολλοί επιστήμονες ερευνούν για συγκεκριμένα γονίδια που μπορεί να ευθύνονται. Έρευνες έχουν δείξει ότι η διπολική διαταραχή, όπως και άλλες ψυχιατρικές ασθένειες, δεν προκαλείται από μόνο ένα γονίδιο. Άλλοι παράγοντες είναι οι ψυχοκοινωνικοί και οι νευροβιολογικοί.
Μια πρόσφατη μελέτη βρήκε ότι η γρίπη της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μπορεί να προκαλέσει διπολική διαταραχή στο παιδί της. Ο κίνδυνος μελλοντικής εκδήλωσης διπολικής διαταραχής στα παιδιά των οποίων οι μητέρες είχαν κάποια στιγμή αρρωστήσει από γρίπη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τετραπλασιάζεται (από 1% φτάνει στο 4%). Η γρίπη δεν θεωρείται ότι κάνει άμεση ζημιά στο έμβρυο, αλλά η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος της μητέρας απέναντι στον ιό, πιστεύεται ότι επηρεάζει την εγκεφαλική ανάπτυξη του παιδιού. Άρα η κληρονομικότητα μπορεί να έχει σχέση με το ανοσοποιητικό σύστημα και όχι μόνο με γονίδια.
Θεραπεία
Η διπολική διαταραχή συχνά δεν αναγνωρίζεται ως ψυχολογικό πρόβλημα, επειδή είναι επεισοδιακό. Η ποικιλία των μορφών και των εκδηλώσεων που περιλαμβάνει είναι και ένας από τους λόγους που πολλές φορές διαφεύγει της διάγνωσης. Γι’ αυτό ο ρόλος των στενών συγγενών στην αντιμετώπιση της νόσου είναι σημαντικός.
Χωρίς θεραπεία, τα οικογενειακά προβλήματα, η απώλεια εργασίας, το αλκοόλ, η χρήση ναρκωτικών ουσιών και η αυτοκτονία μπορούν να προκύψουν από την χρόνια, επεισοδιακή αλλαγή της συναισθηματικής διάθεσης. Το σημαντικότερο ζήτημα στη θεραπεία είναι η δύσκολη συνεργασία. Τα περισσότερα άτομα με διπολική διαταραχή, όταν ευρίσκονται σε μανιακό επεισόδιο δεν θεωρούν ως αναγκαία τη θεραπεία. Οι ασθενείς νιώθουν ευφορία κατά την αρχή ενός μανιακού επεισοδίου και δεν θέλουν να το σταματήσουν. Καθώς όμως το μανιακό επεισόδιο προχωρεί, η συγκέντρωση της προσοχής γίνεται δύσκολη, η σκέψη μεγαλοπρεπής, και εμφανίζονται τα προβλήματα όπως είναι η απώλεια μιας εργασίας ή μιας σχέσης και η δημιουργία υπερβολικών χρεών.
Ένας βασικός λόγος που το άτομο με διπολική διαταραχή μπορεί να καθυστερήσει η να μην επισκεφθεί ποτέ τον γιατρό είναι επειδή το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον μπορεί να θεωρεί ότι έτσι είναι ο χαρακτήρας του. Από τα πιο σημαντικά πράγματα που μπορούν να κάνουν η οικογένεια και οι φίλοι για ένα άτομο με διπολική διαταραχή είναι να ενημερωθούν σχετικά με την ασθένεια. Οι άνθρωποι που πάσχουν από μανιοκατάθλιψη δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα στον εαυτό τους. Εάν κάποιος ενδιαφέρεται για έναν φίλο ή συγγενή του πρέπει να τον βοηθήσει να βρει την κατάλληλη διάγνωση και θεραπεία.
Η χρήση της φαρμακευτικής αγωγής σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία που προτείνεται. Η ψυχοθεραπεία έχει στόχο το άτομο να αποκτήσει επίγνωση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει, να μάθει να αναγνωρίζει και να διορθώνει αρνητικά νοητικά σχήματα που μπορούν να επηρεάζουν την συναισθηματική του διάθεση, επιτυγχάνοντας έτσι την λειτουργικότητά του σε όλους τους τομείς διαπροσωπικών σχέσεων και δραστηριοτήτων.
Για τη “θεραπεία” της διπολικής διαταραχής χρησιμοποιούνται διάφορα φάρμακα ωστόσο μιλάμε μάλλον για ρύθμιση, παρά για ίαση. Το άτομο δεν μπορεί να απαλλαγεί από το πρόβλημα με τη δύναμη της θέλησης του ή με την υποστήριξη φιλικών προσώπων: πρέπει να λάβει φάρμακα για να μπορέσει να ρυθμίσει τη συναισθηματική του κατάσταση.
Συνηθισμένη φαρμακευτική αγωγή γίνεται με λίθιο, αλλά επειδή το λίθιο για να δράσει στον οργανισμό χρειάζεται 10-14 ημέρες, τα αντιψυχωτικά φάρμακα είναι η βάση της θεραπείας, τα οποία μπορεί κάποιος να σταματήσει όταν θα έχει σταθεροποιηθεί ο οργανισμός του στο λίθιο. Οι γυναίκες που βρίσκονται σε εγκυμοσύνη οφείλουν να γνωρίζουν ότι πρέπει να πίνουν πολύ νερό για όσο διάστημα λαμβάνουν λίθιο.
Πρόσφατα έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται ορισμένα αντιεπιληπτικά φάρμακα για τη θεραπεία της μανίας. Μερικά από αυτά τα φάρμακα είναι ή καρβαμαζεπίνη (δρα πολύ πιο γρήγορα από το λίθιο), το βαλπροικό νάτριο και η κλοναζεπάμη.
Ακόμα και αν κάποιος κάνει φαρμακευτική θεραπεία, εξακολουθεί να έχει μικρά επεισόδια, ή έχει ολοκληρωμένα επεισόδια μανίας ή κατάθλιψης. Πρέπει ωστόσο να αναφερθεί ότι η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων στη διπολική διαταραχή έχει προκαλέσει αντιπαράθεση, καθώς πολλές έρευνες έχουν δείξει πως τα αντικαταθλιπτικά χάπια έχουν χειρότερη έκβαση προκαλώντας επεισόδια μανίας, υπομανίας ή μικτά επεισόδια.
Δείτε περισσότερα για τη διπολική διαταραχή.
Πρέπει να ξέρετε ότι ένα κακό πρόγραμμα ύπνου μπορεί να προκαλέσει υποτροπή. Πολύς ύπνος (μπορεί να το προκαλέσουν και τα φάρμακα) προκαλεί κατάθλιψη, ενώ πολύ λίγος ύπνος μπορεί να προκαλέσει επεισόδια μανίας ή μικτά επεισόδια. Η καφεΐνη μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες στη διάθεση, δυσφορία και μανία. Κάποια ξαφνική αλλαγή ζωής, ακόμη κι αν είναι θετική λ.χ. νέα θέση εργασίας ή προαγωγή, που αναστατώνει το άτομο, συχνά πυροδοτεί νέο επεισόδιο. Το στρες και οι πιεστικές καταστάσεις πρέπει γενικά να αποφεύγονται.
